Kultura bartnicza na liście UNESCO

Bartne Miodobranie w Puszczy Augustowskiej. Leśnicy realizują projekt przywracania tradycyjnego bartnictwa. Uroczysko Przechódka, 2015 r. Fot. PAP/A. Reszko; źródło:

https://dzieje.pl/dziedzictwo-kulturowe/mkidn-kultura-bartnicza-na-liscie-unesco 

 

Kultura bartnicza została wpisana na Listę reprezentatywną niematerialnego dziedzictwa kulturowego ludzkości UNESCO. Decyzję podjął Międzyrządowy Komitet ds. Ochrony Niematerialnego Dziedzictwa Kulturowego podczas 15. sesji, która odbywa się w formule online (14-19 grudnia 2020 r.). To drugi – po szopkarstwie krakowskim – polski wpis do tego rejestru prowadzonego przez UNESCO w celu wyróżnienia na arenie światowej wybranych zjawisk z zakresu dziedzictwa niematerialnego i związanych z nim przestrzeni kulturowych, utworzony na mocy Konwencji UNESCO z 2003 r. w sprawie ochrony niematerialnego dziedzictwa kulturowego. Omawiany traktat, wiążący większość państw świata (180), odnosi się do ochrony współcześnie praktykowanych zjawisk kulturowych przekazywanych z pokolenia na pokolenie (m.in. tradycje i przekazy ustne, w tym język jako nośnik niematerialnego dziedzictwa kulturowego; sztuki widowiskowe i tradycje muzyczne; zwyczaje, obyczaje i obchody świąteczne; wiedza o przyrodzie i wszechświecie oraz związane z nią praktyki; umiejętności związane z tradycyjnym rzemiosłem).

Konwencja UNESCO z 2003 r. określa obowiązki państw-stron zarówno na poziomie krajowym, jak i międzynarodowym. Na poziomie krajowym państwa-strony zobowiązują się do podjęcia do niezbędnych środków w celu zagwarantowania ochrony niematerialnego dziedzictwa kulturowego znajdującego się na ich terytorium. Środki te obejmują identyfikację niematerialnego dziedzictwa kulturowego istniejącego na jego terytorium, przyjęcie odpowiednich polityk, promocję edukacji itd. Poza tym przy podejmowaniu tych działań każde państwo musi dążyć do zapewnienia jak najszerszego udziału społeczności, grup oraz jednostek, które tworzą, utrzymują i przekazują takie dziedzictwo oraz angażują się aktywnie w zarządzanie nim (zob. informacje na stronie Narodowego Instytutu Dziedzictwa). Na poziomie międzynarodowym Konwencja UNESCO z 2003 r. wspiera współpracę międzynarodową, która obejmuje wymianę informacji i doświadczeń, wspólne inicjatywy oraz ustanowienie mechanizmu pomocy innym państwom-stronom. 

 

Jednym z podstawowych narzędzi, za pomocą których UNESCO wypełnia swoje zadania wynikające z Konwencji z 2003 r. jest prowadzenie trzech międzynarodowych list (rejestrów) dotyczących niematerialnego dziedzictwa kulturowego. System list nie stanowi kluczowej działalności UNESCO w tym zakresie, ale jest istotny jako czynnik wspomagający zwrócenie uwagi na kwestie ochrony dziedzictwa niematerialnego. Wnioski o wpis na listy mogą być składane przez jedno lub wiele państw, przy czym preferowane są wpisy wielonarodowe. Pierwsza z list to Lista niematerialnego dziedzictwa kulturowego wymagającego pilnej ochrony, na którą wpisywane są zagrożone elementy tego dziedzictwa. Z kolei, Lista reprezentatywna niematerialnego dziedzictwa kulturowego to rejestr prowadzony „w celu zwiększenia widoczności niematerialnego dziedzictwa kulturowego oraz zwiększenia świadomości jego znaczenia, a także promowania dialogu respektującego różnorodność kulturową” (art. 16 ust. 1 Konwencji UNESCO z 2003 r.). UNESCO prowadzi także rejestr najlepszych praktyk obejmujący programy, projekty i przedsięwzięcia podejmowane w celu ochrony niematerialnego dziedzictwa kulturowego, które wyróżniają się skutecznością i innowacyjnością i najlepiej odzwierciedlają cele i zasady Konwencji UNESCO z 2003 r. 

 

Polską jest stroną omawianego traktatu od 2011 r. Pierwszy polski wpis dotyczący szopkarstwa krakowskiego miał miejsce w 2018 r., o czym pisaliśmy na blogu tu i tu. O wpis kultury bartniczej na listę UNESCO wnioskowały wspólnie Polska i Białoruś dwa lata temu. Faktycznie wszystko zaczęło się bowiem od współpracy bartników z obu krajów. Tradycyjne, starodawne rzemiosło, które zamarło po II wojnie światowej, zostało wskrzeszone i dziś przeżywa renesans, po obu stronach granicy. Wpis na Listę UNESCO tylko podkreślił ten ważny element wspólnej tradycji i dziedzictwa kulturowego.

 

"Kultura bartnicza obejmuje wiedzę, umiejętności, praktyki i wierzenia, które związane są z chowem dzikich pszczół w żywych pniach drzew (barciach) lub ściętych pniach drzew bartnych (ulach kłodowych). Kultura bartnicza jest przekazywana z pokolenia na pokolenie w oparciu o przekaz rodzinny i działalność bractw bartnych. Bartnicy zajmują się pszczołami w sposób szczególny: starają stwarzać im warunki jak najbardziej zbliżone do naturalnych, nie ingerując w ich cykl życia i nie mając na celu intensyfikacji zbiorów miodu. Taka opieka nad rojem jest odzwierciedleniem dążenia do harmonii między człowiekiem a naturą. Bartnictwo, praktykowane od wieków, jest silnie związane z cyklem pór roku" (zob. tu). Obecne bartnictwo jest także świadectwem odpowiedzialnego korzystania z przyrody, dbania o środowisko naturalne oraz kultywowania lokalnych tradycji (zob. tu).  

 

Więcej tu, tu i tu.