Pandemia koronawirusa z pewnością wpłynie na wiele dziedzin życia, ale również nauki. Oprócz oczywistego zainteresowania koronawirusem w naukach ścisłych i medycznych, swój głos w dyskusji mają także prawnicy, w tym ci, którzy zajmują się prawem międzynarodowym. W ciągu ostatnich tygodni na blogach i różnych portalach zaroiło się od publikacji dotyczących związków koronawirusa z prawem międzynarodowym.
Poniżej przedstawiamy naszym Czytelnikom przegląd dziesięciu najważniejszych tematów międzynarodowoprawnych, na które w związku z pandemią zwracają uwagę badacze z całego świata.
1. Po pierwsze, ważne miejsce w debacie zajmują ogólne rozważania na temat wpływu koronawirusa na prawo międzynarodowe. Autorzy zwracają uwagę, że porządek międzynarodowy oparty jest na konsensusie będącym odpowiedzią na kryzysy, które zagrażają całej ludzkości. Obecny kryzys związany z pandemią jest więc szansą na reformę tego porządku, tak, aby lepiej oddawał współzależności między różnymi aktorami na całym świecie. Pojawiają się jednak opinie, że to Zachód narzuca narrację w związku z pandemią – nacisk położony jest na wartości ważne dla Europy i Ameryki Północnej, tj. na ochronę praw człowieka, realizację praw politycznych obywateli, wolność od autorytaryzmu, znaczenie demokracji i ochronę zdrowia.
2. Najwięcej komentarzy internacjonalistów dotyczy wpływu pandemii na ochronę praw człowieka oraz realizację podstawowych praw jednostki podczas walki z koronawirusem. Oprócz tematów, które muszą naturalnie pojawić się w kontekście debaty na temat pandemii, takich jak pozytywne obowiązki państw związane z ochroną prawa do życia pracowników służby zdrowia i najbardziej narażonych na zachorowanie pacjentów, realizacja „prawa do zdrowia” czy prawa do wody i urządzeń sanitarnych jako prawa człowieka, autorzy zajmują się również problemami, które związane są z obostrzeniami wprowadzanymi przez państwa w celu zwalczania COVID-19. W tym kontekście dyskutuje się o ograniczeniach wolności sumienia i wyznania, wolności wypowiedzi i dezinformacji, cyfrowej inwigilacji dokonywanej przez państwa w imię walki z pandemią (zob. tu, tu i tutaj) oraz ogólnie o prawach człowieka podczas stanów wyjątkowych wprowadzanych w związku z pandemią. Jako ważny case study podawany jest zwłaszcza przykład Włoch. Ważne miejsce w dyskusji dotyczącej ograniczeń w implementacji praw człowieka w Europie w związku z koronawirusem stanowi stosowanie przez państwa klauzuli derogacyjnej z art. 15 Europejskiej Konwencji Praw Człowieka (zob. tu, tu i tutaj) (ze szczególnym uwzględnieniem przypadku Węgier). W związku z możliwością poważnych naruszeń praw człowieka w imię walki z pandemią, autorzy proponują kryteria, które mają pozwolić ocenić czy wprowadzone przez państwa ograniczenia praw człowieka są legalne.
Podczas gdy cały świat czeka na szczepionkę przeciwko koronawirusowi i kolejne ustalenia naukowców dotyczące leczenia wirusa, pandemia udowodniła jak ogromne znaczenie ma rozwój naukowy. W związku z tym, zwraca się również uwagę na prawo do korzystania z osiągnięć postępu naukowego i jego zastosowań (art. 15 ust. 1 lit. b Międzynarodowego Paktu Praw Gospodarczych, Społecznych i Kulturalnych).
W kontekście ochrony praw człowieka należy również zwrócić uwagę na kilka szczegółowych zagadnień, w tym ochronę migrantów, uchodźców i bezpaństwowców w związku z epidemią (zob. tu i tu), jak również naruszenie praw migrantów przez rządy, uzasadniane ochroną zdrowia publicznego (np. kazus działań podejmowanych przez rząd USA na granicy amerykańsko-meksykańskiej). Dyskutowane są również tematy ograniczenia prawa do sądu w okresie pandemii oraz praw osób osadzonych (zob. tu i tu).
3. Pandemia już przyczynia się do ogromnych strat w światowej gospodarce i może doprowadzić do recesji w wielu państwach. Związane jest to m.in. z ograniczeniem wymiany handlowej. Z tej perspektywy omawiana jest legalność wprowadzanych przez państwa ograniczeń związanych z handlem międzynarodowym (zob. tu, tu i tutaj). Zwraca się jednak również uwagę na to jak kryzys dotyka gospodarczo najsłabszych oraz jaką rolę pełnią w tym przypadku prawa człowieka.
4. W czasie pandemii bezsprzecznie najważniejszą rolę wśród organizacji międzynarodowych pełni WHO; jej roli oraz implementacji i znaczeniu prawnemu International Health Regulations również poświęcono kilka postów (zob. tu, tu i tutaj).
5. Omawiając znaczenie podczas pandemii międzynarodowych organów, należy również wspomnieć o potencjalnej roli Rady Bezpieczeństwa ONZ. Autorzy wskazują, że skoro podczas epidemii Eboli w 2014 r. Rada uznała tę sytuację za zagrożenie dla międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa, podobnie mogłoby stać się w przypadku COVID-19. Z kolei podjęcie przez RB ONZ rezolucji na podstawie Rozdziału VII z wytycznymi dla państw w czasie pandemii mogłoby służyć koordynacji wysiłków różnych państw i WHO w walce z kryzysem poprzez nałożenie na państwa konkretnych zobowiązań związanych z epidemią (zob. tu, tu i tutaj).
6. W debacie pojawia się również problem odpowiedzialności międzynarodowej i to na kilku płaszczyznach: po pierwsze, rozważa się odpowiedzialność międzynarodową Chin za naruszenia International Health Regulations, a nawet potencjalne odszkodowania, które Chiny miałyby wypłacić za wybuch epidemii. Po drugie, zwraca się uwagę na obowiązek dochowania przez państwa należytej staranności w zapobieganiu i zatrzymaniu pandemii. Po trzecie, autorzy zastanawiają się, czy państwa mogą powołać się na okoliczności wyłączające bezprawność w razie naruszenia zobowiązań międzynarodowych w związku z pandemią.
7. Wśród szczegółowych zagadnień znalazły się obowiązki władzy okupacyjnej w czasie pandemii, z uwzględnieniem obowiązków Izraela wobec terytoriów palestyńskich.
8. Zwraca się również uwagę na to, że pandemia może przyczynić się do pogłębienia kryzysu multilateralizmu, nie tylko przez wzgląd na ograniczenia gospodarcze wprowadzane przez państwa, ale również obostrzenia w przemieszczaniu się, zamykanie granic i wyraźny wzrost nastrojów nacjonalistycznych. Ponadto, retoryka niektórych przywódców opiera się na szczerzeniu "strachu przed obcymi", którzy rzekomo przyczynili się lub mogą przyczynić się do rozwoju zachorowań.
9. Rozważa się również rolę podczas pandemii prawa karnego, zarówno krajowego, w kontekście możliwych sankcji karnych w związku z narażeniem lub zakażeniem innych koronawirusem, jak i międzynarodowego prawa karnego (autorzy zadają pytanie, czy możliwa jest odpowiedzialność karna poszczególnych osób odpowiedzialnych za pandemię na gruncie tej gałęzi prawa).
10. W końcu, zwraca się uwagę na zagadnienia międzynarodowego prawa ochrony środowiska, zarówno w kontekście ochrony niektórych gatunków zwierząt (nawiązanie do rzekomych początków epidemii i słynnej "zupy z nietoperza"), ochrony klimatu oraz mniejszego nacisku na ochronę środowiska przez państwa skupione na walce z pandemią.
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz