Guest post: System rozstrzygania sporów CETA zgodny z prawem UE

W zeszłym tygodniu zamieściliśmy posta dotyczącego opinia TSUE w sprawie CETA. Dziś ciąg dalszy, tym razem w formie guest posta i z trochę innej perspektywy.

***

Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej (TSUE) wydał 30 kwietnia 2019 roku w pełnym składzie Opinię 1/17 (Opinia TSUE), która odzwierciedla wydaną 29 stycznia 2019 roku przez opinię Rzecznika Generalnego Yves’a Bot’a (Opinia Rzecznika Generalnego), odpowiadając tym samym twierdząco na zapytanie Królestwa Belgii dotyczące zgodności z prawem traktatowym UE, w tym z prawami podstawowymi UE, rozdziału 8 „Inwestycje” sekcji F „Rozstrzyganie sporów inwestycyjnych między inwestorami a państwami” Kompleksowej umowy gospodarczo-handlowej między Kanadą a Unią Europejską i jej państwami członkowskimi (CETA). 

Negatywne rozstrzygnięcie TSUE mogłoby spowodować wiele politycznych komplikacji, w tym prawdopodobnie konieczność zmiany CETA (zgodnie z art. 218(11) TFUE). 

CETA i tło zapytania

Należy nadmienić, że CETA nie została jeszcze zawarta w rozumieniu art. 218 (6) TFUE. Decyzja Rady UE 2017/37 z 28 października 2016 roku w sprawie podpisania w imieniu Unii Europejskiej CETA, stanowi w tym zakresie, że CETA powinna zostać podpisana w imieniu UE „z zastrzeżeniem spełnienia procedur wymaganych w celu jej zawarcia w późniejszym terminie”, a w art. 1, że do jej podpisania w imieniu UE „upoważnia się (…) z zastrzeżeniem jej zawarcia” (par. 4). W swojej (kolejnej) decyzji 2017/38 z 28 października 2016 roku Rada UE postanowiła o tymczasowym stosowaniu wielu postanowień CETA, do których to postanowienia sekcji F rozdziału 8, będące przedmiotem zapytania, nie należą. 

W odróżnieniu od znanych w wielu zawieranych umowach o wolnym handlu zapisach dotyczących rozwiązywania sporów inwestycyjnych powstających pomiędzy inwestorami i państwami goszczącymi (ISDS) poprzez powoływanie trybunałach arbitrażowych ad hoc na podstawie bi- oraz multilateralnych umów inwestycyjnych, sekcja F rozdziału 8 CETA przewiduje powołanie specjalnego Trybunału CETA (art. 8.27 CETA) oraz utworzenie Trybunału Apelacyjnego CETA (art. 8.28 CETA), mających rozstrzygać ewentualne spory inwestycyjne wynikające z umowy. Ponadto, w myśl art. 8.29, CETA przewiduje utworzenie w następnej kolejności Wielostronnego Trybunału Inwestycyjnego (WTI) wraz z mechanizmem odwoławczym, którego ustanowienie miałoby zakończyć działalność zarówno Trybunału CETA oraz Trybunału Apelacyjnego CETA, jak również innych podobnych trybunałów, których utworzenie jest przewidywane m.in. w bilateralnych umowach o wolnym handlu m.in. pomiędzy UE a Wietnamem czy Singapurem.

Rozstrzygnięcie TSUE

TSUE odpowiadając na pytanie Królestwa Belgii w swojej Opinii zbadał kwestię legalności przewidzianego w CETA mechanizmu ISDS (odnosząc się także do możliwości późniejszego utworzenia WTI), odnosząc się do zasad dotyczących: (i) autonomii porządku prawnego Unii, ii) równego traktowania i z wymogu skuteczności, oraz iii) prawa dostępu do niezawisłego sądu. 

Rozważając problemu autonomii porządku prawnego UE, TSUE stwierdził, że umowy międzynarodowe zawarte przez UE mogą mieć wpływ na kompetencje instytucji UE, o ile zostaną spełnione podstawowe przesłanki zachowania istoty jej kompetencji, a co ma skutkować brakiem naruszenia autonomii porządku prawnego UE. Ponadto TSUE wskazał, że stworzenie mechanizmu rozstrzygania sporów między inwestorami i państwami poprzez ustanowienie Trybunału CETA i Trybunału Apelacyjnego CETA oraz, w dłuższej perspektywie WTI, może być zgodne z prawem Unii wyłącznie pod warunkiem, że nie naruszy autonomii porządku prawnego UE (par. 107-108). Dodatkowo i pomimo, że przewidywany w CETA mechanizm ISDS sytuuje się poza systemem sądowniczym UE nie oznacza to samo w sobie, że mechanizm ten narusza autonomię porządku prawnego UE (par. 113-115). Konkludując TSUE wskazał, że z uwagi na to, że Trybunał CETA i Trybunał Apelacyjny CETA – a w przyszłości WTI – znajdują się poza systemem sądowniczym UE, nie mogą zostać one upoważnione do dokonywania wykładni lub stosowania przepisów prawa UE innych niż CETA (a WTI tym samym także co do przyszłych umów wskazujących na jego właściwość), ani do wydawania orzeczeń, które mogłyby skutkować uniemożliwieniem instytucjom Unii funkcjonowania zgodnie z ustanowionymi dla niej ramami konstytucyjnymi (par. 118).

Odnosząc się do zasady równego traktowania i wymogu skuteczności, a także prawa dostępu do niezawisłego sądu, TSUE stwierdził, że mechanizm ISDS oraz późniejszy WTI, nie jest sprzeczny ani z art. 101-102 TFUE, ani z art. 20 i drugim akapitem art. 47 karty praw podstawowych UE (par. 188-189).

Dalsze konsekwencje

UE obecnie bardzo aktywnie promuje utworzenie osobnych mechanizmów ISDS, a w konsekwencji WTI, nie tylko w postanowieniach dotyczących rozwiązywania sporów i ochrony inwestycji w zawieranych między UE a państwami trzecimi umowach o wolnym handlu, ale dodatkowo forsuje pomysł ustanowienia WTI także w zawieranych przez państwa trzecie umowach, zawierających postanowienia o ochronie inwestycji, tym samym wnosząc istotny głos do międzynarodowej dyskusji o reformie ISDS w ramach III grupy roboczej komisji ONZ do spraw międzynarodowego prawa handlowego (UNCITRAL). Opinia TSUE jest o tyle kluczowa, że daje podstawy prawne Komisji Europejskiej nie tylko dla dalszego negocjowania zapisów skutkujących finalnie utworzeniem WTI w umowach o wolnym handlu pomiędzy UE a państwami trzecimi, ale przede wszystkim do dalszego promowania pomysłu utworzenia światowego WTI na forum międzynarodowym, a w szczególności podczas odbywających dwa razy w roku spotkań III grupy roboczej UNCITRAL w Nowym Jorku i Wiedniu. 

Autor: Patryk Kulig, doktorant w INP PAN; Counsel w German Arbitration Institute