Źródło: http://pl.auschwitz.org/m/index.php?option=com_content&task=view&id=1713&Itemid=10 (fot. Paweł Sawicki)
Źródło: http://trojmiasto.gazeta.pl/trojmiasto/1,35636,15205998,Barak_z_Auschwitz_przyplynal_do_portu_w_Gdyni__Polska.html (Fot. HOPD ASSOCIATED PRESS)
Zgodnie z
doniesieniami prasowymi w dniu 29 grudnia 2013 r. do portu w Gdyni dotarła
część baraku dla więźniów z dawnego niemieckiego obozu zagłady Auschwitz
Birkenau. W 1993 r. zabytek ten został wypożyczony do Muzeum Holokaustu w
Waszyngtonie, stanowiąc jeden z najważniejszych elementów tamtejszej wystawy
stałej. Od wielu lat jego ekspozycja na terytorium Stanów Zjednoczonych była
jednak przedmiotem trudnych negocjacji dyplomatycznych. Zgodnie bowiem z
obowiązującymi w Polsce od 2003 r. przepisami zabytki z polskich muzeów mogą
być wypożyczone za granicę na maksymalnie 5 lat – przed upływem tego terminu
muszą zostać zwrócone na terytorium RP. Strona amerykańska forsowała jednak
zawarcie wieloletniej (lub bezterminowej) umowy wypożyczenia, bez konieczności
faktycznego zwrotu zabytku Polsce. W świetle aktualnego stanu prawnego,
rozwiązanie takie było nie do zaakceptowania dla strony polskiej. Po latach
negocjacji obiekt został przekazany Polsce i niedługo powróci do Miejsca
Pamięci i Muzeum Auschwitz Birkenau. Jak stwierdziła Sara J. Bloomfield: "dzięki bliskiej współpracy z naszymi polskimi partnerami, doszliśmy do
takiego porozumienia, które zapewnia, iż te niezwykle ważne obiekty będą
zachowane i będą służyły edukacji przyszłych pokoleń”.
Przedmiotem
sporu dyplomatycznego była część baraku nr 30, który w czasie II wojny
światowej stał na terenie obozu familijnego dla Żydów, którzy trafili do
Auschwitz z getta Terezinie położonego w ówczesnym Protektoracie Czech i Moraw.
Pełnił funkcję szpitala obozowego dla kobiet i mężczyzn. Hitlerowcy deportowali
stamtąd do obozu koncentracyjnego w Auschwitz około 46 tysięcy Żydów: ok. 20
tysięcy umieszczono w obozie familijnym, a pozostałych zamordowano bezpośrednio
w komorach gazowych bądź umieszczono w innych częściach obozu.
W 1993 r.
obiekt ten został wypożyczony do nowego Muzeum Holokaustu w Waszyngtonie (United
States Holocaust Memorial Museum). Zgodnie z obowiązującym ówcześnie reżimem ustawy z dnia 15 lutego 1962
r. o ochronie dóbr kultury (tekst jedn. Dz. U. z 1999 r. Nr 98, poz. 1150 z
późn. zm.), zabytek ten został wywieziony z Polski na podstawie zezwolenia na
wywóz czasowy, które było wydawane na okres nie dłuższy niż 10 lat, z możliwością
przedłużenia w uzasadnionych wypadkach (§7 pkt. 1 rozporządzenia Ministra
Kultury i Sztuki z dnia 30 czerwca 1965 r. w sprawie trybu zgłaszania wniosków
oraz wydawania zaświadczeń i zezwoleń na wywóz za granicę dóbr kultury; Dz. U.
Nr 31, poz. 206). Sytuacja prawna uległa jednak zmianie wraz z reformą systemu
ochrony dóbr kultury w Polsce na podstawie ustawy z dnia 23 lipca 2003 r. o
ochronie zabytków i opiece nad zabytkami (Dz. U Nr 162, poz. 1568, z późn.
zm.). Zgodnie bowiem z treścią art. 55 ust. 2 tej ustawy termin ważności wielokrotnego
pozwolenia ogólnego na czasowy wywóz zabytków za granicę, wydawanego na wniosek
muzeum lub innej instytucji kultury,
która
w związku z prowadzoną działalnością zamierza wielokrotnie wywozić za granicę swoje zbiory, w całości lub
w części, w celach wystawienniczych, nie może być dłuższy niż 5 lat od dnia wydania tego pozwolenia.
Przed upływem pięcioletniego terminu zabytek musi zostać przewieziony z
powrotem do kraju. Niedopełnienie tego obowiązku, tj. niesprowadzenie zabytku
do kraju w okresie ważności pozwolenia, skutkuje sankcjami karnymi
przewidzianymi w art. 109 omawianej ustawy, w tym karą pozbawienia wolności do
5 lat.
Rozwiązania
wprowadzone w 2003 r. pomogły z jednej strony uporządkować sytuację tzw.
depozytów długoterminowych za granicą – kwestia ta było bowiem bardzo
zaniedbana w okresie PRL-u i pierwszych lat transformacji ustrojowej. Z drugiej
jednak strony postawiła dyrektorów muzeów w bardzo trudnej sytuacji, gdyż
konieczne było zweryfikowanie wielu korzystnych długoterminowych umów z muzeami
zagranicznymi oraz kosztowne sprowadzenie wypożyczonych muzealiów do Polski. Sprawa
baraku z Auschwitz doskonale odzwierciedla te problemy. Niemożliwe było bowiem
wydłużenie umowy wypożyczenia zabytku, po okresie upływu terminu ważności pozwolenia wywozowego. Skutkowało
to niepożądanymi napięciami pomiędzy polskimi i amerykańskimi muzeami, które utrudniały
skuteczną międzynarodową wymianę i współpracę kulturalną. Można natomiast domniemywać,
iż gdyby nie te rygorystyczne przepisy strona amerykańska naciskałaby na
zawarcie wieloletniej umowy bezterminowej, a Muzeum Auschwitz Birkenau miałoby trudności z
odzyskaniem tego obiektu. Nie ulega bowiem wątpliwości, iż ze względu na
charakter eksponatu, w szczególności jego wartość emocjonalną, każda z
zainteresowanych stron unikałaby drogi sądowej.
Na
zakończenie warto wspomnieć, iż aktualnie prowadzone prace legislacyjne nad
nowelizacją ustawy z
dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami zmierzają do uelastycznienia
systemu wydawania muzeom wielokrotnego pozwolenia ogólnego na czasowy
wywóz zabytków za granicę. Celem tego jest bowiem wzmocnienie i poszerzenie
systemu wypożyczeń eksponatów między polskimi i zagranicznymi muzeami.
Więcej informacji m.in. na stronie www Miejsca Pamięci i Muzeum Auschwitz Birkenau, w serwisach Gazeta.pl i Wyborcza.pl (tu i tu) oraz na stronie www TVP.INFO.
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz