Restytucja skarbów Beninu z Niemiec

 

 

Źródło: https://www.dw.com/en/benin-bronzes-looted-art-nigeria/a-58217234

W zeszłym tygodniu nigeryjska delegacja złożyła wizytę w Berlinie. Głównym tematem rozmów był stopniowy zwrot zabytków należących do tzw. Brązów z Beninu, czyli grupy ok. trzech tysięcy metalowych tablic i rzeźb, które zdobiły pałac królów Beninu na terenie dzisiejszej Nigerii. Obiekty te, zaliczane do najwspanialszych osiągnięć sztuki afrykańskiej, zostały zagrabione przez brytyjską ekspedycję karną w 1897 r. i wywiezione wraz z innymi skarbami do Europy i Stanów Zjednoczonych. Większość Brązów znajduje się w Wielkiej Brytanii, przede wszystkim w kolekcji Muzeum Brytyjskiego w Londynie (700 obiektów). W zbiorach instytucji niemieckich znajduje się ponad 1200 obiektów, w tym w berlińskim Humboldt Forum (wcześniej w Muzeum Etnologicznym) - aż 580. Niemal do momentu odzyskania niepodległości Nigeria czyni starania o zwrot zagrabionych skarbów, stanowiących najcenniejszy zachowany element dziedzictwa materialnego tego kraju. Prowadzone w ostatnich latach oficjalne niemiecko-nigeryjskie negocjacje dotyczą pełnej restytucji Brązów do nowego Edo Museum of West African Art (EMOWAA) w Benin City, którego budowa powinna rozpocząć się wkrótce. Ze strony RFN za proces i strategię zwrotu odpowiedzialna będzie Pruska Fundacja Dziedzictwa Kulturowego. Należy wspomnieć, iż w starania o zwrot zabytków zaangażowany jest nie tylko rząd federalny Nigerii ale także rodzina królewska Beninu, organizacje pozarządowe oraz artyści. Podczas ostatniej wizyty w Berlinie, poza przedstawicielami władz federalnych, w skład delegacji nigeryjskiej weszli również reprezentanci władz lokalnych stanu Edo, następca tronu Królestwa Beninu, przedstawiciele władz muzealnych i konserwatorskich, trustów oraz architekt i projektant EMOWAA. Tak wyjątkowe, wielopoziomowe i partycypacyjne negocjacje międzypaństwowe dotyczące zwrotu zagrabionych dóbr kultury stanowią istotną zmianę w praktyce międzynarodowej. Do tej pory negocjacje tego typu obejmowały bowiem tylko przedstawicieli rządów i ich ekspertów.

Jak już wcześniej opisywaliśmy (zob. m.in. tu i tu) w wielu państwach europejskich prowadzone są obecnie negocjacje dotyczące restytucji dóbr kultury zagrabionych w epoce kolonialnej.  Poza Francją, Belgią i Holandią, najszerzej zakrojone działania zostały podjęte w Niemczech. Poza odszkodowaniami za zbrodnie popełnione w czasie niemieckiego kolonializmu w Namibii (zob. tu), państwo niemieckie podjęło się także zwrócić do Nigerii Brązy z Beninu znajdujące się do tej pory w zbiorach publicznych (w Berlinie, Hamburgu, Dreźnie, Lipsku i Kolonii). Przedmioty te, zagrabione podczas brutalnego podboju Beninu w maju 1897 r. i spalenia tamtejszego pałacu królewskiego, zostały nabyte na publicznej aukcji zorganizowanej przez brytyjskie władze wojskowe w celu opłacenia ekspedycji przeciw królowi Beninu. Podczas gdy około 40% zagrabionych przedmiotów pozostało w Wielkiej Brytanii, nabywcami pozostałych obiektów zostały przede wszystkim właśnie muzea niemieckie.

 

Nie ulega wątpliwości, iż zabytki te zostały zagarnięte  siłą i, że europejskie mocarstwa kolonialne ponoszą odpowiedzialność za zbrodnie kolonializmu. W Niemczech nikt już tego nie kwestionuje. Muzealnicy i politycy zgadzają się, że obiekty te muszą zostać zwrócone do kraju pochodzenia. Osiągnięcie tego konsensusu było jednak długim procesem. Już na początku XX w. dawne królestwo Beninu złożyło oficjalne wnioski o zwrot - bezskutecznie. W latach 70. afrykańscy intelektualiści ponownie podjęli walkę, ale ich żądania nie spotkały się z odzewem w Europie. Zwrot Brązów do Nigerii traktowany jest zatem nie tylko obowiązek moralny ale także jako obowiązek prawny - restytucja zagrabionych podczas wojny dóbr kultury. 

 

Należy jeszcze raz podkreślić, iż szerokie włączenie czynnika społecznego w międzypaństwową procedurę restytucyjną, której przedmiotem są jedne z najsłynniejszych obiektów dziedzictwa kulturowego, wydaje się stanowić bardzo ważny sygnał głębokich zmian zachodzących w praktyce międzynarodowej.

 

Więcej informacji tu, tu, tu i tu. 

Członkowie ekspedycji w otoczeniu przedmiotów z pałacu królewskiego w Beninie, autor nieznany,  

British Museum Af.A79.13. Źródło: https://en.wikipedia.org/wiki/Benin_Expedition_of_1897#/media/File:Looted_objects_from_the_Benin_Punative_Raid,_1897.jpg