Guest post: O potrzebie refleksji nad metodami badawczymi w naukach prawnych

 Poniższym postem rozpoczynamy cykl dotyczący metod badawczych. Zapraszamy do czytania i dzielenia się przemyśleniami w komentarzach lub poprzez przesłanie rozbudowanych komentarzy do redaktorów bloga (nasze mejle w zakładce "O nas"). 

O potrzebie refleksji nad metodami badawczymi w naukach prawnych

 

Chociaż metody badawcze są podstawowymi narzędziami naukowca, wielu z nas nie przywiązuje większej uwagi do ich wyboru. Wybór często traktujemy jako oczywisty, a królową jest metoda dogmatycznoprawna. Metody badawcze często nie są opisywane w artykułach w ogóle albo zdawkowo. Czytając tekst, nie wiemy w jaki sposób – i dlaczego w taki a nie inny – autor przeprowadził badania. Sięgnijcie po dziesięć tekstów naukowych, które ostatnio czytaliście i spójrzcie, czy znajduje się tam opis wykorzystanej metody badawczej.  Brak oczekiwania ze strony czytelników, recenzentów i wydawców, że opiszemy w tekście zastosowane metody badawcze powoduje, że przygotowując publikację nie zawsze dokonujemy refleksji nad wyborem konkretnej metody. Poniżej przedstawiamy w trzech punktach, dlaczego – naszym zdaniem – warto poświęcić tematowi metod badawczych więcej uwagi.  

Po pierwsze – aby prowadzić lepsze badania

Rozpoczynając prowadzenie badań powinnyśmy zadać sobie pytania: co chcemy badać? W jaki sposób chcemy to badać? Dlaczego wybraliśmy te metody do badań? Jakie są konsekwencje naszych wyborów? W badaniach prawnych nie zawsze w tekstach udzielamy odpowiedzi na te pytania. Tymczasem sięgając po metodę dogmatycznoprawną warto wytłumaczyć, dlaczego analizujemy konkretne orzeczenia/dokumenty, np. najczęściej cytowane, wybrane z próby losowej lub wręcz przeciwnie – uwzględniające podział ze względu na wybraną cechę (link). Z kolei prezentując przegląd literatury możemy sięgnąć po rozwinięte w naukach ścisłych metody przeglądu systematycznego (link) lub przeglądu zakresowego (link). Korzystając z baz orzeczeń czy dokumentów (np. Universal Human Rights Index, HUDOC) szczegółowe wskazanie wykorzystywanych filtrów i słów kluczowych umożliwi innym badaczom zweryfikowanie na ile nasze podejście faktycznie odpowiada na postawione pytania badawcze.

Tradycyjne metody badawcze (np. dogmatycznoprawna, prawnoporównawcza, historyczna) są tylko kilkoma z wielu dostępnych dla badaczy z zakresu nauk społecznych. Korzystając z innych dostępnych metod umożliwiamy sobie obranie nowej perspektywy i dajemy szansę na lepsze ugruntowanie naszych twierdzeń. Przykładowo znaczenie wyroków sądowych można przewidywać w oparciu o metodę dogmatycznoprawną, polegająca na lekturze wszystkich spraw danego typu, lub w oparciu o metodę statystyczną – biorąc pod uwagę siatkę cytowań (link). Metody te możemy stosować jednocześnie, dzięki czemu będziemy mieli więcej argumentów na uzasadnienie tez.

Po drugie – aby podejmować dialog z badaczami z innych dyscyplin

Prawo jest zjawiskiem społecznym i może być badane przy wykorzystaniu całego instrumentarium nauk społecznych takich jak metody statystyczne, wywiady pogłębione, badania ankietowe, studia przypadków i inne. Najczęściej pozwalają one zbadać inne „warstwy” tekstów prawnych niż warstwa normatywna, np. zbadanie legitymizacji organów konstytucyjnych (np. przy wykorzystaniu wielorakiej analizy korespondencji – link). Uwzględnienie takich metod w warsztacie prawnika umożliwi nam łatwiejsze nawiązywanie dialogu z badaczami innych dyscyplin i otworzy na interdyscyplinarną współpracę. Poznanie i zrozumienie innych metod pozwoli nam także na częstsze odwoływanie się do badań z innych dyscyplin przy wyjaśniania zjawisk zachodzących w prawie.

Rzadkie sięganie przez prawników po wymienione powyżej metody jest często wyjaśniane specyfiką nauk prawnych. Specyfika ta wynika przede wszystkim z przedmiotu badań, jakimi są dokumenty (teksty), procesy (np. procedura legislacyjna) i systemy (np. system prawa unijnego). Warto zwrócić uwagę, że w innych dyscyplinach, które zajmują się badaniem tekstów (np. językoznawstwo) rozwijają się metody oparte o przetwarzanie języka naturalnego czy językoznawstwo korpusowe. Wiele z tych metod jest następnie podejmowanych, choć z pewnym opóźnieniem, przez prawników (link). Z kolei systemy mogą być badane np. przy wykorzystaniu analizy sieciowej (link).

Po trzecie – aby skuteczniej konkurować w pozyskiwaniu środków na badania

We wnioskach grantowych oczekuje się od nas precyzyjnego opisu metod badawczych. W związku z tym, że nasze wnioski są często ocenienie równolegle i porównywane z wnioskami badaczy z innych dziedzin naukowych (np. nauk o polityce), musimy być w stanie przekonująco wskazać, dlaczego to nasza metoda jest odpowiednia (lub lepsza) dla badania danego zjawiska (link). Dobre przemyślenie i przedstawienie naszych metod badawczych zwiększa zatem szanse na uzyskanie grantów badawczych, zarówno krajowych jak i międzynarodowych. Jest to szczególnie ważne w grantach europejskich, w których konieczne jest przedstawienie interdyscyplinarności naszych badań. Musimy zatem nie tylko dobrze opisać własne metody badawcze, ale również orientować się jakie metody z pokrewnych dziedzin nauki przydałyby się w naszym proponowanym projekcie.

 

Zapraszamy do rozmowy

Dyskusja na temat konieczności zwracania większej uwagi na metody badawcze odbywa się od lat na poziomie międzynarodowym (np. link) i poskutkowała m.in. powstaniem szkół i kursów poświęconych metodom badawczym w naukach prawnych. Sami braliśmy udział w kilku takich szkołach letnich zarówno przed jak i już po doktoracie. Doszkalamy się także w zakresie metod naukowych w inne sposoby, m.in. od półtora roku prowadzimy w Poznańskim Centrum Praw Człowieka INP PAN seminarium metodologiczne, w ramach którego dyskutujemy o tekstach opisujących wyzwania związane ze stosowaniem tradycyjnych oraz nowatorskich metod badawczych.

Chcielibyśmy w najbliższych miesiącach podzielić się naszymi doświadczeniami na łamach PPM i zaprosić do dyskusji na temat metod badawczych. Będziemy publikować teksty o szkołach letnich, seminariach metodologicznych oraz publikacjach, które naszym zdaniem są warte polecenia. Zachęcamy także czytelników bloga do nadsyłania własnych tekstów dotyczących metod badawczych – liczymy na ożywioną dyskusję angażującą różne polskie (i nie tylko) ośrodki.

Autorzy: 

Dr Grażyna Baranowska, adiunkt w Poznańskim Centrum Praw Człowieka INP PAN oraz Marie Skłodowska-Curie fellow na Hertie School w Berlinie. W swoich badań łączy metody dogmatyczne z empirycznymi, m.in. z wywiadami. Uczestniczyła m.in. w szkole letniej Research Methods in Fundamental Rights (CIVICA i Hertie School). Inicjatorka cyklu seminariów metodologicznych prowadzonych w Poznańskim Centrum Praw Człowieka.

Dr Łukasz Szoszkiewicz, adiunkt na Uniwersytecie im Adama Mickiewicza w Poznaniu – w ramach badań wykorzystywał m.in. metody statystyczne i wnioski o dostęp do informacji publicznej. Uczestniczył m.in. w szkołach letnich Analytics and Data Science Summer School (Uniwersytet w Essex), SICSS-Law (Uniwersytet w Maastricht); podczas stażu w Agencji Praw Podstawowych UE pracował jako analityk przy badaniach ankietowych.