Propozycja utworzenia nowego trybunału NZ w Republice Środkowoafrykańskiej - tylko po co?

W środę 21.01.2014 r. odbyła się w siedzibie NZ w Nowym Jorku uroczystość upamiętniająca 70 rocznicę wyzwolenia  obozu Auschwitz-Birkenau zorganizowana przez polskie przedstawicielstwo przy NZ w Nowym Jorku. Przy tej okazji szereg państw, w tym USA, UK, Rosja, Francja, Izrael, Niemcy i Rwanda wypowiadały się na temat konieczności zapobiegania ludobójstwu i wdrażania koncepcji odpowiedzialności za ochronę (uwagę na obie powiązane te ze sobą kwestie zwrócono również przy okazji przyjmowania w kwietniu 2014 r. rezolucji 2150). Jan Eliasson - z-ca SG, podkreślał konieczność reagowania na znaki ostrzegawcze. Chciałoby się na te słowa odpowiedzieć: 200.000 ofiar w Syrii, 5.000 tysięcy na Ukrainie, i wymieniać można dalej - ale te zbrodnie trudno byłoby zakwalifikować jako ludobójstwo, więc NZ mogą usprawiedliwiać swą bezczynność.

Trzeba przyznać, że fiksacja na punkcie słowa ludobójstwo pozwala niekiedy zmusić NZ do działania, tak się stało w przypadku Republiki Środkowej Afryki, gdzie przynajmniej podjęto starania w celu powstrzymania wzajemnych mordów chrześcijan i muzułmanów (zobacz nasz post tutaj) właśnie ze względu na groźbę ludobójstwa. Zaangażowały się nie tylko NZ autoryzując poszczególne operacje, ale także organizacje regionalne i niektóre państwa (głównie Francja).

Powstała na podstawie rezolucji RB nr 2127 z grudnia 2014 r. Międzynarodowa Komisja Badań, która miała zająć się zbrodniami na terenie Republiki Środkowoeuropejskiej, w swoim raporcie (S/2014/928) stwierdziła, że nie może stwierdzić, iż doszło do ludobójstwa, ale z pewnością mieliśmy do czynienia ze zbrodniami przeciwko ludzkości i zbrodniami wojennymi (inna kwalifikacja prawna wcale nie umniejsza ich skali - liczba ofiar oscyluje k. 5 tysięcy, i okrucieństwa), a sprawców należy osądzić. 

Komisja rekomendowała utworzenie specjalnego trybunału w Republice Środkowoafrykańskiej, w którego powstaniu miałyby pomóc NZ (przypomnijmy, że w sierpniu 2014 zostało podpisane wstępne porozumienie między MINUSCA a rządem Republiki w sprawie stworzenia specjalnego trybunału złożonego z lokalnych sędziów, którzy byliby wspierani przez zagranicznych ekspertów). Pojawia się pytanie, po co tworzyć specjalny trybunał (zapewne typu hybrydowego ze względu na braki wykwalifikowanych i bezstronnych sędziów w Republice, zobacz artykuł NYT na ten temat), skoro sprawą zbrodni w Republice zajmuje się już prokurator MTK od września 2014 r.?

Tłumaczenie, że MTK i tak zająłby się nielicznymi zbrodniarzami jest niejasne, bo w zasadzie każdy trybunał umiędzynarodowiony zajmuje się jedynie nielicznymi winnymi, tymi pełniącymi najwyższe stanowiska lub ponoszącymi największą odpowiedzialność. Ponadto MTK działa na zasadzie komplementarności, więc taki specjalny trybunał mógłby całkowicie wyrugować go z prowadzenia postępowania w sprawie zbrodni na terenie Republiki Środkowej Afryki, gdyż w świetle statutu MTK  (art. 17) taki trybunał miałby pierwszeństwo. Nie jest to oczywiście złe rozwiązanie, ale niewątpliwie mogłoby być bardziej kosztowne, gdyż trzeba by budować nową instytucję od zera, zapewne z budową siedziby włącznie. Ekonomiczniej byłoby więc, gdyby NZ wsparły finansowo MTK, choćby z tytułu prowadzenia przez niego postępowań dotyczących sytuacji przekazanych przez RB (Libia, Sudan), do czego jest zobowiązana w świetle statutu (art. 115) i co by niewątpliwie wpłynęło na zwiększenie środków na dochodzenie w innych sytuacjach, w tym w Republice Środkowoafrykańskiej. MTK mógłby też w końcu na poważnie rozważyć prowadzenie postępowań sądowych poza Hagą, czego nie wyklucza statut, a co od lat proponuje m.in. William Schabas. Logiczniejsze pod względem ekonomicznym byłoby też po prostu wsparcie dla instytucji państwowych tego państwa, w tym sądowych, a nie tworzenie nowego sądu. W przyjętej wczoraj (22.01.) rezolucji 2196 RB nie podjęła powyższego wątku, ale nie oznacza to jeszcze, że dyskusja na powyższy temat została zamknięta.