Guest post: Polska interweniuje przed MTS w sprawie Ukraina v. Rosji

 

Polska interweniuje przed MTS w sprawie Ukraina v. Rosji

 Jak już informowaliśmy, dnia 26 lutego 2022 r. Ukraina złożyła do Międzynarodowego Trybunału Sprawiedliwości skargę przeciwko Rosji w sprawie wynikłego między tymi państwami sporu na tle Konwencji w sprawie zapobiegania i karania zbrodni ludobójstwa (dalej: „Konwencja”).

Art. 63 Statutu MTS. stanowi, że „W razie wysunięcia sprawy interpretacji jakiejś konwencji, w której stronami są inne państwa niż będące w sporze, Pisarz Trybunału zawiadomi je o tym natychmiast. Każde państwo, które otrzymało takie zawiadomienie, ma prawo interwencji w procesie i jeżeli z tego prawa skorzysta, to interpretacja zawarta w wyroku będzie dlań w równej mierze wiążąca”. Dnia 30 marca 2022 r. Trybunał zwrócił uwagę stron Konwencji (innych niż Rosja i Ukraina) na możliwość zgłoszenia w sprawie interwencji. Dotychczas Łotwa, Litwa, Nowa Zelandia, Zjednoczone Królestwo, Niemcy, Stany Zjednoczone, Szwecja, Rumunia, Francja, Włochy zgłosiły w sprawie interwencję. Dnia 15 września 2022 r. interwencję zgłosiła Polska.

Polska interwencja oparta jest na dotychczasowym orzecznictwie Międzynarodowego Trybunału Sprawiedliwości, w szczególności opinii doradczej z dnia 28 maja 1951 r. w sprawie zastrzeżeń do Konwencji w sprawie zapobiegania i karania zbrodni ludobójstwa oraz z wyroku z dnia 26 lutego 2007 r. w sprawie zastosowania Konwencji w sprawie zapobiegania i karania zbrodni ludobójstwa (Bośnia i Hercegowina v. Serbii).

Stanowisko polskie skonstruowane zostało zgodnie z zasadami określonymi w art. 82 ust. 2 Regulaminu MTS. Najpierw przedstawia uwagi ogólne w których zrekapitulowany został dotychczasowy przebieg postępowania i omówiona została podstawa prawna interwencji. Następnie wskazana została podstawa na jakiej Polska stała się stroną Konwencji. Kolejna część zawiera uwagi ogólne na temat zasad wykładni prawa międzynarodowego zastosowanych w dalszej części interwencji (art. 31 Konwencji wiedeńskiej o prawie traktatów) oraz omówienie przedmiotu i celu Konwencji (ochrona prawa do istnienia określonych grup ludności jako takich oraz afirmacja fundamentalnych wartości moralnych). Polska przypomina, że zakaz ludobójstwa ma charakter ius cogens, a Konwencja rodzi zobowiązania erga omnes.

Polska przedstawia swoje stanowisko odnośnie do interpretacji: (a) art. IX Konwencji w którym zawarta jest klauzula sądowa oraz (b) art. 1 (w zw. z art. II) Konwencji z którego wynika zobowiązanie państw do zapobiegania i karania ludobójstwa.

W odniesieniu do art. IX, Polska wskazuje, że dotyczy on również sporów, w których wnosi się o stwierdzenie, że Konwencja nie została naruszona. Jeśli więc jedno państwo zarzuca drugiemu ludobójstwo (tak jak Rosja Ukrainie), to drugie może zwrócić się do MTS o stwierdzenie bezpodstawności tego zarzutu pod względem faktycznym i prawnym. MTS ma jurysdykcję w przedmiocie tego czy w danej sytuacji dochodzi do ludobójstwa. Wynika to ze zwykłego znaczenia użytego w art. IX zwrotu „Spory dotyczące wykładni, stosowania lub wykonania Konwencji, jak również spory, dotyczące odpowiedzialności państwa za ludobójstwo” odczytywanego w kontekście w jakim został użyty. Nie bez znaczenia jest także cel i przedmiot Konwencji jakim jest ochrona podstawowych wartości społeczności międzynarodowej. Polska dodaje, że państwo – ofiara bezpodstawnych, stanowiących nadużycie prawa, oskarżeń o ludobójstwo musi mieć dostęp do sądu międzynarodowego. Rola MTS jako zasadniczego organu sądowego ONZ odpowiedzialnego za pokojowe rozstrzyganie sporów międzynarodowych w oparciu o prawo, uległaby bezzasadnemu umniejszeniu jeśli nie miałby on jurysdykcji w takich sprawach.

W odniesieniu do art. I (w zw. z art. II) Polska podkreśla, że jednostronne i bezpodstawne oskarżenia o ludobójstwo stanowią nadużycie prawa. Polska przypomina, że  obowiązek zapobiegania i karania ludobójstwa – w tym miejscu przywołana jest rola Rafała Lemkina – to zobowiązanie, które powinno być wykonywane z należytą starannością. Nie ma mowy o takiej staranności jeśli działania podejmowane w rzekomym celu zapobiegania i karania ludobójstwa pozbawione są dostatecznej podstawy faktycznej. Jakiekolwiek działania podejmowane celu zapobiegania i karania ludobójstwa muszą być zgodne z prawem międzynarodowym. Wynikający z Konwencji obowiązek karania ludobójstwa z pewnością nie dotyczy państw bo zgodnie z prawem międzynarodowym nie podlegają one odpowiedzialności karnej.

Interwencja zostanie doręczona stronom postępowania, które będą się mogły do niej odnieść.

 

dr Przemysław Domagała (UKSW)