Raport panelu WTO w sprawie wymogu jednolitych opakowań wyrobów tytoniowych

Pod koniec czerwca 2018 r. zespół orzekający WTO wydał długo oczekiwany raport w sprawie jednolitych opakowań wyrobów tytoniowych. Wymóg taki wprowadziła w 2012 r. Australia (nota bene jako pierwszy kraj na świecie). Celem nowego prawa było zwiększenie ochrony zdrowia publicznego poprzez zniechęcanie potencjalnych użytkowników przed rozpoczynaniem lub powrotem do używania wyrobów tytoniowych oraz zachęcanie tych którzy już używają tych produktów do ich porzucenia. Cel ten miał być realizowany poprzez zwiększenie skuteczność ostrzeżeń zdrowotnych umieszczanych na opakowaniach oraz generalne ograniczenie atrakcyjność wyrobów tytoniowych.

Ustawa oraz jej akty wykonawcze określiły w szczegółowy sposób wygląd opakowań produktów tytoniowych, w tym ich kolor, kształt i wielkość, a także rozmieszczenie na nich poszczególnych elementów. Zgodnie z tymi przepisami wszystkie opakowania wyrobów tytoniowych muszą mieć ciemnooliwkowe tło (ang. drab dark brown lub – w technicznej nomenklaturze – Pantone 448C). Ustawa wprowadziła również zakaz umieszczania na opakowaniach wyrobów tytoniowych jakichkolwiek znaków towarowych i innych oznaczeń, poza marką wyrobu, nazwą producenta oraz określeniem wariantu produktu (np. menthol, gold , blue lub white). Nazwy te mogą być umieszczone na opakowaniu jedynie w określonych miejscach oraz przy użyciu obowiązkowej czcionki (Lucida Sans). Również wielkość i kolor czcionki są uregulowane. Standaryzacji poddano także wielkość oraz kształt opakowania – zarówno jednostkowego, jak i zbiorczego (kartony).

Wygląd opakowania papierosów
(źródło: https://www.telegraph.co.uk/science/2017/04/26/plain-cigarette-packaging-works-scientists-suggest-ahead-uk/) 

Jednocześnie z przyjęciem ustawy o jednolitych opakowaniach w odrębnym akcie określono na nowo wielkość ostrzeżeń zdrowotnych na opakowaniach wyrobów tytoniowych. Zgodnie z nowymi standardami powierzchnia przeznaczona na ostrzeżenie o skutkach palenia została zwiększona z 30% do 75% na przedniej części opakowania i utrzymana w dotychczasowej wielkości w przypadku tylnej części (90%).

Kilku członków WTO zdecydowało się zaskarżyć australijską ustawę. Twierdzili oni, że nowe prawo narusza kilka umów WTO, tj. Porozumienie w sprawie barier technicznych w handlu (TBT), GATT oraz Porozumienie w handlowych aspektów praw własności intelektualnej (TRIPS). Zdaniem skarżących australijska ustawa, między innymi: (i) ogranicza handel międzynarodowy w większym stopniu niż jest to konieczne do osiągnięcia celu ochrony zdrowia publicznego (co stanowi naruszenie Art. 2.2 Porozumienia TBT); (ii) uniemożliwia właścicielom zarejestrowanych znaków towarowych korzystanie z praw przyznanych przez znak towarowy (co stanowi naruszenie np. Art. 16.1 TRIPS); powoduje, że użycie znaku handlowego jest w nieuzasadniony sposób obciążone specjalnymi wymogami (co narusza Art. 20 TRIPS) oraz (iv) nie zapewnia skutecznej ochrony przed aktami nieuczciwej konkurencji w odniesieniu do oznaczeń geograficznych (co stanowi naruszenie Art. 22.2(b) TRIPS).

Zespół orzekający odrzucił skargę w całości. W szczególności stwierdził on, że pomimo pewnych trudności w ustaleniu dokładnych skutków nowej ustawy, wymóg jednolitych opakowań, stosowany jako część kompleksowej strategii antynikotynowej, może przyczynić się do osiągnięcia celu postawionego przez australijskiego ustawodawcę. Skarżący nie wskazali również innych, mniej restrykcyjnych środków, które mogłyby zastąpić wymóg jednolitych opakowań. W ramach TRIPS największe kontrowersje budził Art. 20. Przewiduje on, że „używanie znaku towarowego w obrocie handlowym nie może być w nieuzasadniony sposób ograniczone specjalnymi wymogami [...]”. Wymóg stosowania jednolitych opakowań niewątpliwie jest takim ograniczeniem. Zespół uznał jednak (opierając się o dowody naukowe przedstawione przez Australię), że jest ono uzasadnione, gdyż może przyczyniać się do ograniczenia palenia. Zespół stwierdził także, że prawo do znaku towarowego w ramach TRIPS ma charakter negatywny (a nie również pozytywny jak argumentowali skarżący) – tzn. jego treścią jest uprawnienie do powstrzymania innych przed używaniem takich samych lub podobnych znaków towarowych jak ten, do którego ma prawo uprawniony.

Raport zespołu orzekającego należy ocenić pozytywnie. Potwierdza on jednonacznie prawo państw-członków WTO do przyjmowania środków kontroli wyrobów tytoniowych (nawet jeżeli mają one charakter eksperymentalny). Ogranicza on również zakres efektu mrożącego. Jak pokazuje dotychczasowa praktyka kilka państw planowało w przeszłości wprowadzenie wymogu jednolitych opakowań, nie zrobiło tego jednak obawiając sie ewentualnej odpowiedzialności za naruszenie zobowiąząń inwestycyjnych i handlowych. W tym sensie raport może mieć charakter precedensowy i stanowić punkt odniesienia dla różnych inicjatyw regulacyjnych jakie niewątpliwie zostaną uruchomione w wielu państwach.