Post stanowi kontynuację cyklu „Europejski Trybunał Praw Człowieka – Federacja Rosyjska”. Pierwsza oraz druga część są dostępne tu oraz tu. Ostatni z postów, zawierający podsumowanie ukaże się na blogu w najbliższych tygodniach.
***
Konstytucja Federacji Rosyjskiej, przyjęta w ogólnonarodowym referendum w dniu 12 grudnia 1993 r., wprowadziła rozdział kościoła od państwa (art. 14) oraz zagwarantowała obywatelom wolność sumienia i wolność wyznania (art. 28). Konkretyzująca normy konstytucyjne ustawa federalna z 26 września 1997 r. „o wolności sumienia i związkach wyznaniowych” w swej preambule zaakcentowała jednak szczególną rolę prawosławia w historii Rosji, w kształtowaniu i rozwoju jej życia duchowego i kultury. Dopiero w dalszej kolejności ustawodawca federalny odwołał się do innych religii stanowiących część dziedzictwa historycznego narodów państwa rosyjskiego – chrześcijaństwa, islamu, buddyzmu, judaizmu, jak również innych wyznań. Ustawa przewiduje szereg uprawnień, nieznanych wcześniej ustawodawstwu radzieckiemu, zarówno indywidualnych, składających się na szeroko rozumianą wolność praktyk religijnych, jak również uprawnienia kolektywne, obejmujące w szczególności możliwość tworzenia i zagwarantowania autonomii związkom wyznaniowym.
W brzmieniu nadanym nowelizacją z 2002 r. ustawa wprowadziła klauzule generalne – bezpieczeństwa i porządku publicznego czy prowadzenia działalności ekstremistycznej, które umożliwiają władzy sądowniczej ograniczenie działalności, a nawet likwidację związku wyznaniowego (tekst ustawy w języku rosyjskim dostępny: tu). Skrajnym przykładem takich rozwiązań są działania władzy publicznej podejmowane wobec Świadków Jehowy. Członkowie tego związku wyznaniowego, którzy początkowo mieli zapewnioną swobodę kultu religijnego, od połowy lat dziewięćdziesiątych zaczęli stawać się ofiarami represji. Polegały one m.in. na dokonywaniu bezpodstawnych przeszukań w miejscu zamieszkania, rekwirowaniu literatury religijnej, bierności władz w zakresie ścigania przestępstw popełnionych przeciwko nim (np. podpalenia domów modlitwy) czy finalnie uznania przez sąd w Wyborgu tłumaczenia Biblii za materiał o charakterze ekstremistycznym (zob. artykuł w portalu kasparov.ru). Ostatecznie w 2017 r. Sąd Najwyższy podjął decyzję o delegalizacji Świadków Jehowy w Federacji Rosyjskiej jako organizacji ekstremistycznej, nakazując likwidację jej Centrum Administracyjnego oraz struktur terenowych, orzekając jednocześnie przepadek mienia na rzecz państwa (tekst wyroku w języku rosyjskim dostępny: tu). Powyższe naruszenia praw człowieka wywołały szereg skarg indywidualnych rosyjskich Świadków Jehowy do ETPCz (zob. np. wyrok z 11 stycznia 2007 r. w sprawie Kuzniecow i inni przeciwko Rosji skarga nr 184/02, wyrok z dnia 22 listopada 2010 r. w sprawie Świadkowie Jehowy w Moskwie przeciwko Rosji, skarga 302/02). Trybunał w Strasburgu co do zasady uznawał złożone skargi w zakresie naruszenia wolności sumienia, zasądzając na rzecz skarżących stosowne zadośćuczynienie, jednak problematyczne stało się dalsze wyegzekwowanie tych wyroków przed organami rosyjskiego wymiaru sprawiedliwości. Innym przykładem związku wyznaniowego o pochodzeniu amerykańskim, który z kolei spotkał się z problemem odmowy rejestracji jest rosyjski Kościół Scjentologiczny. Podobnie jak w przypadku Świadków Jehowy, sprawa ta znalazła swój finał przezd ETPCz (zob. K. Karcz-Nawrocka, Sytuacja Kościoła scjentologicznego w Rosji na podstawie wyroku Europejskiego Trybunału Praw Człowieka i rosyjskiego prawa wyznaniowego, Polski Rocznik Praw Człowieka i Prawa Humanitarnego, nr 8 (2017), s. 63-75).
***
Naruszenie konstytucyjnych norm gwarantujących wolność wyznania oraz prawo własności (art. 35) były przedmiotem skargi konstytucyjnej O. W. Glamozdinowy, wiernej Kościoła Adwentystów Dnia Siódmego. Skarżąca będąca właścicielem gospodarstwa rolnego we wsi położonej w Obwodzie Rostowskim zawarła umowę użyczenia z lokalną strukturą kościoła. Jej przedmiotem było udostępnienie domu wiernej jako adresu służącego do rejestracji związku wyznaniowego oraz korzystanie z pomieszczeń domu dla celów odprawiania nabożeństw przez cztery godziny tygodniowo. W świetle rejestru osób prawnych kościół miał swoją siedzibę pod adresem skarżącej w okresie od 17 lutego 2016 r. do czasu jego likwidacji 27 września 2018 r. Z tego powodu została ona pociągnięta do odpowiedzialności administracyjno-porządkowej (odpowiednik polskiego wykroczenia) polegającej na korzystaniu z należącego do niej gospodarstwa w sposób niezgodny z jego przeznaczeniem, w wyniku czego wymierzono jej grzywnę w wysokości dziesięciu tysięcy rubli (około 600 złotych). Sądowa kontrola aktu administracyjnego przeprowadzona w dwóch instancjach nie doprowadziła do uchylenia nałożonej kary.
Następstwem powyższej skargi był wyrok Sądu Konstytucyjnego z 14 listopada 2019 r. (tekst wyroku w języku rosyjskim dostępny tu). Podobnie jak w przypadku większości skarg konstytucyjnych przyjętych do rozpoznania, Sąd nie dopatrzył się niezgodności zaskarżonych przepisów z konstytucją, jednak poczynił szereg uwag mających walor wykładni powszechnie obowiązującej. Sąd Konstytucyjny badając charakter przepisów kodeksu rolnego oraz kodeksu lokalowego uznał, że udostępnienie lokalu na potrzeby odbywania praktyk religijnych czy też udostępnienie adresu dla potrzeb rejestracji nie stanowi deliktu administracyjnego, chyba że wiązałoby się ze zmianą przeznaczenia tego lokalu. Zdaniem Sądu inne rozumienie zaskarżonych przepisów prowadziłoby do naruszenia konstytucyjnie zagwarantowanych wolności sumienia oraz prawa własności. Powyższe ustalenia dały asumpt do uchylenia orzeczeń wydanych w sprawie skarżącej.
W swoich rozważaniach Sąd odwołał się dwukrotnie do EKPCz (art. 9 i 11). Wskazał również, że w praktyce ETPCz wolność wyznania realizowana wspólnie z innymi osobami, jest traktowana jako bezpośrednia gwarancja tworzenia związków wyznaniowych, które tradycyjnie i powszechnie są tworzone w formie struktur organizacyjnych, stąd powinny one dysponować podmiotowością prawną (wyroki: z 26 października 2000 r. w sprawie Hasan i Chaush przeciwko Bułgarii, z 13 grudnia 2001 r. w sprawie Metropolitan Church of Bessarabia i inni przeciwko Mołdawii, z 5 października 2006 r. Moscow Branch of the Salvation Army przeciwko Rosji).
***
Wielonarodowa oraz wieloetniczna struktura społeczeństwa rosyjskiego w oczywisty sposób wpływa na zróżnicowanie wyznawanej religii. Według danych Federalnej Służby Statystyki Państwowej z 2015r. w Federacji Rosyjskiej zarejestrowano 27.496 organizacji religijnych, z czego dominująca większość przypada na Rosyjski Kościół Prawosławny i inne kościoły obrządku wschodniego (dane dostępne tu). Według ankiety przeprowadzonej w 2012 r. przez niezależny ośrodek badania opinii publicznej – Analityczne Centrum Jurija Lewady 74% rosyjskiego społeczeństwa wyznaje prawosławie. Powoduje to swoiste uprzywilejowanie tego wyznania. Dobrym przykładem jest trwająca od kilku lat akcja przekazywania terenów zielonych w dużych rosyjskich miastach na rzecz Kościoła Prawosławnego w celu budowy nowych świątyń, wywołująca niezadowolenie społeczne (zob. KAI, Protesty w 28 rosyjskich miastach przeciw budowie cerkwi na skwerach).
Dlatego opisywane orzeczenie można również uznać za pozytywny przejaw stosunku rosyjskiego Sądu Konstytucyjnego do problemu funkcjonowanie związków wyznaniowych innych niż prawosławne. Analizując zagadnienie konstytucyjne Sąd zwrócił uwagę na sytuację niewielkich związków wyznaniowych, które nie posiadają majątku, a w szczególności zasobu nieruchomości umożliwiającego odbywanie praktyk religijnych. Jego niewątpliwym atutem jest odwołanie się do postanowień EKPCz oraz orzecznictwa Trybunału strasburskiego, które chociaż w ograniczonym zakresie to zostało jednak przywołane w ślad za standardem konstytucyjnym. Stan faktyczny sprawy pokazuje, że wolność wyznawanej religii może zostać ograniczona przez przepisy techniczne, reglamentujące sposób korzystania z nieruchomości. Dlatego rozpatrując ten przypadek nie można tracić z pola widzenia ogólnej sytuacji innych niż prawosławne związki wyznaniowe. Niespotykana do tej pory w żadnym innym państwie członkowskim Rady Europy likwidacja stowarzyszenia Świadków Jehowy w Rosji pod zarzutem działalności ekstremistycznej jest tego dobrym przykładem.
Autor: Maciej Kostecki – doktorant INP PAN, adwokat
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz