Skarga międzypaństwowa Lichtenstein przeciwko Czechom w ETPC - kolejna próba odwrócenia skutków nacjonalizacyjnych dekretów Benesza

Europejski Trybunał Praw Człowieka poinformował o wpłynięciu nowej skargi międzypaństwowej Lichtenstein p. Czechom. 

Skarga stanowi kolejną odsłoną toczącego się od lat sporu pomiędzy dwoma państwami o odzyskanie dóbr - przede wszystkich rodziny książęcej, ale także zwykłych obywateli, skonfiskowanych przez władze czechosłowackie po wojnie na podstawie jednego z Dekretów Benesza (dekret nr 12).     

Podczas II wojny światowej Czechosłowacja jako jedno z państw alianckich walczyła przeciwko Państwom Osi. Po wojnie zajęła tytułem reparacji majątek niemiecki i węgierski znajdujący się na jej terytorium. Czechosłowacja zastosowała w tym celu nacjonalizacyjne dekrety Benesza - wśród których jeden wyraźnie odnosił się do przejęcia majątków obywateli niemieckich - nie tylko do obywateli Niemiec i Węgier, ale także do innych osób, które miały rzekomo niemieckie lub węgierskie obywatelstwo lub pochodzenie etniczne. Takimi działaniami objęto m.in. obywateli Liechtensteinu - państwa neutralnego - których potraktowano jako obywateli Niemiec. Majątek obywateli Liechtensteinu zajęty na mocy dekretów nie został zwrócony właścicielom, nie zaoferowano też odszkodowań. Także przepisy reprywatyzacyjne uchwalone przez Czechosłowację w latach 90. w Czechosłowacji nie przewidziały rekompensat dla tej grupy osób. Zastosowanie dekretów Beneša do majątku Liechtensteinu pozostało nierozwiązaną kwestią między Liechtensteinem a Czechosłowacją, a następnie Czechami. Warto przypomnieć, że oba państwa wznowiły relacje dyplomatyczne dopiero w 2009 r.

Pierwszą odsłoną aktualnego sporu przed sądami międzynarodowymi były sprawy wniesione przez księcia Hansa Adama II z Liechtensteinu przeciwko Niemcom (sądy niemieckie orzekały w sprawie już od lat 50. XX w., potwierdzając, że ojca księcia Hansa Adama II należało traktować jako osobę narodowości niemieckiej w rozumieniu art. 1 ust. 1 lit. a) dekretu nr 12) . Rozstrzygnięcia zapadły zarówno w Europejskim Trybunałem Praw Człowieka, jak i w Międzynarodowym Trybunałem Sprawiedliwości. Powództwa były skierowane przeciwko Niemcom, ponieważ książę próbował odzyskać obraz skonfiskowany jego ojcu przez Czechosłowację, a który w 1991 r. Kolonia wypożyczyła z Brna. Książę Hans Adam II zwrócił się do Sądu Okręgowego w Kolonii o wydanie tymczasowego nakazu władzom miasta Kolonii oddania obrazu po zakończeniu wystawy. Choć początkowo sądy wydały decyzje na korzyść księcia, sprawa ostatecznie skończyła się jego przegraną. Uznały, że Konwencja o załatwieniu spraw wynikających z wojny i okupacji, podpisana w Bonn 26 maja 1952 r. ustanowiła specjalny reżim w odniesieniu do zagranicznych aktywów Niemiec i majątków zajętych w związku z II wojną światową. Zgodnie z konwencją Niemcy zgodziły się, że „w przyszłości nie będą wnosić sprzeciwu wobec środków, które zostały lub zostaną podjęte w odniesieniu do niemieckiego majątku obcego lub innego majątku zajętego w celu naprawienia szkody lub restytucji albo w wyniku stanu wojny ”. W opinii sądu konwencja uniemożliwiła sądom niemieckim uznanie własnej jurysdykcji w sprawie. W ocenie sądu odwoławczego stosunki prawne wynikające z likwidacji majątku niemieckiego za granicą przez obce mocarstwa w celu naprawienia szkód były „ostateczne i niepodważalne” dla Republiki Federalnej Niemiec i osób prywatnych. 

W 2001 roku Europejski Trybunał Praw Człowieka nie stwierdził naruszenia praw księcia wynikających z Europejskiej Konwencji Praw Człowieka. W reakcji na wyrok Liechtenstein złożył wniosek do Międzynarodowego Trybunału Sprawiedliwości, uogólniając roszczenia księcia do całego majątku Liechtensteinu zajętego po wojnie przez Czechosłowację . Twierdził, że ​​neutralny status Liechtensteinu był uznawany przez wszystkie strony wojujące podczas II wojny światowej, a zatem mienie obywateli Liechtensteinu nie powinno zostać zajęte jako należne aliantom reparacje. W wyroku z 2005 r. MTS stwierdził, że chociaż źródłem skargi przeciwko Niemcom były orzeczenia sądów niemieckich wydane na tle spornego obrazu, rzeczywistą przyczynę sporu należy umiejscowić w regulacjach mających zastosowanie do kwestii wynikających z II wojny światowej, które zostały przyjęte w latach 50. XX i w dekretach Beneša. W konsekwencji MTS uwzględnił zarzut wstępny Niemiec dotyczący braku kompetencji czasowej (ratione temporis) Trybunału do rozstrzygania sporu.  

Obecna odsłona sporu wiąże się z kolei z orzeczeniami sądów czeskich (prawomocne wyroki wydano w lutym 2020 r.), które również potwierdziły brak możliwości zwrotu mienia i słuszność zastosowania do obywateli i majątku Lichtensteinu kryterium narodowości niemieckiej. W swojej skardze rząd Liechtensteinu zarzuca naruszenie art. 6 (prawo do rzetelnego procesu), art. 8 (prawo do poszanowania życia prywatnego i rodzinnego) i art. 13 (prawo do skutecznego środka prawnego) Konwencji, art. 1 Protokołu nr 1 (ochrona własności) do Konwencji, a także z art. 14 (zakaz dyskryminacji) łącznie z innymi artykułami.