Guest post: Wyczekiwany wyrok w sprawie frankowiczów - wyrok TSUE z dnia 29 kwietnia 2021 r. (C-19/20)

Foto: Blooberg; źródło: https://www.parkiet.com/Banki/304299905-TSUE-decyzja-w-gestii-polskich-sadow.html

29 kwietnia br. Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej (TSUE) ponownie zajął stanowisko w sprawie kredytów frankowych, które nie pozostało bez echa w środowisku prawniczym. Tym razem wyrok (w sprawie C-19/20) stanowił odpowiedź na pytania prejudycjalne sformułowane przez Sąd Okręgowy w Gdańsku w 2019 r. w sprawie kredytu hipotecznego indeksowanego do franka szwajcarskiego, udzielonego na wysokość przewyższającą 500 tys. złotych przez GE Money Bank w 2008 r. Gdański sąd uznał, że postanowienia umowy kredytowej dotyczące sposobu indeksacji oraz zasad ustalania kursu zostały w umowie sformułowane w sposób jasny i zrozumiały, a strona powodowa sporu miała świadomość ryzyka zmiany kursu, a w następstwie zmiennej wysokości należnej bankowi raty kredytowej.

Pytania prejudycjalne SO w Gdańsku 

Kwestie poddane pod rozstrzygnięcie TSUE dotyczyły zasadniczo wątpliwego charakteru postanowień  umownych określających sposób wyliczenia marży, zmienionych aneksem do umowy kredytowej. Stąd do najistotniejszych pytań prejudycjalnych sformułowanych przez Sąd Okręgowy w Gdańsku należały m.in. kwestia obowiązku stwierdzenia nieuczciwości pierwotnej klauzuli określającej sposób wyliczenia marży, która po zmianie w aneksie umownym traci charakter nieuczciwy a jej skutku w postaci nieważności całej umowy kredytowej, możliwość stwierdzenia nieważności jedynie niektórych elementów umowy kredytowej przy pozostawieniu w mocy postanowień odnoszących się do średniego kursu NBP, a także problem metodyki liczenia terminu przedawnienia się roszczeń banku o zwrot kapitału przez kredytobiorcę (mianowicie czy należy go liczyć od daty wypłaty kapitału, od daty powołania się konsumenta na nieważność umowy czy też może od daty wyroku ustalającego nieważność umowy). Wątpliwości pozostawiała też interpretacja przepisów dyrektywy 93/13 w sprawie nieuczciwych warunków w umowach z konsumentami, nakładających obowiązek informowania konsumenta o skutkach prawnych nieważności i o możliwych roszczeniach następczych banku. Nie było bowiem jasne, czy bankom należy się wynagrodzenie w zamian za bezpodstawne korzystanie przez konsumentów z kapitału kredytowego.

Treść orzeczenia TSUE

Zdaniem TSUE to do sądu krajowego danego państwa członkowskiego UE należy kontrola abuzywności postanowień umowy zawartej między konsumentem a przedsiębiorcą. Cele dyrektywy 93/13 pozostają w pełni spełnione w momencie, gdy sytuacja prawna i faktyczna, w jakiej konsument znalazłby się w braku nieuczciwego warunku umownego, zostaje przywrócona, a wada, która obciążała umowę, zostaje usunięta przez strony w drodze zawarcia aneksu (o ile konsument ten przy zawieraniu aneksu był świadomy niewiążącego charakteru tego warunku i wynikających z niego konsekwencji - zdanie 54 i 59 wyroku). Zasadniczym elementem wyroku TSUE okazało się jednak stwierdzenie, że to w gestii prawa krajowego pozostaje określenie skutków stwierdzenia przez sąd istnienia nieuczciwego warunku umownego. To, czy dana umowa pozostaje w mocy, powinno być z urzędu oceniane przez sąd krajowy, uwzględniając obiektywne podejście interpretacyjne wynikające z brzmienia przepisów prawa krajowego. Do obowiązków sądu krajowego należy też wskazanie stronom konsekwencji prawnych, jakie może pociągnąć za sobą usunięcie nieuczciwego warunku z postanowień umowy. Informacja taka jest o tyle istotna, o ile niezastosowanie nieuczciwego warunku może prowadzić do unieważnienia całej umowy, narażając konsumenta na roszczenia restytucyjne (zdanie 98). TSUE nie udzielił odpowiedzi na pytanie czy bankom należy się wynagrodzenie za bezpodstawne korzystanie przez konsumentów z kapitału – do obowiązków sądu krajowego należy jedynie informowanie konsumentów o potencjalnych roszczeniach restytucyjnych banku. W kwestii zapisu dotyczącego marży i możliwości jej wyeliminowania z postanowień umowy TSUE nie wypowiedział się w sposób jednoznaczny. Wskazał na brak możliwości wykreślenia marży w umowach, w których zapis o marży nie stanowi odrębnego zobowiązania umownego oraz w sytuacji, gdy doprowadziłoby to do zmiany istoty warunku umowy. 

 

Ocena wyroku

Wyrok TSUE w sprawie C-19/20 należy ocenić pozytywnie, jako krok w kierunku normalizacji stosunków na linii bank-kredytobiorca. Stanowi on potwierdzenie wypracowanego dotychczas w sprawach frankowych dorobku orzeczniczego TSUE. Wyrok wpisuje się w nurt korzystnych wobec kredytobiorców frankowych rozstrzygnięć oznaczając, że obecna spłata kredytu frankowego, odbywająca się na podstawie zawartego z bankiem aneksu, nie zamyka kredytobiorcy możliwości kwestionowania umowy kredytowej zawierającej niedozwolone postanowienia. Jako trafny należy również ocenić zapis uniemożliwiający wykreślenie z umowy samej marży kursowej w sposób, jaki chce tego bank. Wyrok bez wątpienia stanowić będzie podstawę dla dalszych orzeczeń sądów krajowych, które, jak należy się spodziewać, również będą zapadały w duchu korzystnym wobec kredytobiorców.

 

Pełna treść orzeczenia TSUE dostępna jest tutaj, a więcej informacji na temat wyroku w sprawie C-19/20 tutaj i tutaj. 

Autor: Karolina Jerzyk, studentka prawa (Uniwersytet Wrocławski i Uniwersytet Humboldtów w Berlinie), stypendystka NCN w Instytucie Nauk Prawnych Uniwersytetu Opolskiego (UMO-2019/35/B/HS5/02084)