W dniu 30
września 2024 r., wykorzystując prerogatywę państwa-strony Statutu Rzymskiego
wynikającą z art. 14 ust., Litwa złożyła wniosek do Biura Prokuratora
Międzynarodowego Trybunału Karnego (MTK) o zbadanie domniemanych zbrodni
przeciwko ludzkości popełnionych na polecenie wysokich rangą białoruskich
przywódców politycznych, organów ścigania i wojskowych. Litwa twierdzi, że
istnieją uzasadnione podstawy, by sądzić, że przedstawiciele Białorusi
dopuścili się zbrodni przeciwko ludzkości, w tym deportacji, prześladowań oraz
innych nieludzkich czynów wymierzonych w białoruską ludność cywilną. Według
dostępnych informacji działania te są częściowo kontynuowane do dziś. Cały
wniosek Litwy można przeczytać tutaj.
Ponieważ
Białoruś nie jest stroną Statutu Rzymskiego, kwestia jurysdykcji MTK wymaga
jeszcze szczegółowej analizy. W przypadku, gdy zbrodnie zostały popełnione
przynajmniej częściowo na terytorium Litwy, mogą one podlegać jurysdykcji MTK.
Podobna sytuacja miała miejsce w przypadku Mjanmy,
gdzie MTK uzyskał jurysdykcję nad domniemanymi zbrodniami popełnionymi na
Rohingyach, ponieważ ich przymusowa deportacja miała miejsce na terytorium
Bangladeszu, będącego stroną Statutu Rzymskiego.
Tego
samego dnia, w którym Litwa złożyła wniosek, o rozpoczęciu wstępnego badania
sprawy poinformował
Prokurator MTK, Karim Khan. Jego Biuro niezależnie oceni
i przeanalizuje wszystkie dostępne informacje oraz rozważy przekazane uwagi i
poglądy, w tym informacje od właściwych organów krajowych dotyczące wszelkich
istotnych dochodzeń i ścigania na szczeblu krajowym. Zgodnie z art.
15 Statutu Rzymskiego, Biuro Prokuratora nie wszczyna
postępowania przygotowawczego automatycznie po przekazaniu sprawy przez
Państwo-Stronę. W pierwszej kolejności przeprowadzane jest wstępne badanie,
mające na celu ustalenie, czy istnieją uzasadnione podstawy do wszczęcia
postępowania przygotowawczego. W szczególności, zgodnie z art. 53(1) Statutu Rzymskiego,
Prokurator musi rozważyć kwestie jurysdykcji, dopuszczalności i interesu
wymiaru sprawiedliwości. W związku z tym kwestia wszczęcia postępowania
przygotowawczego na skutek wniosku złożonego przez Litwę pozostaje otwarta, a
dalsze losy sprawy zależą od ustaleń Biura Prokuratora.
To
już drugi złożony przez Litwę wniosek o zbadanie sytuacji związanej z
działaniami prowadzonymi przez obywateli Rosji i Białorusi. Pierwszy złożyła 28
lutego 2022 roku. Domagała się w nim zbadania domniemanych przestępstw
popełnionych w Ukrainie od 21 listopada 2013 r. Do wniosku dołączyły 42 inne
państwa. Na podstawie otrzymanych informacji i po przeanalizowaniu sprawy Izba
Przygotowawcza MTK wydała nakazy aresztowania:
- Władimira Władimirowicza Putina,
Prezydenta Federacji Rosyjskiej i Marii Aleksiejewny Lwowej-Biełowej, Komisarza
ds. Praw Dziecka w Biurze Prezydenta Federacji Rosyjskiej - o tych nakazach pisaliśmy
tutaj.
- Siergieja Iwanowicza Kobylasza, generała w
Siłach Zbrojnych Rosji; Wiktora
Nikołajewicza Sokołowa, admirała w Marynarce Wojennej Rosji; Siergieja
Kużugetowicza Szojgu, Ministra Obrony Rosji; Walerija Wasiljewicza Gierasimowa,
szef Sztabu Generalnego Sił Zbrojnych Federacji Rosyjskiej – o tych
nakazach pisaliśmy tutaj.
Szczegóły dotyczące tej sprawy dostępne są na stronie MTK.
Obie
sprawy, choć dotyczą różnego rodzaju czynów zabronionych, są częścią szerokiej
polityki Litwy, mającej na celu zwrócenie uwagi na agresję Rosji na Ukrainę
oraz działania, które stanowią potencjalne zagrożenie ze strony Rosji i jej
sojuszników, w tym Białorusi, dla stabilności regionu. Nowa sprawa, w odróżnieniu
od litewskiego wniosku z 2022 roku, koncentruje się na sojusznikach Rosji i
obejmuje działania podejmowane w czasie pokoju, co poszerza zakres
analizowanych zbrodni. Podobne przypadki były już badane przez MTK, np. w sprawie
Kenii, gdzie analizowano zbrodnie
przeciwko ludzkości, w tym deportacje i inne nieludzkie czyny popełnione w
czasie pokoju. Litwa, podejmując takie kroki, dąży do umiędzynarodowienia
kwestii bezpieczeństwa regionalnego oraz zapewnienia odpowiedzialności za
działania, które mimo braku otwartego konfliktu zbrojnego, mogą destabilizować
sytuację polityczną i humanitarną.
Pojawia
się pytanie, jakie działania podejmą inne Państwa-Strony Statutu Rzymskiego w
odpowiedzi na nowe oskarżenia i czy po raz kolejny poprą wniosek Litwy.
Wątpliwości budzi również możliwa reakcja Polski — czy także zdecyduje się na
kroki prawne wobec naruszeń dokonywanych przez rząd Łukaszenki? Dyskusja ta na
pewno będzie miała miejsce podczas kolejnego zgromadzenia Państw-Stron Statutu
Rzymskiego, które odbędzie się od 2 do 7 grudnia 2024 roku.
Autorka: mgr Barbara Pauli - uczestniczka seminarium doktorskiego w INP PAN
