Nabywanie statusu posła do Parlamentu Europejskiego a prawo państw członkowskich – opinia rzecznika generalnego w sprawie katalońskiego separatysty

Równolegle z kontrowersjami dotyczącymi sposobu złożenia ślubowania przez marszałka seniora – Antoniego Macierewicza, podczas 1. posiedzenia Sejmu IX kadencji (część komentatorów zarzuca nieważność ślubowania, w związku z brakiem wypowiedzenia słowa „ślubuję” w odpowiednim momencie), Rzecznik Generalny TSUE – Maciej Szpunar wydał opinię w sprawie dotyczącej m.in. konsekwencji braku złożenia ślubowania przez posła-elekta do Parlamentu Europejskiego wybranego z Hiszpanii, z regionu Katalonia (C-502/19 Oriel Janqueres Vies).   

W odróżnieniu od sprawy Antoniego Macierewicza, poseł-elekt O. Janqueres Vies (były wicepremier Katalonii) nie złożył żadnego ślubowania. Nie dostał bowiem zezwolenia na opuszczenie aresztu, w celu stawienia się przed komisją wyborczą i złożenia ślubowania wierności konstytucji Hiszpanii, do czego osoby wybrane do Parlamentu Europejskiego zobligowane są na podstawie przepisów krajowych. O. Janqueres Vies przebywał w areszcie od listopada 2017 r., kiedy to został zatrzymany wraz z grupą innych osób, szczególnie aktywnie działających na rzecz secesji Katalonii. Areszt trwał również w trakcie kampanii wyborczej oraz samych wyborów do Parlamentu Europejskiego. Brak zgody na opuszczenie aresztu po wygranych wyborach skutkował brakiem ślubowania, a w konsekwencji decyzją komisji wyborczej o uznaniu mandatu uzyskanego przez O. Janqueresa Viesa za nieobsadzony. Zaskarżając tą decyzję poseł-elekt powołał się na immunitet parlamentarny przewidziany w art. 9 Protokołu (nr 7) w sprawie przywilejów i immunitetów w Unii Europejskiej. Pytania prejudycjalne sądu hiszpańskiego (Tribunal Supremo, sąd najwyższy) dotyczą podmiotowego i czasowego zakresu zastosowania immunitetu parlamentarnego z art. 9 przedmiotowego protokołu. Jednak jeszcze przed wydaniem opinii (oraz oczywiście samego wyroku TSUE) Tribunal Supremo skazał O. Janqueresa Viesa na 13 lat pozbawienia wolności wraz z utratą praw publicznych w tym okresie.

Rzecznik Generalny – Maciej Szpunar rozpoczął swoją analizę od odpowiedzi na pytanie czy O. Janqueresowi Viesowi przysługuje status posła do Parlamentu Europejskiego. Odpowiadając twierdząco na tak postawione pytanie Rzecznik wskazał, że o ile procedura wyborcza rzeczywiście podlega przepisom krajowym, to sam status posłów do Parlamentu Europejskiego podlega wyłącznie prawu UE. Odmienne podejście, zdaniem rzecznika, naruszałoby niezależność tej instytucji od państw członkowskich oraz autonomię unijnego porządku prawnego. Zdaniem rzecznika:  ogłoszenie wyników jest aktem, który kończy proces wyborczy i który ma charakter konstytutywny dla uzyskania mandatów przez osoby wybrane. Wszelkie formalności późniejsze od tego aktu, z wyjątkiem ewentualnego unieważnienia wyborów, mają jedynie charakter deklaratoryjny i nie mogą stanowić warunku uzyskania mandatu (par. 49). Natomiast już we wnioskach, zawierających propozycję rozstrzygnięcia sprawy przez Trybunał, zauważył dalej: Osoba, której wybór do Parlamentu Europejskiego został oficjalnie ogłoszony przez właściwy organ państwa członkowskiego, w którym wybór miał miejsce, nabywa na tej jedynie podstawie i od tej chwili status członka Parlamentu, niezależnie od jakichkolwiek późniejszych formalności, których osoba ta powinna dopełnić czy to na podstawie prawa Unii, czy to na podstawie prawa krajowego danego państwa członkowskiego. Zachowuje ona ten status aż do końca swego mandatu z zastrzeżeniem wypadków jego wygaśnięcia (rezygnacja, śmierć, utrata mandatu).

Najbardziej kontrowersyjną częścią sprawy jest okoliczność wydania wyroku, pozbawiającego praw publicznych posła-elekta, jeszcze przed udzieleniem odpowiedzi przez TSUE. Pomimo wydania takiego wyroku, Tribunal Supremo, zdecydował się podtrzymać swój wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym, wskazując, że dotyczy on incydentalnej dla postępowania karnego sprawy. W tym kontekście rzecznik zauważa problem potencjalnej hipotetyczności rozstrzyganej sprawy i w konsekwencji braku kompetencji do udzielenia odpowiedzi przez Trybunał. Rzecznik zauważa, że wyrok pozbawiający praw publicznych ma ten skutek, że skarżący w postępowaniu głównym, mimo że został wybrany na posła do Parlamentu oraz – jak wyjaśniłem w niniejszej opinii – uzyskał ten status, nie mogąc jednak rozpocząć rzeczywistego wykonywania mandatu, został osądzony i skazany w sprawie karnej, a Parlament nie miał sposobności wypowiedzieć się w przedmiocie uchylenia lub ewentualnej obrony jego immunitetu parlamentarnego (par. 102). Zgodnie z utrwaloną linią orzeczniczą Trybunał odmawia wydawania orzeczeń prejudycjalnych, w związku ze sporami hipotetycznymi lub/i w sytuacji, gdy sprawa krajowa została już rozstrzygnięta.

Ostatecznie jednak propozycja rzecznika oparta jest na dążeniu do wzmocnienia kompetencji Parlamentu Europejskiego w dziedzinie immunitetu, ponieważ proponuje Trybunałowi, aby wskazał, że [o]d chwili, gdy prawo krajowe państwa członkowskiego przyznaje immunitet członkom parlamentu (…) to do Parlamentu należy rozstrzyganie o celowości uchylenia lub obrony immunitetu jednego z jego członków (par. 110, pkt. 4).

Oczywiście powyższa sprawa nie ma żadnego wpływu na kontrowersje ze ślubowaniem marszałka seniora Sejmu IX kadencji. Ma jednak istotny wymiar konstytucyjny, polegający na wyznaczeniu zakresów zastosowania prawa UE oraz prawa państw członkowskich w kontekście nabywania statusu członka Parlamentu Europejskiego. Podzielając stanowisko rzecznika generalnego z niecierpliwością wyczekuję wyroku Trybunału, a w przypadku podzielenia jego opinii, dalszych kroków podjętych przez Tribunal Supremo i władze hiszpańskie.