Przygotowania amerykańskiego programu sankcji przeciwko Iranowi (i próba neutralizacji sankcji przez UE)

Niezależnie od podniesionych na łamach PPM wątpliwości natury prawnomiędzynarodowej, czy decyzja prezydenta USA Donalda Trumpa o wycofaniu USA z nuklearnego porozumienia z Iranem (nt. Joint Comprehensive Plan of Action, JCPOA, zob. post tutaj), amerykańska administracja niezwłocznie przystąpiła do przywrócenia reżimu sankcji obowiązujących do 2015 roku. O tym że prezydent przejawiał taką ochotę pisaliśmy w styczniu b.r.

Formalnie podstawę przywrócenia sankcji stanowi, wydane równocześnie z oświadczeniem, prezydenckie memorandum - National Security Presidential Memorandum (NSPM). W dokumencie prezydent stwierdza, że na mocy JCPOA sankcje zniesiono w zamian za ograniczenie irańskiego programu wzbogacania uranu i zaniechanie prac związanych z przerobem wypalonego paliwa jądrowego - dwóch sposobów pozyskania materiału potrzebnego do produkcji broni nuklearnej. "Od tego momentu Iran jedynie eskalował działania na rzecz destabilizacji regionu (...) oraz zapowiedział że wbrew swoim zobowiązaniom wobec MAEA zakaże jej inspektorom wstępu do swoich ośrodków wojskowych. W 2016 r. Iran dwukrotnie naruszył pułapy JCPOA składowania ciężkiej wody". Zdaniem prezydenta nie spełnione zostało wreszcie jego styczniowe ultimatum, a w interesie bezpieczeństwa USA jest przywrócenie reżimu sankcji.

NSPM obejmuje kilka części, w tym wytyczne dalszej polityki USA wobec Iranu. Sankcjom poświęcona jest sekcja 3, w której prezydent wezwał Sekretarzy Stanu i Skarbu do niezwłocznego podjęcia odnośnych działań, w szczególności przywrócenia środków nałożonych na mocy the National Defense Authorization Act for Fiscal Year 2012, the Iran Sanctions Act of 1996, the Iran Threat Reduction and Syria Human Rights Act of 2012 oraz the Iran Freedom and Counterproliferation Act of 2012. 

"Tam gdzie będzie to rozsądnie praktyczne, finansowy ciężar rozwiązania transakcji i innych stosunków handlowych mają podnieść Iran i tamtejsi partnerzy biznesowi". Środki mają zostać przywrócone nie później niż 180 dni od przyjęcia NSPM. NSPM nie może stanowić podstawy jakichkolwiek roszczeń wobec Stanów Zjednoczonych, administracji, urzędników, czy innych podmiotów amerykańskich (NSPM, sec. 6(c)).

Odpowiednio, Departamenty Stanu i Skarbu ustanowiły 90. i 180. dniowe okresy  wygaszania aktywności dopuszczonej na mocy decyzji, implementujących JCPOA, ograniczających reżim sankcji wobec Iranu. OFAC oczekuje, że do 4 listopada 2018 r. przywrócone zostaną w pełnym zakresie wszystkie środki ograniczające (Department of the Treasury, FAQ Regarding the Re-Imposition of Sanctions Pursuant to the May 8, 2018 National Security Presidential Memorandum).

W ciągu 90 dni, tj. do 6 sierpnia 2018, przywrócone zostają sankcje, łącznie ze związanymi zeń usługami, m.in. w zakresie:

• zakupu lub nabywani banknotów dolarowych przez rząd Iranu,
• irańskiego handlu złotem oraz metalami szlachetnymi, a także grafitu, metali, węgla oraz oprogramowania do celów przemysłowych,
• transakcji irańskim rialem,
• transakcji irańskim długiem publicznym.

Po 180 dniach (4 listopada b.r.) zakres sankcji obejmie m.in.:

• transakcje związane z rynkiem ropy naftowej m.in. z  National Iranian Oil Company (NIOC), Naftiran Intertrade Company (NICO) oraz National Iranian Tanker Company (NITC),
• transakcje z irańskim bankiem centralnym i wskazanymi irańskimi instytucjami finansowymi,
• wybrane usługi ubezpieczeniowych,
• sektor energetyki.

Mimo że europejskie rządy zdystansowały się wobec stanowiska USA i zapowiedziały utrzymywanie relacji gospodarczych z Iranem, obrót może stać się de facto niemożliwy, ze względu na brak instytucji finansowych gotowych do rozliczenia transakcji. Próba została jednak podjęta - Komisja Europejska wszczęła procedurę nowelizacji załącznika do Rozporządzenia Rady (WE) nr 2271/96 (tzw. blocking statute), co miałoby prawnie neutralizować ekstraterytorialne skutki stosowania NSPM. Ponadto Europejski Bank Inwestycyjny miałby udzielać gwarancji na finansowanie inwestycji w Iranie, a "Komisja zachęca państwa członkowskie do zbadania możliwości jednorazowych przelewów bankowych do Banku Centralnego Iranu" (Komisja Europejska, Komunikat prasowy). Nawet wiceprzewodniczący Komisji Europejskiej ds. euro Valdis Dombrovskis ocenił jednak, że nie sposób oczekiwać wysokiej skuteczności blocking statute wobec instytucji finansowych - instrument ten ma przede wszystkim znaczenie polityczne (Reuters, EU says block on U.S. sanctions on Iran of limited use for EU banks; zob. także komentarz Lexology).

Nie wdając się w tym miejscu w analizę legalności amerykańskich sankcji, w świetle podniesionych na wstępie wątpliwości z zakresu prawa traktatów, warto wreszcie odnotować, że NSPM "będzie implementowane zgodnie z obowiązującym prawem (NSPM, sec. 6(a)).