Zapora Ilısu: polityka, prawo do wody i wielkie zagrożenie dla Hasankeyf, jednego z najstarszych miast świata

Źródło: https://www.balkaneu.com/hasankeyf-close-to-complete-destruction-why-does-turkey-insist

W ostatnich miesiącach nasilała się dyskusja na temat ukończenia wielkiego projektu hydrologicznego w tureckim Kurdystanie: zapory Ilısu. Budowa tamy na rzece Tygrys, w obszarze historycznej Mezopotamii, w niedalekiej odległości od granic Syrii oraz Iraku (zob. mapa poniżej), rozpoczęła się w 2006 r. i dziś cały projekt zmierza ku końcowi. Od początku inwestycja ta wzbudzała kontrowersje. Po pierwsze, wskazuje się, że stworzenie olbrzymiego sztucznego zbiornika wodnego (o powierzchni 300 km²) doprowadzi do istotnych zmian stosunków wodnych i klimatycznych na całym Bliskim Wschodzie, w szczególności ograniczy dostęp do wody w Syrii i Iraku. Może to spowodować wielkie susze, uzależniając państwa leżące poniżej zapory Ilısu od “dobrej woli” władz w Ankarze. W ten sposób Turcja wzmocni swoją pozycję na Bliskim Wschodzie, co może także skutkować poważnymi konfliktami z sąsiednim Iranem. Po drugie, powstanie wielkiego zbiornika wodnego w dolinie Tygrysu wiąże się z wysiedleniem ludności kurdyjskiej od wieków zamieszkującej te obszary. Nie ulega bowiem wątpliwości, że jednym z celów władz tureckich są represje wobec Kurdów oraz ich ambicji niepodległościowych wzmocnionych przez konflikty zbrojne w sąsiednich Syrii i Iraku. Może to na lata utrudnić proces pokojowy w regionie. Po trzecie, wody nowego zbiornika pochłoną zabytki starożytnego Hasankeyf, jednego z najstarszych miast świata. Ocenia się, że ślady pierwszego osadnictwa w tym miejscu - bezcenne neolityczne jaskinie - pochodzą sprzed ok. 6 tysięcy lat p.n.e. Hasankeyf co roku odwiedzają dwa miliony turystów. To miejsce to prawdziwy skarb oraz bardzo ważne źródło dochodów lokalnej społeczności. Dlatego trwa walka o wpisanie go na Listę Dziedzictwa Światowego UNESCO. Już w 2009 r., na skutek protestów archeologów oraz organizacji kurdyjskich z finansowania prac wycofali się zagraniczni inwestorzy. Bez zgody Turcji wpis na Listę nie będzie jednak możliwy. Czas goni. W lutym 2018 r. tama została ukończona, a na początku czerwca rozpoczęło się napełnianie zbiornika wodą. W połowie czerwca na żądanie Iraku wstrzymano jednak na krótko ten proces (zob. tu). W lipcu zaś zaniepokojenie możliwymi zmianami klimatycznymi w regionie, w szczególności burzami piaskowymi, wyraził Iran (zob. tu).

Źródło: http://www.hasankeyf.org/eng/projects.htm 

Pierwsze plany budowy zapory Ilısu powstały w 1954 r. w ramach projektu GAP (South Eastern Anatolia Project), przywidującego utworzenie w tym regionie dwudziestu dwóch tam, zapewniających wodę do irygacji pól oraz energię elektryczną. W 1960 r. nakazano miejscowej ludności opuszczenie tradycyjnych mieszkań w grotach i przeprowadzenie się do domów na obrzeżach miasta, które musieli sami sobie wybudować. Skutkiem tego było niemal dziesięciokrotne zmniejszenie liczby mieszkańców Hasankeyf, a przede wszystkim ruina opuszczonych skalnych domostw. Zapory jednak nie zaczęto budować, a w 1978 r. władze tureckie uznały miasta za narodowe dziedzictwo kultury, podkreślając, że jest ono przeznaczone w pierwszej kolejności do konserwacji (zob. tu). Wraz ze wzrostem separatyzmu kurdyjskiego w latach 80. XX w. rząd Turcji ponownie zadecydował, że miasto znajdzie się pod wodą. Budowę rozpoczęto jednak dopiero w 2006 r. decyzją premiera (obecnie prezydenta Turcji) Recepta Tayypa Erdogana. Pomimo utraty zewnętrznych źródeł finansowania, zapora Ilısu została ukończona.

Po faktycznym upadku Państwa Islamskiego oraz w kontekście wzrostu znaczenia irackich i syryjskich Kurdów, Ankara postrzega kontrolę zasobów wodnych, w tym nawiedzanym przez susze regionie, za kluczowy element strategii politycznej i trudno sobie wyobrazić, że łatwo odstąpi od tego potężnego i kosztownego projektu hydrologicznego. Społeczność międzynarodowa wiąże jednak pewne nadzieje z możliwością skutecznej presji dyplomatycznej na rzecz ochrony Światowego Dziedzictwa. Turcja jest bowiem bardzo aktywnym graczem na forum UNESCO oraz czerpie duże dochody z turystyki. Zniszczenie bezcennego obszaru archeologicznego położonego na własnym terytorium byłoby więc ciosem w jej jej polityczną i gospodarczą wiarygodność, w szczególności w szerszej perspektywie procesu pokojowego w Syrii. Wpis na Listę Dziedzictwa Światowego UNESCO mógłby zapewnić choć częściową ochronę zabytków oraz ludności mieszkającej w Hasankeyf, gdyż Turcja stanęłaby przed zobowiązaniem do powstrzymania się od działań mogących spowodować utratę przez chronione obiekty ich "wyjątkowej powszechnej wartości". Choć Konwencja w sprawie ochrony światowego dziedzictwa kulturalnego i naturalnego z 1972 r. nakłada na Państwa-Strony obowiązek  ochrony dóbr dziedzictwa kulturalnego i naturalnego, nawet jeśli nie zostały wpisane na Listę (art. 12), to w praktyce bez wpisu takie dobra będą pozbawiane ochrony międzynarodowo-prawnej. Zgodnie zaś z treścią art. 11 ust. 3 Konwencji wpisanie dobra na listę Dziedzictwa Światowego może nastąpić tylko za zgodą zainteresowanego państwa, na którego terytorium się znajduje (zob. także zasadę całkowitego poszanowania suwerenności państw wyrażoną w art. 6 ust. 1 Konwencji). Niestety, mimo międzynarodowej presji, Turcja nie zamierza na razie podejmować takich kroków. Ponadto, działania wojsk tureckich przeciwko Kurdom w syryjskim regionie Afrain, w tym zniszczenia położonych tam zabytków (o czym pisaliśmy tu), nie napawają optymizmem, co do zmiany stanowiska Turcji w odniesieniu do Hasankeyf.

Więcej tu, tu, tu i tu.

Ankara jednak takich kroków nie zamierza podejmować.

Czytaj więcej na https://fakty.interia.pl/tylko-u-nas/news-mania-nowoczesnosci-niszczy-skarby-cywilizacji,nId,956705#utm_source=paste&utm_medium=paste&utm_campaign=firefox

Z powodu susz woda w tej części świata jest niezwykle cenna

Czytaj więcej na https://fakty.interia.pl/tylko-u-nas/news-mania-nowoczesnosci-niszczy-skarby-cywilizacji,nId,956705#utm_source=paste&utm_medium=paste&utm_campaign=firefox

Źródło: https://www.dw.com/en/facing-eviction-merchants-decry-turkey-dam-project/a-43318344

© DW/Diego Cupolo