Otwarte konsultacje dot. Haskich reguł arbitrażowych biznesu i praw człowieka

Z końcem listopada b.r. Zespół roboczy Haskich reguł arbitrażowych biznesu i praw człowieka rozpoczął publiczne konsultacje (tutaj) dokumentu roboczego w przedmiocie rozstrzygania sporów dotyczących praktyk biznesowych naruszających prawa człowieka w arbitrażu międzynarodowym (The Hague Rules On Business and Human Rights Arbitration). 

Kontekst prac

Przyczynkiem do podjęcia prac było uchwalenie przez Radę Praw Człowieka ONZ w 2011 r. Wytycznych dotyczących biznesu i praw człowieka (zob. nieoficjalne tłumaczenie na język polski), w myśl których państwa mają obowiązek zapewnienia skutecznych środków ochrony sądowej i pozasądowej przeciwko naruszeniom praw człowieka związanym z biznesem. W przypadku konieczności skorzystania z mechanizmu rozstrzygania sporów, ten powinien być niezależny względem stron i czynić zadość szeregowi wymogów proceduralnych.

W praktyce zapewnienie skuteczności ochrony praw człowieka w kontekście biznesowym przy wykorzystaniu dotychczasowych mechanizmów okazało się istotnym wyzwaniem, w szczególności w odniesieniu do sporów arbitrażowych.

W związku z powyższym powołano Grupę roboczą do przeprowadzenia konsultacji w przedmiocie zasadności wykorzystania arbitrażu międzynarodowego. Pierwsze reakcje ze strony społeczeństwa obywatelskiego, II i III sektora były pozytywne, aczkolwiek dość szybko stało się oczywistym, że będzie to wymagać rewizji dotychczasowych mechanizmów arbitrażowych. 

W 2017 r. Grupa powołała Zespół roboczy celem przygotowania odnośnych reguł arbitrażowych, składający się z przedstawicieli społeczeństwa obywatelskiego, III sektora, biznesu, wymiaru sprawiedliwości, uczelni i pełnomocników procesowych. Zespół rozpoczął prace w styczniu 2018 r. i po dwóch posiedzeniach przed miesiącem opublikował dokument konsultacyjny. Prace zespołu finansowane są przez Hagę przy wsparciu MSZ Holandii.

Wyzwania
Szerokie konsultacje mają posłużyć sprostaniu wyzwaniom rozstrzygania sporów z zakresu praw człowieka związanych z biznesem. Do najpoważniejszych wyzwań zaliczono - ograniczony potencjał sądów krajowych do rozstrzygania złożonych sporów z zakresu praw człowieka (w szczególności dotyczących wielonarodowych łańcuchów dostaw), - formalne i proceduralne bariery uniemożliwiające pociągnięcie do odpowiedzialności prawnej spółek-matek w koncernach multinarodowych m.in. na etapie postępowania egzekucyjnego, - koszty postępowań spornych.

Struktura dokumentu konsultacyjnego

Opublikowany dokument stanowi zbiór opinii członków Zespołu roboczego odnośnie do ewentualnej potrzeby i treści poszczególnych norm Regulaminu arbitrażu w zakresie biznesu i praw człowieka. Na tym etapie grupie zależało na możliwie szerokich konsultacjach. W związku z powyższym w dokumencie nie przedstawiono propozycji rozwiązań, ale skoncentrowano się na wyjaśnieniu złożoności poszczególnych problemów i zarysowaniu spektrum wstępnie wybranych rozwiązań.

Zakres prac wyznaczają następujące "elementy":

• Strony postępowania. Regulamin miałby się stosować w postępowaniach arbitrażowych na podstawie dobrowolnej zgody stron pomiędzy trzema kategoriami podmiotów: między spółkami a ofiarami ich rzekomych naruszeń praw człowieka, między spółkami w przypadku naruszenia przez partnera biznesowego zobowiązań strony powodowej w zakresie ochrony praw człowieka (np. w ramach łańcuchów dostaw), między spółką a ofiarą naruszeń praw człowieka w sporach na podstawie klauzul arbitrażowych zawartych w porozumieniach branżowych (tj. między spółkami a nie spółka-ofiara).
• Prawo właściwe. W związku z możliwą mnogością stanów prawnych (jednoczesnego obowiązywanie odnośnych reguł arbitrażowych, prawa lex fori, postanowień umowy arbitrażowej lub odnośnej umowy prawnomaterialnej, prawa państwa postępowania wykonawczego) mogących wpływać na rozstrzygnięcie sporu, Zespół zaproponował podejście trójstopniowe. Po pierwsze strony powinny zachować możliwie szeroką autonomię wyboru prawa właściwego w sporze. Po drugie, tam gdzie do wyboru nie doszło, Regulamin arbitrażu biznesu i praw człowieka powinien umożliwiać arbitrom identyfikację obowiązujących norm prawa twardego (ze względu na konieczność ochrony legitymizacji takiego arbitrażu na tym etapie sugerowane jest pominiecie soft law). Po trzecie, strony mogłyby się porozumieć co do rozstrzygnięcia sporu na zasadach ex aequo et bono. 
• Wybór arbitrów i ukonstytuowanie trybunału arbitrażowego. Tutaj Zespół wskazał trzy podstawowe mechanizmy rozwiązania problemu zapewnienia jednoczesnej kompetencji arbitrów w zakresie praw człowieka i prawa gospodarczego przy stałej ochronie niezawisłości takich osób od nominujących je stron sporu. Tutaj proponowane są: uchwalenie Reguł arbitrażowych, uchwalenie Kodeksu dobrych praktyk lub wreszcie skorzystanie z wytycznych dla arbitrów. W drodze konsultacji miałby się wyłonić pożądany punk równowagi między prawnie wiążącym charakterem i trudnościami z rewizją (Regulamin arbitrażowy) a elastycznością dokumentu kosztem jego znacznej ogólności (wytyczne). Zespół zasygnalizował, że włąśnie Kodeks dobrych praktyk mógłby stanowić taki punkt równowagi.
• Przejrzystość. Wśród szeregu kwestii dotyczących wpływu przejrzystości na biznes i  prawa człowieka, Zespół w szczególności poszukuje odpowiedzi na pytanie, czy przejrzystość powinna być zasadą ogólną, czy domyślną normą proceduralną o charakterze dyspozytywnym. Dalej, w jakim zakresie ograniczenie przejrzystości może być dopuszczalne i jakie wyjątki dopuścić od tej zasady.

Kwestionariusz ponadto obejmuje następując zagadnienia:

• Udział stron-trzecich w postępowaniu.
• Postępowanie dowodowe.
• Ochrona świadków, obrońców praw człowieka, pełnomocników.
• Środki zabezpieczające.
• Środki zaradcze
• Uznawanie i wykonywanie wyroków.
• Roszczenia oczywiście bezzasadne.
• Koszty i finansowanie postępowania.
• Mediacja.

Konsultacje trwają do 31 stycznia 2019 r.