Strony

poniedziałek, 17 czerwca 2019

Czarnobyl a instytucje i prawo międzynarodowe

Na fali bijącego rekordy popularności serialu HBO „Czarnobyl”, warto przypomnieć jaką rolę po wybuchu reaktora RBMK w elektrowni jądrowej w Czarnobylu odegrały międzynarodowe instytucje i prawo międzynarodowe.

Przypomnijmy, że do wybuchu reaktora doszło nad ranem 26 kwietnia 1986 r. Przez wiele tygodni po katastrofie, ZSRR nie przyznawał się najpierw do wybuchu, a potem do wielkości skażenia i rozmiarów promieniowania. Przez długi czas również ZSRR nie poprosił o pomoc żadnych państw trzecich, ani instytucji międzynarodowych, mimo ogromnych problemów z opanowaniem skutków wybuchu; dopiero w 1990 r. ZSRR przyznał, że potrzebuje międzynarodowego wsparcia. Wtedy też, 21 grudnia 1990 r., Zgromadzenie Ogólne ONZ przyjęło rezolucję 45/190 pt. „International co-operation to address and mitigate the consequences of the accident at the Chernobyl nuclear power plant”, w której wezwano wszystkie państwa, organizacje międzyrządowe i pozarządowe, przedstawicieli biznesu, ciała naukowe i osoby fizyczne do udzielenia pomocy na obszarach skażonych przez wybuch w Czarnobylu.

Najważniejsze zadania w tym zakresie przydzielono jednemu z zastępców Sekretarza Generalnego ONZ; powołano również Międzyagencyjne siły zadaniowe (Inter-Agency Task Force), Czterostronny Komitet Organizacyjny (Quadripartite Coordination Committee), który składał się z przedstawicieli Białorusi, Ukrainy i Rosji oraz Koordynatora ONZ ds. Czarnobyla, jak również Fundusz Powierniczy Czarnobyla (Chernobyl Trust Fund).

W ONZ powstało wiele raportów i dokumentów związanych z katastrofą w Czarnobylu, a Zgromadzenie Ogólne przyjęło jeszcze 9 rezolucji poświęconych katastrofie (listę tych dokumentów można znaleźć tutaj).

Zaangażowana w ocenę skutków katastrofy była również Międzynarodowa Agencja Energii Atomowej. Już 1 maja 1986 r. Agencja wysłała do radzieckiego rządu telegram, domagając się podania szczegółowych informacji o katastrofie. W serialu HBO pojawia się wątek wystąpienia Walerija Legasowa, głównego eksperta ZSRR zajmującego się wybuchem w Czarnobylu, w czasie pierwszego spotkania przeglądowego Agencji poświęconego Czarnobylowi, które odbyło się w sierpniu 1986 r. Legasow, który przewodniczył wówczas radzieckiej delegacji, przedstawił raport przygotowany przez grupę ekspertów (do znalezienia tutaj; wywiad z Legasowem przeprowadzony w czasie konferencji w Wiedniu można znaleźć tu).

W serialu pokazano wątpliwości Legasowa związane z jego wystąpieniem w Wiedniu, ponieważ, z uwagi na naciski władz ZSRR, nie mógł on przedstawić społeczności międzynarodowej pełnego obrazu katastrofy. Jak miał później stwierdzić Legasow, nie skłamał w Wiedniu co do konsekwencji katastrofy, ale nie powiedział też całej prawdy. 

W następstwie wybuchu w Czarnobylu pojawiły się propozycje przyjęcia traktatu, który nakładałby na państwa obowiązek informowania społeczności międzynarodowej o radioaktywnym skażeniu i udzielenia pomocy poszkodowanym skażeniem. Ostatecznie, taki obowiązek został zawarty w Konwencji o uzupełniających odszkodowaniach za szkody jądrowe z 1997 r. (tłum. za M. Lemiesz, "Geneza konwencji...")(Convention on Supplementary Compensation for Nuclear Damage), której artykuł VI zobowiązał państwa-strony konwencji do poinformowania o "incydencie nuklearnym" kiedy tylko okaże się, że szkoda spowodowana przez "incydent" przekracza lub może przekroczyć wartość 300 milionów SDR (międzynarodowa jednostka walutowa emitowana przez Międzynarodowy Fundusz Walutowy).

W chwili katastrofy w Czarnobylu w ZSRR nie obowiązywał żaden akt prawny, który pozwalałby ofiarom radioaktywnego skażenia, mieszkającym zarówno na terytorium ZSRR, jak i w sąsiednich państwach, ubiegać się o odszkodowanie z uwagi na poniesione szkody związane z wybuchem w elektrowni. ZSRR twierdziło jednak, że już w 1986 r. wypłaciło ponad miliard dolarów odszkodowania osobom dotkniętym skutkami wybuchu.

Jeśli chodzi o prawo międzynarodowe, w latach 60. przyjęto dwie konwencje dotyczące odpowiedzialności za szkody jądrowe: Konwencję paryską o odpowiedzialności strony trzeciej w dziedzinie energii jądrowej z dnia 29 lipca 1960 r oraz Konwencję wiedeńską o odpowiedzialności cywilnej za szkodę jądrową z dnia 21 maja 1963 r. Dopiero jednak po wybuchu w Czarnobylu państwa postanowiły połączyć reżimy obu konwencji za pomocą Wspólnego Protokołu dotyczącego stosowania Konwencji wiedeńskiej i Konwencji paryskiej, sporządzonego w Wiedniu dnia 21 września 1988 r. Rosja podpisała Konwencję wiedeńską dopiero w 1996 r., natomiast nigdy nie była stroną Konwencji paryskiej. Nie są znane żadne oficjalne informacje na temat wypłacenia przez ZSRR odszkodowania lub zadośćuczynienia sąsiadującym państwom, skażonym w wyniku wybuchu w Czarnobylu lub ich obywatelom.

Brak komentarzy:

Prześlij komentarz