Cour de cassation: zrzeczenie się immunitetu egzekucyjnego wobec dóbr niehandlowych musi być wyraźne i szczegółowe

10 stycznia b.r. Cour de Cassation uwzględnił kasację Republiki Konga przeciwko wykonaniu wyroku trybunału arbitrażowego przy Międzynarodowej Izby Handlowej z 2000 roku na korzyść spółki Commissions Import Export (Commisimpex) (Arrêt n° 3 du 10janvier 2018 (16-22.494)). Libański inwestor Mohsenem Hojeij chciał w ten sposób przeprowadzić postępowanie egzekucyjne przeciwko RK na rachunkach bankowych ambasady w Paryżu oraz misji przy UNESCO.

Podstawą do uchylenia przeszkody procesowej immunitetu egzekucyjnego miało być oświadczenie kongijskiego ministra finansów i budżetu z 1993 r., w którym stwierdził, że państwo to zrzeka się korzystania z immunitetu egzekucyjnego względem Commisimpex względem wszystkich dóbr, w innym przypadku objętych jego zakresem, niezależnie od tego czy są one wykorzystywane dla realizacji funkcji dyplomatycznych czy nie. W ten sposób, zdaniem Sądu, zostałby bowiem zniesiony jeden z dwóch warunków zrzeczenie się immunitetu egzekucyjnego – oświadczenia wyraźnego i szczegółowego.

Początek sporu sięga lat 1983-1986, kiedy to Mohsenem Hojeij, ówczesny bliski współpracownik prezydenta Denisa Sassou-Nguesso, zdobył kilka znacznych kontraktów budowlanych. W związku z załamaniem koniunktury gospodarczej Kongo było jednak w stanie spełnić zaledwie część swoich zobowiązań finansowych względem przedsiębiorcy. Od tego czasu Hojeij nie ustawał w próbach odzyskania wierzytelność, której wartość obecnie szacuje na przeszło miliard euro (Le Monde, La Cour de cassation invalide la saisie en France d’avoirs du Congo-Brazzaville).

Po uzyskaniu korzystnego wyroku przed paryskim trybunałem arbitrażowym, pan Hojeij podjął starania o wykonanie wyroku. Wprawdzie w 2012 r. sąd apelacyjny w Wersalu przyznał rację Kongo, ze względu na brak spełnienia dwóch przesłanek przeprowadzenie postępowania egzekucyjnego, jednak w maju 2015 r. wyrok został uchylony a sprawa zwrócona do ponownego rozpatrzenia przez Sąd Najwyższy (Cour de cassation, civile, Chambre civile 1, 13 mai 2015, 13-17.751). Sąd w Wersalu oparł się wprawdzie na precedensowym orzeczeniu SN z 2011 r., w którym Cour de cassation uznał obowiązywanie dwóch warunków skutecznego zrzeczenia się immunitetu egzekucyjnego, jednak w orzekając w sprawie Commisimpex w 2015 r. Sąd Najwyższy uznał, że skoro oświadczenie ministra Republiki Kongo miało miejsce w 1993 r., a tym samym było wcześniejsze wobec jego wyroku z 2011 r., zatem owe wymogi prawne nie mają zastosowania w sporze.

W listopadzie 2016 r. parlament francuski mocą Ustawy z 2016 r. o przejrzystości, walce z korupcją i modernizacji (tzw. ustawa Sapin 2) wprowadził do Kodeksu cywilnego postępowania wykonawczego artykuły L. 111-1-2 i L.111-1-3, potwierdzające podwójny wymóg aktu zrzeczenia się immunitetu egzekucyjnego w odniesieniu do mienia o przeznaczeniu niehandlowym. 

Jak zauważył SN w omawianym wyroku, dyspozycje ustawy Sapin 2 potwierdziły tym samym normy obowiązujące mocą art. 22 i 25 Konwencji wiedeńskiej o stosunkach dyplomatycznych oraz międzynarodowego prawa zwyczajowego. W tym kontekście pewne zdziwienie może budzić (niezależnie od skąpych podstaw prawnych samego podwójnego skuteczności zrzeczenia się) wskazanie postanowień o nietykalności pomieszczeń misji dyplomatycznej jako podstawy prawnej korzystania z immunitetu egzekucyjnego. 

Wprawdzie postanowienia ustawy z 2016 r., nie stosują się do rozstrzygnięcia przedmiotowego sporu, jednak „zważywszy na konieczność ochrony suwerenności państw i traktowania podobnych sytuacji w taki sam sposób, wymóg spójności i bezpieczeństwa prawnego zmusił Sąd do powrotu do wcześniejszego orzecznictwa zgodnego z aktualnie obowiązującym prawem” („…que certes, elles [dwa wspomniane powyżej artykuły Sapin 2] concernent les seules mesures d’exécution mises en oeuvre après l’entrée en vigueur de la loi et, dès lors, ne s’appliquent pas au présent litige ; que, toutefois, compte tenu de l’impérieuse nécessité, dans un domaine touchant à la souveraineté des Etats et à la préservation de leurs représentations diplomatiques, de traiter de manière identique des situations similaires, l’objectif de cohérence et de sécurité juridique impose de revenir à la jurisprudence confortée par la loi nouvelle”). 

Tym samym omawiany wyrok Cour de cassation powrócił do wykładni tego sądu z wyroków z 2011 (1re Civ., 28 septembre 2011, pourvoi n° 09-72.057, Bull. 2011, I, n° 153 ; 1re Civ.) i 2013 r. (28 mars 2013, pourvois n° 10-25.938 et n° 11-10.450, Bull. 2013, I, n° 62 et 63).