Kontrowersje immunitetowe ws. ofiar cholery na Haiti przeciwko ONZ

Coraz szersze kręgi zatacza spór dotyczący ewentualnego korzystania przez ONZ z immunitetu jurysdykcyjnego w postępowaniu odszkodowawczym przed sądem w Nowym Jorku, wszczęty w październiku ubiegłego roku przez ofiary epidemii cholery na Haiti oraz ich rodziny.

W marcu b.r. statement of interest w sprawie złożyły Stany Zjednoczone utrzymujące, że o ile Organizacja nie zrzeknie się wyraźnie immunitetu jurysdykcyjnego, z którego korzysta na podstawie Karty ONZ oraz Konwencji z 1946 r. (zob. poniżej), niemożliwym jest badanie powództwa ani przeciwko ONZ ani MINUSTAH (Misja Stabilizacyjna Narodów Zjednoczonych na Haiti). Równocześnie ws. haitańskiego kryzysu wpłynęły dwa kolejne pozwy (Opinio Juris, Developments in the Haiti Cholera Case: US supports absolute immunity of UN and two new suits filed).

Teraz odpowiedź na oświadczenie USA złożyli powodowie, dowodząc, że niewywiązanie się ONZ z obowiązku powołania komisji ds. roszczeń na podstawie SOFA (zob. poniżej)  lub stworzenia ofiarom innej możliwości dochodzenia ich praw pozbawiło Organizację prawa powoływania się na immunitet jurysdykcyjny. Równocześnie do sądu wpłynęły dwie opinie amicus curiae (Opinio Juris, Haiti Cholera Case: New Briefs Filed on Privileges and Immunities), których podstawowym przesłaniem jest uznanie odpowiedzialności ciążącej na ONZ za sposób i skutki prowadzonych operacji. Sprawa może mieć istotny wpływ na wykładnię §29 Konwencji z 1946 r.

***

W 2011 roku, działając w imieniu 5'000 powodów, Institute for Justice and Democracy in Haiti (IJDH) wystąpił przeciwko ONZ z żądaniem odszkodowań dla ofiar epidemii (w wysokości 50'000 USD), zadośćuczynienia za śmierć (po 100'00 USD), podjęcia działań na rzecz podniesienia jakości wody, a wreszcie publicznego uznania odpowiedzialności ONZ za "najgorszą współczesną epidemię cholery", która wybuchła na wyspie w 2010 roku i do dziś  dotknęła przeszło 6% populacji (Wikipedia, 2010–13 Haiti cholera outbreak). 

Zob. Petition for Relief.

ONZ oraz MINUSTAH zarzucono niezachowanie należytej ostrożności oraz umyślną obojętność dotyczącą sytuacji zdrowotnej powodów, skutkiem czego były choroby, śmierć i kryzys na Haiti, co stanowiło naruszenie prawa haitańskiego i międzynarodowego. Jako przesłankę odpowiedzialności ONZ wskazano m.in. brak sprawowania należytej kontroli nad przebiegiem misji oraz naruszenie zasad sanitarnych przede wszystkim przez haitański kontyngent misji.

Odszkodowania domagano się na podstawie art. VII-VIII Status of Forces Agreement (SOFA), umowy między rządem przyjmującym misję a ONZ, w myśl której ONZ powinno na wniosek powołać komisję ds. roszczeń osób trzecich w związku ze szkodami wyrządzony przez lub przypisywalnymi MINUSTAH. Na mocy SOFA immunitet w sprawach karnych i cywilnych, którego beneficjentami w jurysdykcji haitańskiej jest MINUSTAH oraz jej funkcjonariusze, nie stanowi przeszkody dochodzenia odszkodowania za szkody wyrządzone w związku z realizacją misji (szerzej nt. powództwa: Opinio Juris, The Haiti Cholera Case against the UN). 

Już wówczas prawnicy IJDH wyrażali jednak zaniepokojenie, że żadnej komisji ds. roszczeń na podstawie SOFA nie powołano, mimo że powinno to było nastąpić co najmniej w 1996 r.

Na odpowiedź ze strony ONZ przyszło czekać 15 miesięcy do lutego 2013 roku (Patricia O'Brien Under Secretary-General for Legal Affairs, Letter to Brian Concannon). ONZ podkreśliło wówczas, że w świetle ustaleń niezależnego panelu eksperckiego powołanego przez ONZ do zbadania sytuacji wybuch epidemii spowodowany był splotem szeregu okoliczności i nie może zostać przypisany jakiejkolwiek jednostce ani grupie. Zarazem uznano, że uwzględnienie skargi uniemożliwia §29 Konwencji dotyczącej przywilejów i immunitetów Organizacji Narodów Zjednoczonych z 13 lutego 1946 roku. Wybuch epidemii uznano bowiem za kwestię natury publicznej (politycznej), a nie spór natury prywatnoprawnej (Opinio Juris, UN Flatly Rejects Haiti Cholera Claim). 

Mimo braku formalnej możliwości odwołania od decyzji ws. nienadania sprawie biegu  IJDH podjęło szeroko zakrojone działania mające skłonić ONZ do zmiany stanowiska (Opinio Juris, Haiti Cholera Update: The UN Doesn’t Budge).

Ponieważ Organizacja zignorowała kolejne kierowane do niej pisma, w październiku 2013 IJDH wystąpił z pozwem zbiorowym (Georges et al v. UN) do sądu rejonowego w Nowym Jorku przeciwko ONZ, Sekretarzowi Generalnemu ONZ oraz byłemu podsekretarzowi ONZ przy MINUSTAH. Równocześnie stale wzrastało oczekiwanie społeczności międzynarodowej odnośnie wypłaty odszkodowań przez Organizację (Opinio Juris, Haiti Cholera Battle Against UN Moves to US Court, zob. także nasz październikowy post).