Nowe przepisy dotyczące dziedziczenia w Unii Europejskiej

Od dziś wchodzą w życie nowe przepisy, które ułatwiają załatwianie międzynarodowych spraw dotyczących dziedziczenia wraz z nabraniem mocy prawnej przez Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 650/2012 z dnia 4 lipca 2012 r. w sprawie jurysdykcji, prawa właściwego, uznawania i wykonywania orzeczeń przyjmowania i wykonywania dokumentów urzędowych dotyczących dziedziczenia oraz w sprawie ustanowienia europejskiego poświadczenia spadkowego, zobacz tu (dalej jako: „rozporządzenie”). 

Razem z nim wejdzie w życie, opublikowana w dniu 11 sierpnia 2015 r., Dz. U. poz.1137, ustawa z dnia 24 lipca 2015 r. o zmianie ustawy – Kodeks postępowania cywilnego, a także ustawa – Prawo o notariacie oraz niektórych innych ustaw.

Rozporządzenie będzie mieć zastosowanie do spraw dotyczących dziedziczenia, po osobach zmarłych w dniu 17 sierpnia 2015 r. lub po tym dniu (art. 83 rozporządzenia). Co szczególnie istotne ze względu na interesy samych spadkodawców i spadkobiorców, rozporządzenie stanowi: "niniejsze rozporządzenie powinno umożliwić obywatelom ułożenie zawczasu ich spraw spadkowych poprzez dokonanie wyboru prawa właściwego dla dziedziczenia po nich. Wybór ten powinien być ograniczony do prawa państwa ich obywatelstwa, aby zapewnić związek między zmarłym a wybranym prawem i uniknąć sytuacji, w której prawo zostaje wybrane w celu udaremnienia uzasadnionych oczekiwań osób uprawnionych do udziału obowiązkowego" (zob. ust. 38 wstępu i art. 7, 22).

Zgodnie z postanowieniami dokumentu prawo uznane za właściwe będzie regulować dziedziczenie "od chwili otwarcia spadku do chwili przeniesienia własności składników majątku spadkowego na beneficjentów ustalonych na mocy tego prawa" (ust. 42 wstępu).

Łatwe i szybkie załatwienie sprawy spadkowej ma umożliwić ustanowienie jednolitego poświadczenia – europejskiego poświadczenia spadkowego – które byłoby wydawane w celu wykorzystania w innym państwie członkowskim (ust. 67; rozdział VI). Poświadczenie powinno mieć takie same skutki we wszystkich państwach członkowskich. Nie powinno być z samej swej istoty tytułem wykonawczym, lecz powinno mieć skutek dowodowy; należy też domniemywać, że prawidłowo stwierdza ono okoliczności, które ustalono na mocy prawa właściwego dla dziedziczenia lub na mocy innego prawa właściwego dla określonych kwestii, takich jak ważność materialna rozrządzenia na wypadek śmierci (ust. 71).

Przepisy rozporządzenia wchodzą w życie na terenie Unii Europejskiej poza Danią, Irlandią, oraz Wielką Brytanią.

Pozostawiając na marginesie szereg kwestii z tym związanych - dwie nasuwające się uwagi - po pierwsze, stosowanie tych postanowień może doprowadzić do bałaganu w sądach krajowych ze względu na sytuację, w której sąd właściwy nie będzie stosował swojego prawa (zob. ust. 43 rozporządzenia), a po drugie stosowanie rozporządzenia oznacza, że osoby pozostające w związkach partnerskich a posiadające obce obywatelstwo (państwa UE) będą mogły swoje sprawy spadkowe na terenie Polski regulować zgodnie z wybranym prawem, bez konieczności uciekania się do forteli związanych z unikaniem zachowku.