GUEST POST: Mjanma - Powołano nowy mechanizm mający za zadanie gromadzenie dokumentacji popełnienia zbrodni międzynarodowych

Rada Praw Człowieka ONZ, 28 sierpnia 2018 roku, powołała nowy niezależny mechanizm mający za zadanie zbieranie dowodów popełnienia najbardziej poważnych zbrodni międzynarodowych. Tym razem sprawa dotyczy trwającego od szeregu lat konfliktu na terytorium Mjanmy, dawniej Birmy, a w szczególności kryzysu dotyczącego ludności Rohindża zamieszkującej zachodnią część kraju. Rada równocześnie wydłużyła mandat Niezależnej  Międzynarodowej Komisji Śledczej w sprawie Mjanmy, do czasu podjęcia działań przez nowo powołany mechanizm (zobacz tu oraz  tu).

Niedawno pisaliśmy na blogu o powołaniu przez Zgromadzenie Ogólne ONZ nowego mechanizmu III M -  Międzynarodowego, Bezstronnego, i Niezależnego Mechanizmu mającego asystować w Śledztwach i Ściganiu Osób Odpowiedzialnych za Najpoważniejsze Zbrodnie Prawa Międzynarodowego Popełnione w Syryjskiej Republice Arabskiej od Marca 2011 r.  Mechanizm ten powstał  po przeszło pięciu latach działalności Komisji Śledczej do spraw Syrii i ma korzystać z jej dorobku.  Jak wspominaliśmy, IIIM ma za zadanie gromadzenie i analizę dokumentacji zawierającej dowody popełnienia zbrodni międzynarodowych. Wprawdzie dokumentacja zgromadzona może również zostać wykorzystana w postępowaniach krajowych, ale większy nacisk w przypadku Syrii położony jest na komplementarne postępowania międzynarodowe karne. Tu szerzej.  
       

            W przeciwieństwie do III M powołanego przez Zgromadzenie Ogólne ONZ, Mechanizm dla Mjanmy powołała Rada Praw Człowieka ONZ. Decyzję tę poprzedziło, zerwanie współpracy rządu Mjanmy ze Specjalnym Sprawozdawcą, powołanie w kwietniu br. przez Sekretarza Generalnego  Specjalnego Wysłannika ONZ dla Mjanmy - Christine Schraner,  wizyta Sprawozdawcy w Bangladeszu na przełomie czerwca i lipca oraz przedstawienie Radzie Praw Człowieka raportu przez Niezależną Międzynarodową Komisję Śledczą.

            Mechanizm dla Mjanmy ma mieć charakter komplementarny w stosunku do prac działającej już Komisji Śledczej ONZ, a w samej decyzji o jego powołaniu nie przesądzono czy zastąpi ją w przyszłości. Jak na razie nie zostały również przydzielone środki finansowe, które umożliwiłyby Mechanizmowi rozpoczęcie działalności operacyjnej. Rada tworząc Mechanizm podkreśliła, że działania na szczeblu międzynarodowym mają być komplementarne w stosunku do działań krajowych.  Odmiennie niż  III M, w przypadku Mjanmy większy nacisk położono na wsparcie działań na terytorium kraju.

            Jednocześnie, w czerwcu br powstała nowa Mjanmarska Niezależna Komisja Śledcza. Dotychczasowe prace komisji śledczych powoływanych w Mjanmie nie przyniosły wymiernych rezultatów. Pojawiały się też zastrzeżenia, co do ich bezstronności. Wydaje się, że Rada nie pokłada zbyt dużych nadziei w pracach nowo powołanej Komisji Mjanmarskiej, skoro powołała nowe ciało międzynarodowe w postaci Mechanizmu.

             Na forach międzynarodowych komentowana jest kwestia standaryzacji i rzetelności prowadzenia dokumentacji śledczej w taki sposób, aby ta w przyszłości mogła stanowić podstawę do wszczęcia postępowania i prowadzenia śledztwa przeciwko konkretnym osobom odpowiedzialnym za popełnienie zbrodni międzynarodowych. Pojawiają się zarzuty m.in. w odniesieniu do organizacji pozarządowych, ich nierzetelności i braku odpowiedniego przeszkolenia w zbieraniu dokumentacji dotyczącej popełnienia zbrodni międzynarodowych (zobacz tu i tu).

            W przypadku III M, Prokurator MTK w kwietniu 2015 roku wydała oświadczenie uzasadniające dlaczego nie będzie podejmowała próby wstępnego zbadania sprawy Syrii. W świetle nowej decyzji Izby Przygotowawczej MTK z 6 września 2018 roku, dotyczącej Mjanmy, rozpatrującej wniosek Prokuratora na podstawie art. 19 par. 3 Statutu w kwestii jurysdykcji i dopuszczalności sprawy uchodźców z Mjanmy znajdujących się na terenie Bangladeszu, możliwe że Prokurator  podda zweryfikowaniu swoje stanowisko w sprawie Syrii. Bangladesz, zarówno jak Jordania sąsiadujący z Syrią, gdzie przebywa obecnie bardzo duża populacja uchodźców Syryjskich jest stroną  Statutu Rzymskiego. Izba Przygotowawcza w przedmiotowej decyzji uznała między innymi, że Trybunał posiada jurysdykcję nad zbrodnią przeciwko ludzkości polegającą na deportacji ludności Rohindża z państwa nie będącego stroną Statutu Rzymskiego - Mjanmy, do państwa będącego stroną Statutu - Bangladeszu. Ponadto, Trybunał uznał, że posiada jurysdykcję nad zbrodnią prześladowania,  o ile  jeden z jej elementów został popełniony na terytorium Bangladeszu, jak również nad zbrodnią -  „inne nieludzkie czyny” w myśl artykułu 7 Statutu. Decyzja pozostawia Prokuratorowi możliwość badania popełnienia innych zbrodni międzynarodowych, gdyby okazało się, że chociaż jeden z elementów danej zbrodni został popełniony na terenie Bangladeszu (decyzja tu).

            Wprawdzie decyzja o powołaniu nowego mechanizmu dla Mjanmy spotkała się z bardzo pozytywnym odzewem w środowisku prawników międzynarodowych, jednak jak słusznie podniosła International Commission of Jurists, ani powstawanie nowych mechanizmów zbierania dokumentacji w celu prowadzenia w przyszłości postępowań karnych, ani innowacyjna decyzja Izby Przygotowawczej w sprawie Bangladeszu, nie zastąpi przekazania sprawy do MTK przez Radę Bezpieczeństwa ONZ  na podstawie rozdziału VII Karty Narodów Zjednoczonych. (zobacz tu).

Autorka : Agata Helena Skóra