Joseph Kony (wciąż) poszukiwany: MTK będzie procedował in absentia

 Izba Odwoławcza MTK 3 czerwca 2025 potwierdziła, że zaplanowane na wrzesień 2025 posiedzenie w przedmiocie zatwierdzenia zarzutów (confirmation of charges hearing) w sprawie Josepha Kony’ego[1] odbędzie się pod jego nieobecność. Joseph Kony jest poszukiwany na podstawie nakazu aresztowania wydanego przez Izbę Przygotowawczą MTK w 2005[2]. Do tej pory nie udało się jednak wyegzekwować tej decyzji. Kony jest podejrzany o 12 zarzutów zbrodni przeciwko ludzkości oraz 21 zarzutów zbrodni wojennych[3].

Decyzja Izby Odwoławczej MTK została wydana na kanwie odwołania wniesionego przez obronę[4]. Pierwotnie Izba Przygotowawcza MTK w październiku 2024 ustaliła kryteria dotyczące przeprowadzania posiedzenia w przedmiocie zatwierdzenia zarzutów pod nieobecność podejrzanego i wyraziła na nie zgodę w sprawie Kony’ego[5]. Główny zarzut odwołania obrony dotyczył niespełnienia przez MTK wymogu pierwszego stawiennictwa podejrzanego przed Izbą Przygotowawczą MTK (initial appearance), na którym dochodzi m.in. do przedstawienia mu jego praw. Izba Odwoławcza MTK stwierdziła, że „zasadniczy przedmiot i cel posiedzenia w sprawie potwierdzenia zarzutów jest zachowany, nawet jeśli w drodze wyjątku Izba Przygotowawcza MTK postanowi przystąpić do potwierdzenia zarzutów in absentia bez uprzedniego pierwszego stawiennictwa”[6]. Podkreślono, że prawo do rzetelnego procesu oskarżonego zostanie zrealizowane nawet w takim przypadku. Podjęto bowiem wystarczające próby kontaktu z podejrzanym, a co więcej zapewniono mu obrońcę, który dostał odpowiedni czas na przygotowanie linii obrony. Izba Odwoławcza MTK słusznie zauważyła przy tym, że Statut Rzymski nie pozwala na prowadzenie rozprawy pod nieobecność oskarżonego, ale na jedynie przeprowadzenie posiedzenia w przedmiocie przedstawienia podejrzanemu zarzutów w ten sposób[7].

Przyjęty przez MTK sposób działania w tej sprawie ma znaczenie wyłącznie symboliczne. Wniosek Prokuratora MTK o przeprowadzenia posiedzenia w przedmiocie przedstawienia zarzutów pod nieobecność podejrzanego ma bowiem podstawy bardziej w charakterze narracyjnym niż rzeczywistym. Procedowanie in absentia nie pozwoli na bezpośrednie skonfrontowanie podejrzanego z materiałem dowodowym ani ewentualne uzyskanie jego wersji wydarzeń. Możliwe będzie jednak zaprezentowanie społeczności międzynarodowej zgromadzonego przez Prokuratora MTK materiału dowodowego. Prokurator MTK musi poprzeć każdy zarzut wystarczającymi dowodami, aby ustalić istotne podstawy do uznania (substantial grounds), że podejrzany popełnił zarzucane mu zbrodnie międzynarodowe. Możliwe, choć nie obligatoryjne, jest wezwanie świadków do złożenia zeznań podczas posiedzenia. To wszystko pozwoli na spełnienie dwóch celów. Po pierwsze, społeczność międzynarodowa będzie miała szansę na zapoznanie się z materiałem dowodowym zebranym przeciwko podejrzanemu i przekonania się po decyzji Izby Przygotowawczej MTK czy jest on wystarczający, aby potwierdzić zarzuty. Po drugie, pokrzywdzeni będą mogli mieć świadomość, że ich wersja wydarzeń została przedstawiona, nawet jeśli nie uda się doprowadzić do rozprawy.
 
Decyzja Izby Odwoławczej MTK nie pozostaje jednak bez kontrowersji. W tym kontekście należy odnieść się do prawa do rzetelnego procesu oskarżonego i legitymizacji MTK. Podejrzany ma trzy podstawowe uprawnienia podczas posiedzenia w przedmiocie przedstawienia zarzutów. Może on: sprzeciwić się zarzutom, zakwestionować dowody przedstawione przez Prokuratora MTK, zaprezentować własne dowody. Nie ulega wątpliwości, że podejrzany nie ma możliwości skutecznej realizacji swoich praw będąc nieobecnym przy zastrzeżeniu, że nie zrezygnował on wcześniej świadomie ze swojego prawa do obecności. Nie zmienia tego decyzja Izby Przygotowawczej MTK, która ustanowiła podejrzanemu obrońcę. Nie jest bowiem możliwe skonsultowanie się z podejrzanym i uzyskanie jego wersji wydarzeń oraz materiału dowodowego, który mógłby dostarczyć. Obrona może więc kontestować narrację Prokuratora MTK, ale bez szczegółowej wiedzy o sprawie pozyskanej od podejrzanego. Nie pozwala to zatem na pełną realizację prawa oskarżonego do rzetelnego procesu. Wpływa to jednocześnie na postrzeganie, a w konsekwencji legitymizację MTK. Tworzy to bowiem obraz międzynarodowego sądu karnego, który obraduje bez udziału głównego aktora procesów karnych, czyli oskarżonego. Nie wysyła to żadnego pozytywnego sygnału w kwestii skuteczności MTK, a wręcz przeciwnie – tworzy obraz tej instytucji jako fasady, bez możliwości wyegzekwowania obecności podejrzanego, a następnie oskarżonego podczas postępowania. Należy również podkreślić, że na gruncie Statutu Rzymskiego i orzecznictwa MTK nie jest możliwe przeprowadzanie rozprawy pod nieobecność oskarżonego. Nie jest więc pożądane przeprowadzanie posiedzenia w przedmiocie przedstawienia zarzutów pod nieobecność podejrzanego, szczególnie jeśli przeprowadzenie rozprawy jest mało prawdopodobne w przyszłości.
 
Autor: Kamil Sobański [doktorant w Centrum Digital Justice działającym na Wydziale Prawa, Administracji i Ekonomii Uniwersytetu Wrocławskiego]
 

---

[1] Zob. Sprawa The Prosecutor v. Joseph Kony, ICC-02/04-01/05, <https://www.icc-cpi.int/uganda/kony>.
[2] The Prosecutor v. Joseph Kony and Vincent Otti, Notification of the lesser redacted version of “Warrant of Arrest for Joseph Kony Issued on 8 July 2005 as Amended on 27 September 2005”, ICC-02/04-01/05-456, <https://www.icc-cpi.int/court-record/icc-02/04-01/05-456>.
[3] Zob. The Prosecutor v. Joseph Kony and Vincent Otti, Document Containing the Charges, ICC-02/04-01/05-474, <https://www.icc-cpi.int/court-record/icc-02/04-01/05-474>.
[4] The Prosecutor v. Joseph Kony, Defence Appeal brief against Pre-Trial Chamber III’s “Decision on the criteria for holding confirmation of charges proceedings in absentia”, ICC-02/04-01/05-557, <https://www.icc-cpi.int/court-record/icc-02/04-01/05-557>.
[5] The Prosecutor v. Joseph Kony, Decision on the criteria for holding confirmation of charges proceedings in absentia, ICC-02/04-01/05-532, <https://www.icc-cpi.int/court-record/icc-02/04-01/05-532>.
[6] The Prosecutor v. Joseph Kony, Judgment on the appeal of Mr Joseph Kony against the decision of Pre-Trial Chamber III of 29 October 2024 entitled “Decision on the criteria for holding confirmation of charges proceedings in absentia”, ICC-02/04-01/05-610, <https://www.icc-cpi.int/court-record/icc-02/04-01/05-610>, s. 25.
[7] Tamże, s. 24.