Aresztowanie, którego nie było: uwagi na tle wizyty Władimira Putina w Mongolii

 

W marcu 2023 r. Izba Przygotowawcza Międzynarodowego Trybunału Karnego (MTK) wydała dwa nakazy aresztowania w śledztwie dotyczącym sytuacji w Ukrainie, w tym względem prezydenta Federacji Rosyjskiej Władimira Putina [1]. Na podstawie wniosków Prokuratora MTK Izba ustaliła, że istnieją wystarczające podstawy (reasonable grounds), aby sądzić, że Władimir Putin jest odpowiedzialny za zbrodnie wojenne polegające na bezprawnej deportacji i transferze ludności z okupowanych obszarów Ukrainy do Federacji Rosyjskiej, co odnosiło się do ukraińskich dzieci. Izba ustaliła, że chociaż nakazy aresztowania są tajne, co wynika z potrzeby zapewnienia ochrony pokrzywdzonym i świadkom oraz zabezpieczenia prawidłowego toku śledztwa, publiczne ujawnienie ich istnienia, nazwisk podejrzanych, domniemanych przestępstw i odpowiedzialności może pomóc w zapobieganiu dalszym przestępstwom i służy interesom wymiaru sprawiedliwości. Zatem społeczność międzynarodowa oraz poszczególne państwa-strony Statutu Rzymskiego miały dostęp do tej informacji. Państwa zaś powinny zgodnie z art. 86 Statutu Rzymskiego współpracować z MTK, w tym przypadku w kwestii aresztowania osoby ściganej nakazem aresztowania. Wynika z tego więc nakaz skierowany względem państw-stron Statutu Rzymskiego, polegający na tym, że jeśli prezydent Rosji Władimir Putin pojawi się na ich terytorium, należy go aresztowań i przekazać do dyspozycji MTK.

Polityka a skuteczność międzynarodowego sądownictwa karnego

Hipotetycznie pierwsza okazja na wyegzekwowanie nakazu aresztowania wydanego względem Władimira Putina pojawiła się już w 2023 r. Prezydent Rosji miał odwiedzić Republikę Południowej Afryki (RPA), choć potencjalnej wizycie towarzyszyła niepewność związana z możliwością jego aresztowania[2]. Ostatecznie Władimir Putin nie udał się do RPA i uczestniczył w zorganizowanym tam szczycie zdalnie[3]. Zatem mimo kontrowersji i sprzecznych sygnałów klasy politycznej RPA nie doszło do rzeczywistego testu ich deklaracji związanych z możliwym aresztowaniem.

We wrześniu 2024 r. pojawiła się pierwsza realna możliwość wyegzekwowania nakazu aresztowania względem Władimira Putina. W mediach pojawiła się wtedy informacja, że ma on odwiedzić Mongolię, czyli państwo będące stroną Statutu Rzymskiego. Jak się okazało, prezydent Federacji Rosyjskiej otrzymał zaproszenie od prezydenta Mongolii wraz z gwarancjami, że nie zostanie on aresztowany podczas wizyty[4]. W międzyczasie m.in. Ukraina i Komisja Europejska postulowały, aby Mongolia spełniła zobowiązania wynikające ze Statutu Rzymskiego i aresztowała prezydenta Federacji Rosyjskiej. Następnie wizyta odbyła się, ale do aresztowania nie doszło. Taka sytuacja miała miejsce mimo tego, że Sekretarz MTK wysłał dwie noty werbalne do Mongolii, prosząc o informacje na temat wizyty i ponawiając prośbę MTK o współpracę w aresztowaniu i wydaniu Władimira Putina.

W tle tej dyskusji media poinformowały, że Federacja Rosyjska planuje budowę gazociągu ‘Power of Siberia 2’ przez Mongolię w celu dostarczania gazu do Chin, z możliwymi dostawami do Mongolii[5]. Ilustruje to jednoznacznie, w jaki sposób interesy geopolityczne mogą wpływać na egzekwowanie zobowiązań wynikających ze Statutu Rzymskiego. Jasno wybrzmiewa bowiem w tej sprawie, że dyplomatyczne działania doprowadziły do tego, że Mongolia nie wypełniła swoich zobowiązań i nie wykonała nakazu aresztowania. Rola polityki jest więc niezwykle istotna w dyskusji nad egzekwowaniem przepisów Statutu Rzymskiego i możliwości oddziaływania MTK. Większość kwestii zależy od państw i ich woli, a co więcej nie zostały zaprezentowane do tej pory alternatywy, które zapewniałyby MTK możliwość realnego wpływu na wywarcie presji na państwo celem podjęcia współpracy.

Czy Mongolia poniesie odpowiedzialność?

Podobna sytuacja miała miejsce w 2015 r., kiedy poszukiwany nakazem aresztowania MTK Omar Al-Bashir udał się na wizytę do RPA, czyli państwa-strony Statutu Rzymskiego. Izba Przygotowawcza MTK orzekła co prawda, że RPA nie wypełniła swoich zobowiązań, nie aresztując Omara Al-Bashira podczas jego wizyty[6]. Izba postanowiła jednak nie kierować sprawy braku współpracy RPA do Zgromadzenia państw-stron lub Rady Bezpieczeństwa Organizacji Narodów Zjednoczonych. RPA nie poniosło więc żadnych dotkliwych konsekwencji ze strony MTK.

W sprawie Mongolii MTK postanowił podjąć bardziej radykalne kroki. Przy tym, wzięto pod uwagę wyjaśnienia tego państwa, które stwierdziło, że prezydent Władimir Putin, jako urzędująca głowa państwa, posiada immunitet na mocy zwyczajowego prawa międzynarodowego, stwierdzając, że uhonorowanie wniosku MTK o jego aresztowanie naruszyłoby istniejące zobowiązania prawne Mongolii. Izba Przygotowawcza MTK nie podzieliła jednak tej argumentacji i podjęła decyzję o zgłoszeniu tej sprawy do Zgromadzenia Państw-Stron[7].

Izba Przygotowawcza MTK ustaliła, że brak aresztowania i wydania Władimira Putina przez Mongolię, pomimo wniosku MTK, stanowi naruszenie Statutu Rzymskiego, utrudniając MTK wykonywanie jego uprawnień na mocy art. 87 ust. 7 Statutu Rzymskiego[8]. Biorąc pod uwagę powagę tego braku współpracy, Izba postanowiła skierować sprawę do Zgromadzenia Państw-Stron. Potwierdzając niezależność MTK, Izba podkreśliła, że immunitet osobisty, w tym głów państw, nie ma zastosowania przed MTK, a państwa-strony muszą w pełni współpracować, aby utrzymać jego mandat do zajmowania się poważnymi zbrodniami międzynarodowymi.

Zatem teraz kwestia odpowiedzialności Mongolii za brak podjęcia określonych działań wynikających ze zobowiązań wobec MTK przeniosła się z Izby Przygotowawczej MTK na Zgromadzenie Państw-Stron. Otwartym pytaniem pozostaje to, jakie działania podejmą państwa i czy postanowią ukarać Mongolię, a jeśli tak, to w jaki sposób. Bez wątpienia podjęte kroki będą podstawą do dalszej dyskusji i ustanowią standardy działania w podobnej sytuacji w przyszłości. Wiele będzie zależało od woli politycznej, która ma szczególne znaczenie w międzynarodowym sądownictwie karnym i często determinuje podejmowane w ramach niego działania. Przy tym, potencjalne działania państw mogą doprowadzić do wzmocnienia procedur egzekwowania nakazów aresztowania MTK. Jednakże przy braku jakiejkolwiek reakcji możliwe jest dalsze osłabianie systemu egzekwowania decyzji podejmowanych przez MTK.

Podsumowanie

W swojej decyzji Izba MTK podkreśliła, że terminowa i staranna współpraca w zakresie aresztowania i wydawania podejrzanych ma zasadnicze znaczenie dla funkcjonowania MTK, wymagając od państw wykorzystania wszelkich rozsądnych środków w celu wypełnienia ich zobowiązania do wymierzenia sprawiedliwości, zgodnie z Preambułą Statutu Rzymskiego[9]. Oczywiste jest więc, że możliwość egzekwowania nakazów aresztowania wydawanych przez MTK jest podstawowym elementem składającym się na jego skuteczność. Jest to jednak utrudnione ze względu na brak innych sposobów na podjęcie działań zachęcających do realizacji zobowiązań niż presja polityczna. Jako jej przejaw można uznać przecież skierowanie sprawy do Zgromadzenia Państw-Stron, gdzie reprezentacje polityczne poszczególnych państw będą podejmowały decyzje w zakresie ewentualnej odpowiedzialności Mongolii. Pozostaje więc z uwagą przyglądać się działaniom Zgromadzenia Państw-Stron i potencjalnemu powstaniu nowych standardów dotyczących egzekwowania nakazów aresztowania i w szerszym zakresie innych decyzji MTK.

 

Autor: Kamil Sobański, doktorant w Centrum Digital Justice działającym na Wydziale Prawa, Administracji i Ekonomii Uniwersytetu Wrocławskiego

---

[1] Situation in Ukraine: ICC judges issue arrest warrants against Vladimir Vladimirovich Putin and Maria Alekseyevna Lvova-Belova <https://www.icc-cpi.int/news/situation-ukraine-icc-judges-issue-arrest-warrants-against-vladimir-vladimirovich-putin-and>.

[2] Zob. Natasha Booty & Will Ross, Arresting Vladimir Putin in South Africa would be 'declaration of war', says Ramaphosa, <https://www.bbc.com/news/world-africa-66238766>.

[3] Putin remotely attends BRICS summit in South Africa while facing war crimes warrant <https://www.pbs.org/newshour/world/putin-remotely-attends-brics-summit-in-south-africa-while-facing-war-crimes-warrant>.

[4] Kremlin says it has ‘no worries’ about Putin visit to Mongolia despite an ICC warrant for his arrest, <https://apnews.com/article/putin-mongolia-visit-icc-arrest-warran-b7676313dfb9d1933256bcce37d32752>.

[5] Terrence Edwards, Putin Boosts Russia-Mongolia Economic Ties in Contentious Visit <https://www.bloomberg.com/news/articles/2024-09-03/putin-set-to-meet-top-mongolian-leaders-despite-calls-for-arrest>.

[6] Al-Bashir case: ICC Pre-Trial Chamber II decides not to refer South Africa’s non-cooperation to the ASP or the UNSC <https://www.icc-cpi.int/news/al-bashir-case-icc-pre-trial-chamber-ii-decides-not-refer-south-africas-non-cooperation-asp-or#:~:text=Today%2C%206%20July%202017%2C%20Pre,failed%20to%20comply%20with%20its>.

[7] Ukraine situation: ICC Pre-Trial Chamber II finds that Mongolia failed to cooperate in the arrest and surrender of Vladimir Vladimirovich Putin and refers the matter to the Assembly of States Parties <https://www.icc-cpi.int/news/ukraine-situation-icc-pre-trial-chamber-ii-finds-mongolia-failed-cooperate-arrest-and>.

[8] Zob. Finding under article 87(7) of the Rome Statute on the non-compliance by Mongolia with the request by the Court to cooperate in the arrest and surrender of Vladimir Vladimirovich Putin and referral to the Assembly of States Parties, ICC-01/22 <https://www.icc-cpi.int/sites/default/files/CourtRecords/0902ebd1809d1971.pdf>.

[9] Tamże, § 41.