Pod koniec ubiegłego tygodnia, 5 marca 2023 r., osiągnięto historyczne porozumienie w sprawie ochrony morskiej różnorodności biologicznej na wodach międzynarodowych. Projekt nowej umowy międzynarodowej jest korzystny dla ochrony różnorodności biologicznej, szczególnie w sytuacji, gdy społeczność międzynarodowa stara się stawić czoła kryzysowi klimatycznemu. Ochrona oceanów jest kluczowym elementem globalnej reakcji na zmiany klimatyczne.Oceany biorą na siebie ciężar wpływu globalnego ocieplenia, pochłaniając około jednej czwartej wszystkich dotychczasowych emisji dwutlenku węgla i 90% ciepła generowanego przez emisje gazów cieplarnianych uwięzionych w ekosystemie ziemskim. Spowodowało to znaczące zmiany, w tym ocieplenie oceanów, zakwaszenie i odtlenienie wód, podniesienie się poziomu mórz, co ma poważny wpływ na życie w oceanach, na wybrzeżach oraz na jakość życia i źródła utrzymania społeczności zamieszkujących obszary przybrzeżne.
Geneza nowego porozumienia sięga Rezolucji 72/249 z 24 grudnia 2017 r. Zgromadzenie Ogólne podjęło wówczas decyzję o zwołaniu Konferencji Międzyrządowej pod auspicjami Organizacji Narodów Zjednoczonych w celu rozpatrzenia zaleceń Komitetu Przygotowawczego (powołanego rezolucją 69/292 z dnia 19 czerwca 2015 r.) w sprawie opracowania tekstu prawnie wiążącego instrumentu prawnomiędzynarodowego w sprawie ochrony i zrównoważonego użytkowania morskiej różnorodności biologicznej obszarów znajdujących się poza jurysdykcją państwową, z myślą o zachowaniu zgodności jego docelowych postanowień z obowiązującą Konwencją Narodów Zjednoczonych o Prawie Morza z 1982 r.
Zgodnie z Rezolucją 72/249 Konferencja odbyła pierwsze trzydniowe spotkanie organizacyjne w Nowym Jorku w dniach 16-18 kwietnia 2018 r. w celu omówienia spraw organizacyjnych, w tym procesu przygotowania projektu nowego instrumentu.
Łącznie odbyło się pięć sesji Konferencji. Pierwsza sesja odbyła się w dniach 4-17 września 2018 r., druga w dniach 25 marca - 5 kwietnia 2019 r., a trzecia trwała od 19 do 30 sierpnia 2019 r. Czwarta sesja, która została przełożona w związku z pandemią COVID-19, została zwołana w dniach od 7 do 18 marca 2022 r.
Piąta sesja Konferencji została odbywała się w dniach 15-26 sierpnia 2022 r. Ostatniego dnia tej sesji Konferencja, rozważając dalsze działania, postanowiła zawiesić sesję i wznowić ją w późniejszym terminie. W związku z tym Zgromadzenie Ogólne w swojej rezolucji 77/248 zwróciło się do Sekretarza Generalnego o zwołanie wznowionej piątej sesji Konferencji w siedzibie ONZ w dniach 20 lutego - 3 marca 2023 r.
W międzyczasie rządy mocno zakotwiczyły ochronę oceanów i działania na rzecz klimatu oceanów w ramach procesu UNFCCC (Ramowa konwencja Narodów Zjednoczonych w sprawie zmian klimatu, sporządzona w Nowym Jorku dnia 9 maja 1992 r. , Dz.U. 1996 nr 53 poz. 238). Na konferencji ONZ w sprawie zmian klimatu COP26 w Glasgow w 2021 r. ustalono konieczność podjęcia serii nowych dialogów dotyczących ochrony ekosystemów oceanicznych, tzw. Dialogów Oceanicznych.
Po pierwszym Dialogu Oceanicznym, który miał miejsce w 2022 r., Sekretariat UNFCCC opublikował raport podkreślający żywotne znaczenie oceanów dla źródeł utrzymania i różnorodności biologicznej oraz jako podstawowego składnika systemu klimatycznego. W sprawozdaniu uznano, że mieszkańcy regionów przybrzeżnych wciąż ponoszą konsekwencje negatywnych skutków zmian klimatycznych. Jednocześnie zauważono, że oceany mają ogromny potencjał do magazynowania węgla, a wody przybrzeżne są doskonałą lokalizacją dla projektów rozwijających energię odnawialną, a także dla ochrony i odbudowy ekosystemów.
Podczas COP27 w Sharm el-Sheikh w minionym roku, państwa-strony UNFCCC zobowiązały się do zbadania, w jaki sposób mogą włączyć działania na rzecz ochrony oceanów do swoich krajowych planów i strategii działania na rzecz klimatu w ramach Porozumienia paryskiego (Porozumienie paryskie do Ramowej konwencji Narodów Zjednoczonych w sprawie zmian klimatu, sporządzonej w Nowym Jorku dnia 9 maja 1992 r., przyjęte w Paryżu dnia 12 grudnia 2015 r., Dz.U. 2017 poz. 36). Strony UNFCCC uznały również, że większą odporność na zmiany klimatu można zbudować w szczególności dzięki rozwiązaniom opartym na przyrodzie, na przykład ochronie lasów namorzynowych, które chronią wybrzeża przed niszczącymi skutkami częstszych fal sztormowych.
Ostateczne porozumienie zostało wypracowane podczas wznowionej piątej sesji Międzyrządowej Konferencji ds. Morskiej Różnorodności Biologicznej Obszarów Poza Krajową Jurysdykcją, lepiej znanej pod akronimem BBNJ (United Nations Intergovernmental Conference on Marine Biodiversity of Areas Beyond National Jurisdiction).
Porozumienie określające ramy prawne, nazywane już teraz „traktatem o pełnym morzu”, uznawałoby około 30 proc. powierzchni światowych oceanów za obszary chronione. Ewentualne wejście w życie zaprojektowanego przez Konferencję porozumienia wymusiłoby na rządach przeznaczanie większych nakładów na ochronę mórz i umożliwiałoby większą ochronę morskich zasobów genetycznych.
Celem ogólnym projektowanego porozumienia jest zapewnienie ochrony i zrównoważonego użytkowania morskiej różnorodności biologicznej obszarów znajdujących się poza jurysdykcją krajową, obecnie, jak również w perspektywie długoterminowej, poprzez skuteczną realizację odpowiednich postanowień przyszłej konwencji oraz dalszą współpracę i koordynację międzynarodową.
W projekcie założono, że aby osiągnąć cele przyszłej konwencji, jej strony będą kierowały się m. in. zasadą zanieczyszczający płaci, regułą wolności morskich badań naukowych, zasadą ostrożności oraz słuszności, a także zasadą uczciwego i sprawiedliwego podziału korzyści. Zadeklarowano także wykorzystanie odpowiedniej tradycyjnej wiedzy o ludności rdzennej i społecznościach lokalnych, jeśli jest ona dostępna, a także zaproponowano zobowiązanie do poszanowania, promowania i uwzględniania praw ludności rdzennej lub, w stosownych przypadkach, społeczności lokalnych, podczas podejmowania działań mających na celu ochronę i zrównoważone użytkowanie morskiej różnorodności biologicznej obszarów poza granicami jurysdykcji państwowej.
W projektowanej konwencji uwagę zwraca również położenie nacisku na nieprzenoszenie, bezpośrednio lub pośrednio, szkód lub zagrożeń z jednego obszaru do drugiego oraz nieprzekształcanie jednego rodzaju zanieczyszczenia w inny, przy podejmowaniu działań w celu zapobiegania zmniejszaniu i kontrolowaniu zanieczyszczenia środowiska morskiego.
W ramach projektu uzgodniono także pełne uznanie szczególnych okoliczności małych rozwijających się państw wyspiarskich i krajów najsłabiej rozwiniętych, a także uznanie szczególnych interesów i potrzeb śródlądowych krajów rozwijających się.
W zakresie ochrony morskich zasobów genetycznych w projekcie porozumienia zwrócono uwagę na potrzebę sprawiedliwego podziału korzyści wynikających z działań w odniesieniu do morskich zasobów genetycznych znajdujących się poza jurysdykcją krajową, w celu ochrony i zrównoważonego użytkowania morskiej różnorodności biologicznej obszarów znajdujących się poza tą jurysdykcją.
Zwrócono również uwagę na potrzebę budowania i rozwijania zdolności Stron, w szczególności państw rozwijających się, w tym zwłaszcza krajów najsłabiej rozwiniętych, krajów rozwijających się bez dostępu do morza, państw o niekorzystnym położeniu geograficznym, małych rozwijających się państw wyspiarskich, nadbrzeżnych państw afrykańskich, państw archipelagowych i rozwijających się krajów o średnich dochodach, do prowadzenia działań w zakresie ochrony morskich zasobów genetycznych obszarów znajdujących się poza jurysdykcją krajową;
Podobnie jak w przypadku Porozumienia paryskiego ważne jest, aby nowy traktat o pełnym morzu został teraz szybko przyjęty i ratyfikowany, tak aby mógł jak najszybciej wejść w życie, biorąc pod uwagę, że kończy się czas zarówno na rozwiązanie problemu szybko kurczącej się różnorodności biologicznej, jak i zmiany klimatu.
W projekcie przewidziano, że przyszła umowa wejdzie w życie po upływie 120 dni od daty złożenia sześćdziesiątego dokumentu ratyfikacyjnego, zatwierdzenia, przyjęcia lub przystąpienia.
Na czele polskiej delegacji, która brała udział w przygotowaniu projektu stał Pan dr Konrad Marciniak, Dyrektor Departamentu Prawno-Traktatowego w Ministerstwie Spraw Zagranicznych, który był członkiem Komitetu Przygotowawczego oraz zastępcą przewodniczącego Biura BBNJ.
Autor: dr Przemysław Osóbka, Katedra Prawa Międzynarodowego i Konstytucyjnego, Wydział Prawa i Ekonomii, Uniwersytet Kazimierza Wielkiego w Bydgoszczy
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz