Arbitraż inwestycyjny zagrożeniem dla polityki lekowej?

Organizacja Lekarze Bez Granic (Medecins Sans Frontieres) poinformowała rząd Indii, że przyjęcie Umowy o wolnym handlu (Free Trade Agreement (FTA)) z Unią Europejską w proponowanym kształcie stałoby się podstawą częstego wykorzystywania przez firmy farmaceutyczne traktatowego arbitrażu inwestycyjnego do podważania polityki rządu dotyczącej dostępu do leków. Organizacja, która popiera politykę obniżania cen leków dla zwiększenia ich dostępności dla osób biednych, ostrzega, że zawarcie klauzuli arbitrażowej w FTA byłoby zagrożeniem dla linii orzecznictwa sądów indyjskich, chroniącej zdrowie publiczne a także dla ewentualnej przyszłej polityki rządu wprowadzającej ceny regulowane bądź przymusowe licencje na leki. Firmy farmaceutyczne, które inwestują miliardy dolarów w rozwój nowych leków, korzystając z arbitrażu inwestycyjnego żądają odszkodowań w związku ze skutkami takich decyzji i orzeczeń. Przykładowo, amerykańska spółka Ely Lilly wysłała w listopadzie ubiegłego roku do rządu Kanady notyfikację o sporze dotyczącym unieważnienia przez tamtejsze sądy patentu na lek (Atomoxetine, sprzedawany pod marką Straterra). W przypadku braku porozumienia, spółka będzie mogła wszcząć arbitraż na podstawie Północnoatlantyckiej FTA (North American Free Trade Agreement (NAFTA)). Spółki indyjskie (specjalizujące się tradycyjnie w produkcji leków generycznych) protestują przeciwko proponowanym zapisom FTA, które przewidują sankcje nawet w przypadku podejrzenia naruszenia patentu farmaceutycznego przez te spółki.

Podobna debata, dotycząca polityki lekowej i ochrony własności intelektualnej amerykańskich firm farmaceutycznych, toczyła się kilka lat temu w Australii w związku z negocjacjami FTA z USA (AUSFTA). Przyjęte tam rozwiązania są obecnie, po ich wprowadzeniu, krytykowane. Powrót do dyskusji jest związany nie tylko z podsumowaniem stosowania AUSFTA w kwestiach polityki zdrowotnej ale także w związku z toczącymi się negocjacjami TPPA. Ta projektowana wielostronna umowa o wolnym handlu obejmuje także USA i Australię. Przyjęcie TPPA będzie miało wpływ na losy AUSFTA, która może zostać de facto uchylona przez TPPA. Ponadto AUSFTA nie zawiera klauzuli arbitrażu inwestycyjnego, zaś taka klauzula nie została wykluczona z negocjacji TPPA.