ETPCz zasądza 90 mln euro zadośćuczynienia w sporze cypryjsko-tureckim

ETPCz wydał wyrok w kwestii ustalenia wysokości zadośćuczynienia w sporze Cypru p. Turcji, która rozstrzygnięta została co do meritum 13 lat temu. W wyroku z 10 maja 2001 r. Trybunał stwierdził naruszenie kilkunastu przepisów Konwencji w zw. z sytuacją na Cyprze Północnym od kiedy Turcja przeprowadziła tam w lipcu i sierpniu 1974 r. operację militarną i w związku z trwającym od tego czasu podziałem terytorium Cypru. 

W wyroku głównym Trybunał uznał przede wszystkim, że fakty sprawy mieszczą się w „jurysdykcji” Turcji w rozumieniu art. 1 Konwencji, dlatego też pociągają za sobą odpowiedzialność państwa tureckiego. W związku z tym uznał, że w sprawie doszło do następujących naruszeń Konwencji, które zostały podzielone na kilka grup:

1) naruszenia praw osób zaginionych i ich rodzin:

a. naruszenie ciągłe art. 2 Konwencji w związku z brakiem przeprowadzenia przez władze tureckie skutecznego śledztwa w celu ustalenia losu zaginionych Greków cypryjskich, którzy zaginęli w okolicznościach stwarzających zagrożenie dla życia;

b. naruszenie ciągłe art. 5 Konwencji z powodu braku przeprowadzenia przez władze tureckie skutecznego śledztwa w celu ustalenia losu cypryjskich Greków, w odniesieniu do których można ustalić, że znajdowali się pod władzą turecką w momencie zaginięcia;

c. naruszenie ciągłe art. 3 Konwencji w odniesieniu do rodzin krewnych zaginionych Greków cypryjskich;

2) naruszenia praw osób wysiedlonych:

a. naruszenie ciągłe art. 8 Konwencji z powodu odmowy zezwolenia na powrót wysiedlonych Greków cypryjskich do ich domów na północy Cypru;

b. naruszenie art. 1 Protokołu nr 1 z powodu tego, że właścicielom nieruchomości na północy Cypru odmawia się dostępu i korzystania z własności, a także odszkodowań za dokonane ingerencje;

c. naruszenie art. 13 Konwencji z powodu braku zapewnienia cypryjskim Grekom nie mieszkającym na Cyprze północnym jakiegokolwiek środka kwestionowania ingerencji w ich prawa na podstawie art. 8 i art. 1 Protokołu nr 1.

3) naruszenia wynikające z warunków życiowych Greków cypryjskich żyjących z północnym Cyprze;

a. naruszenia art. 9 Konwencji;

b. naruszenia art. 10 Konwencji w odniesieniu do Greków cypryjskich żyjących na Cyprze północnym w zakresie nadmiernej cenzury podręczników szkolnych przeznaczonych do nauki w szkołach podstawowych;

c. naruszenia ciągłe art. 1 Protokołu nr 1 poprzez brak zapewnienia prawa do spokojnego posiadania w sytuacji stałego wyjazdu z terytorium, a także poprzez to, że w przypadku śmierci nie były uznawane prawa spadkobierców żyjących w Cyprze południowym;

d. naruszenia art. 1 Protokołu nr 1 z powodu praktyki braku zapewnienia ochrony Grekom cypryjskim żyjącym na Cyprze północnym przed ingerencjami osób prywatnych;

e. naruszenia art. 2 Protokołu nr 1 w zakresie tego, że nie mieli oni dostępu szkolnictwa podstawowego;

f. naruszenia prawa do poszanowania życia prywatnego i rodzinnego, jak gwarantuje to art. 8 Konwencji;

g. naruszenia art. 3 Konwencji poprzez poddanie Greków cypryjskich żyjących w rejonie Karpas dyskryminacji stanowiącej poniżające traktowanie;

h. naruszenia art. 13 Konwencji z powodu braku środków prawnych w odniesieniu do ingerencji władz w prawa Greków cypryjskich żyjących w Cyprze północnym na podstawie art. 3, 8, 9, 10 Konwencji i art. 1 i 2 Protokołu nr 1.

4) naruszenie praw Turków cypryjskich, łącznie z Romami, żyjących na Cyprze północnym - naruszenia art. 6 Konwencji z powodu praktyk legislacyjnych zezwalających na przeprowadzenie procesów osób cywilnych przez sądy wojskowe.

Ocena wykonania wyroku z 2001 r. była już przedmiotem 2 rezolucji Komitetu Ministrów (KM) w 2005 i 2007 r. Równocześnie Trybunał rozpatrywał sprawy indywidualne Greków cypryjskich oparte o podobne zarzuty jak skarga międzypaństwowa. Dotychczas za wykonane KM uznał kwestie związane ze szkolnictwem, sądami wojskowymi oraz swobodami religijnymi. Natomiast pod dalszą kontrolą KM pozostają działania Turcji w zakresie warunków życiowych Greków cypryjskich, kwestie dotyczące zaginionych oraz kwestie własnościowe. W zakresie tej ostatniej problematyki warto jednak pamiętać, że choć pozostaje ona formalnie pod nadzorem KM to w decyzji w sprawie Demopoulos i inni p. Turcji Trybunał uznał skuteczność mechanizmu odszkodowawczego ustalonego przez władze tureckie. 

Dzisiejszy wyrok Trybunału jest dopiero drugim przypadkiem w historii Trybunału, kiedy rozważał on kwestię zadośćuczynienia w sporze międzypaństwowym (poprzedni sprawa to Irlandia p. Wlk. Brytanii). 

Trybunał przypomniał, że najważniejszą zasadą prawa międzynarodowego odnoszącego się do naruszenia przez państwo norm traktatowych jest to, że takie naruszenie pociąga za sobą konieczność reparacji. Pomimo iż art. 41 Konwencji, przewidujący możliwość zasądzenia zadośćuczynienia ma bardzo szczególny charakter, Trybunał uznał, że nie można interpretować go w sposób restrykcyjny i w ten sposób wyłączyć możliwość zasądzenia zadośćuczynienia w sporach międzypaństwowych. 

Ponieważ zgodnie z charakterem zobowiązań prawnych zawartych w Konwencji ofiarą naruszeń Konwencji są zasadniczo jednostki, przyznanie zadośćuczynienia w skargach międzypaństwowych musi zawsze następować w interesie indywidualnych ofiar. Roszczenia rządu cypryjskiego nie miały na celu zadośćuczynić państwu cypryjskiemu. W tym względzie Trybunał podkreślił, że rząd cypryjski przedstawił żądania zadośćuczynienia w odniesieniu do dwóch grup ofiar dających się precyzyjnie i obiektywnie zidentyfikować. Pierwsza to 1.456 zaginionych osób, a druga to cypryjscy Grecy mieszkający w enklawie na półwyspie Karpas. 

W związku z tym Trybunał przyznał rządowi cypryjskiemu 30 mln euro tytułem zadośćuczynienia dla żyjących krewnych osób zaginionych oraz 60 mln euro dla mieszkańców półwyspu Karpas. Sumy te mają być podzielone pomiędzy ofiary naruszeń stwierdzonych w wyroku głównym. Stworzenie skutecznego mechanizmu dystrybucji wskazanych kwot Trybunał pozostawił rządowi cypryjskiemu pod nadzorem KM Rady Europy.