Guest Post: Litwa po raz kolejny składa wniosek do Biura Prokuratora MTK

W dniu 30 września 2024 r., wykorzystując prerogatywę państwa-strony Statutu Rzymskiego wynikającą z art. 14 ust., Litwa złożyła wniosek do Biura Prokuratora Międzynarodowego Trybunału Karnego (MTK) o zbadanie domniemanych zbrodni przeciwko ludzkości popełnionych na polecenie wysokich rangą białoruskich przywódców politycznych, organów ścigania i wojskowych. Litwa twierdzi, że istnieją uzasadnione podstawy, by sądzić, że przedstawiciele Białorusi dopuścili się zbrodni przeciwko ludzkości, w tym deportacji, prześladowań oraz innych nieludzkich czynów wymierzonych w białoruską ludność cywilną. Według dostępnych informacji działania te są częściowo kontynuowane do dziś. Cały wniosek Litwy można przeczytać tutaj.

Ponieważ Białoruś nie jest stroną Statutu Rzymskiego, kwestia jurysdykcji MTK wymaga jeszcze szczegółowej analizy. W przypadku, gdy zbrodnie zostały popełnione przynajmniej częściowo na terytorium Litwy, mogą one podlegać jurysdykcji MTK. Podobna sytuacja miała miejsce w przypadku Mjanmy, gdzie MTK uzyskał jurysdykcję nad domniemanymi zbrodniami popełnionymi na Rohingyach, ponieważ ich przymusowa deportacja miała miejsce na terytorium Bangladeszu, będącego stroną Statutu Rzymskiego.

Tego samego dnia, w którym Litwa złożyła wniosek, o rozpoczęciu wstępnego badania sprawy poinformował Prokurator MTK, Karim Khan. Jego Biuro niezależnie oceni i przeanalizuje wszystkie dostępne informacje oraz rozważy przekazane uwagi i poglądy, w tym informacje od właściwych organów krajowych dotyczące wszelkich istotnych dochodzeń i ścigania na szczeblu krajowym. Zgodnie z art. 15 Statutu Rzymskiego, Biuro Prokuratora nie wszczyna postępowania przygotowawczego automatycznie po przekazaniu sprawy przez Państwo-Stronę. W pierwszej kolejności przeprowadzane jest wstępne badanie, mające na celu ustalenie, czy istnieją uzasadnione podstawy do wszczęcia postępowania przygotowawczego. W szczególności, zgodnie z art. 53(1) Statutu Rzymskiego, Prokurator musi rozważyć kwestie jurysdykcji, dopuszczalności i interesu wymiaru sprawiedliwości. W związku z tym kwestia wszczęcia postępowania przygotowawczego na skutek wniosku złożonego przez Litwę pozostaje otwarta, a dalsze losy sprawy zależą od ustaleń Biura Prokuratora.

To już drugi złożony przez Litwę wniosek o zbadanie sytuacji związanej z działaniami prowadzonymi przez obywateli Rosji i Białorusi. Pierwszy złożyła 28 lutego 2022 roku. Domagała się w nim zbadania domniemanych przestępstw popełnionych w Ukrainie od 21 listopada 2013 r. Do wniosku dołączyły 42 inne państwa. Na podstawie otrzymanych informacji i po przeanalizowaniu sprawy Izba Przygotowawcza MTK wydała nakazy aresztowania:

• Władimira Władimirowicza Putina, Prezydenta Federacji Rosyjskiej i Marii Aleksiejewny Lwowej-Biełowej, Komisarza ds. Praw Dziecka w Biurze Prezydenta Federacji Rosyjskiej - o tych nakazach pisaliśmy tutaj.
• Siergieja Iwanowicza Kobylasza, generała w Siłach Zbrojnych Rosji;  Wiktora Nikołajewicza Sokołowa, admirała w Marynarce Wojennej Rosji; Siergieja Kużugetowicza Szojgu, Ministra Obrony Rosji; Walerija Wasiljewicza Gierasimowa, szef Sztabu Generalnego Sił Zbrojnych Federacji Rosyjskiej  – o tych nakazach pisaliśmy tutaj. Szczegóły dotyczące tej sprawy dostępne są na stronie MTK.

Obie sprawy, choć dotyczą różnego rodzaju czynów zabronionych, są częścią szerokiej polityki Litwy, mającej na celu zwrócenie uwagi na agresję Rosji na Ukrainę oraz działania, które stanowią potencjalne zagrożenie ze strony Rosji i jej sojuszników, w tym Białorusi, dla stabilności regionu. Nowa sprawa, w odróżnieniu od litewskiego wniosku z 2022 roku, koncentruje się na sojusznikach Rosji i obejmuje działania podejmowane w czasie pokoju, co poszerza zakres analizowanych zbrodni. Podobne przypadki były już badane przez MTK, np. w sprawie Kenii, gdzie analizowano zbrodnie przeciwko ludzkości, w tym deportacje i inne nieludzkie czyny popełnione w czasie pokoju. Litwa, podejmując takie kroki, dąży do umiędzynarodowienia kwestii bezpieczeństwa regionalnego oraz zapewnienia odpowiedzialności za działania, które mimo braku otwartego konfliktu zbrojnego, mogą destabilizować sytuację polityczną i humanitarną.

Pojawia się pytanie, jakie działania podejmą inne Państwa-Strony Statutu Rzymskiego w odpowiedzi na nowe oskarżenia i czy po raz kolejny poprą wniosek Litwy. Wątpliwości budzi również możliwa reakcja Polski — czy także zdecyduje się na kroki prawne wobec naruszeń dokonywanych przez rząd Łukaszenki? Dyskusja ta na pewno będzie miała miejsce podczas kolejnego zgromadzenia Państw-Stron Statutu Rzymskiego, które odbędzie się od 2 do 7 grudnia 2024 roku.

Autorka: mgr Barbara Pauli - uczestniczka seminarium doktorskiego w INP PAN