Przywileje podatkowe dla kościoła mogą stanowić niezgodną z prawem UE pomoc publiczną

We wczorajszym (27 czerwca) wyroku w sprawie C-74/16 Congregación de Escuelas Pías Provincia Betania przeciwko Ayuntamiento de Getafe Trybunał Sprawiedliwości UE rozstrzygnął nietypowy problem, z którym zwrócił się doń w pytaniu prejudycjalnym sąd administracyjny w Madrycie. Sprawa przed sądem hiszpańskim dotyczyła zwrotu podatku zapłaconego przez podmiot kościelny (kongregację kościoła katolickiego prowadzącą szkołę w gminie Getafe, w prowincji Madryt) na podstawie zwolnienia ustanowionego w umowie między Hiszpanią a Stolicą Apostolską z 1979 r. 

W 1988 r. w Hiszpanii wprowadzony został podatek lokalny od wykonywania na terytorium gminy prac konstrukcyjnych instalacyjnych lub budowlanych. Przepisy wykonawcze całkowicie zwalniały kościół katolicki z tego podatku, ale w 2009 r. zostały zmodyfikowane tak, by zwolnienie dotyczyło wyłącznie budynków używanych w celach religijnych. Sąd odsyłający zaznaczył przy tym, że owo zarządzenie z 2009 r. zostało uznane za nieważne wyrokami sądów hiszpańskich z 2013 (I instancja) i 2014 (II instancja) roku, m.in. ze względu na to, że było niezgodne z postanowieniami umowy ze Stolicą Apostolską.Jednak obowiązywało w 2011 r., kiedy rozpoczął się spór miedzy władzami gminy Getafe a kongregacją prowadzącą szkołę. Kongregacja, powołując się na konkordatowe zwolnienie, wystąpiła o zwrot podatku w wysokości prawie 24 000 EUR, który zapłaciła w związku z przebudową budynku szkoły, w tym auli.  Pomieszczenia, które przebudowano, były używane zarówno do  prowadzenia działalności szkoły w zakresie nauczania podstawowego i średniego finansowanego w całości ze środków publicznych, jak i działalności w ramach nauczania  przedszkolnego, pozaszkolnego i ponadobowiązkowego, za które jest pobierane czesne - i które tym samym stanowi komercyjną działalność gospodarczą w rozumieniu prawa Unii. Gminny organ podatkowy oddalił wniosek o zwrot, stwierdzając, że zwolnienie nie ma zastosowania, bo miałoby dotyczyć działalności nie mającej celu religijnego. W konsekwencji sprawa trafiła do rozstrzygnięcia sądu administracyjnego w Madrycie, a ten (abstrahując od wspomnianych perturbacji ze stwierdzeniem nieważności przepisów krajowych) nabrał wątpliwości co do tego, czy tego rodzaju zwolnienia podatkowe mogłyby być uznane za pomoc państwa zakazaną przez prawo Unii (art. 107 TFUE).

Trybunał Sprawiedliwości w swoim wyroku potwierdził, że zwolnienie podatkowe przyznane wspólnocie religijnej - w tym przypadku kościołowi katolickiemu - może stanowić zakazaną pomoc państwa, o ile dotyczy działalności gospodarczej tej wspólnoty. Zatem w przedmiotowej sprawie kluczowe będzie ustalenie, czy i w jakim zakresie prowadzona w zmodernizowanych pomieszczeniach działalność ma charakter "gospodarczy" - co należy do kompetencji sądu krajowego. Trybunał podkreślił przy tym, że taki charakter ma tylko działalność finansowana ze środków prywatnych, bo działalność oświatowa finansowana ze środków publicznych prowadzona jest na podstawie umowy między państwem a kongregacją, podlega określonym przez państwo zasadom i warunkom i stanowi formę wypełniania przez państwo swoich zadań w dziedzinach społecznej, kulturalnej i oświatowej. TS przypomniał jednocześnie, że zgodnie z prawem Unii (Rozporządzenie Komisji 1998/2006) przyjmuje się, że pomoc nieprzekraczająca 200000 EUR w okresie trzech lat nie wpływa na wymianę handlową między państwami członkowskimi oraz nie zakłóca lub nie grozi  zakłóceniem konkurencji, a więc jest wyłączona z zakresu zakazanej pomocy państwa.I znów, ustalenie, czy ten próg został w sprawie osiągnięty, należeć będzie do sądu krajowego.

Trybunał wyjaśnił, odnośnie do stosowania art. 108 TFUE, że choć umowa między Hiszpanią i Stolicą Apostolską została zawarta przed przystąpieniem tego państwa do Unii (wtedy - Wspólnot Europejskich), spornego zwolnienia podatkowego nie można  uznać za istniejącą pomoc państwa w rozumieniu art. 108 (wówczas podlegałaby ona kontroli ze strony Komisji i mogłaby trwać dopóki Komisja nie stwierdziłaby jej niezgodności z rynkiem wewnętrznym). Trzeba ją uznać za nową pomoc w rozumieniu tego przepisu, ponieważ podatek od konstrukcji, instalacji i robót budowlanych został wprowadzony w 1988 r, a więc po tym przystąpieniu. W konsekwencji, gdyby sąd krajowy stwierdził istnienie zakazanej pomocy państwa, podlegałaby ona zgłoszeniu do Komisji i nie mogłaby zostać udzielona bez jej zgody. Jak się wydaje z analizy okoliczności sprawy na poziomie krajowym, zwrot podatku co do którego strony pozostają w sporze nie został jeszcze dokonany, a więc ewentualna pomoc państwa nie została jeszcze faktycznie udzielona. Trzeba jednak zauważyć, że wykładnia przyjęta w tym wyroku może mieć wpływ na ocenę już udzielonych zwolnień podatkowych w podobnych sytuacjach (i nie tylko w Hiszpanii), a TS nie ograniczył tu skutków wyroku.

Wyrok Trybunału, pozostawiając sadowi krajowemu znaczną swobodę w zastosowaniu przedstawionej wykładni do okoliczności przedmiotowej sprawy, rozstrzyga jednak dwa problemy o znaczeniu ogólnym dla prawa UE. Po pierwsze, potwierdza, że kościoły, związki wyznaniowe, wspólnoty religijne, w zakresie prowadzonej przez siebie działalności komercyjnej mają być traktowane na gruncie prawa Unii jako przedsiębiorcy, na równi z wszystkimi innymi podmiotami prowadzącymi działalność gospodarczą. Po drugie, wyrok pokazuje, że nawet, jeśli - jak to ma miejsce w przypadku kościoła katolickiego - źródłem szczególnych przywilejów podatkowych jest umowa międzynarodowa między państwem członkowskim a Stolica Apostolską, to i tak działa zasada prymatu prawa UE (zob. na ten temat także opinię RG Julianne Kokott, pkt 94-100).