Realizacja przez Polskę postanowień Konwencji Stambulskiej – rezultaty pierwszej ewaluacji

Kilka dni temu zostało opublikowane tzw. sprawozdanie bazowe (baseline evaluation report) z wykonywania przez Polskę zobowiązań nałożonych przez Konwencję Rady Europy o zapobieganiu i zwalczaniu przemocy wobec kobiet i przemocy domowej (tzw. Konwencję Stambulską). Konwencja zobowiązuje państwa strony do cyklicznego składania sprawozdań dotyczących środków podjętych na rzecz jej wdrażania. Pierwsze sprawozdanie ma szczególny charakter, bowiem dotyczy wszystkich aspektów realizacji Konwencji, podczas gdy kolejne cykle sprawozdawcze będą odnosić się do jej wybranych artykułów. 

Sprawozdania państw są rozpatrywane przez GREVIO – grupę niezależnych ekspertów wybranych przez państwa-strony, którym Konwencja powierza kompetencje do monitorowania procesu jej wdrażania (więcej na temat metod pracy GREVIO zob. tu – raport dostępny w j. polskim). Ewaluacja jest dokonywana przede wszystkim  na podstawie informacji przedłożonych przez państwo oraz przez  inne pomioty (w przypadku Polski były to raporty Rzecznika Praw Obywatelskich, Amnesty International i Stowarzyszenia Interwencji Prawnej). GREVIO może podjąć także decyzję o złożeniu wizyty na terytorium państwa-strony – w przypadku Polski taka wizyta miała miejsce jesienią zeszłego roku i obejmowała m.in. spotkania z przedstawicielami władz oraz organizacji pozarządowych. Rezultatem ewaluacji jest obszerne sprawozdanie GREVIO (w przypadku Polski liczące ponad sto stron) wraz z rekomendacjami. Równolegle ze sprawozdaniem GREVIO opublikowana została odpowiedź rządu polskiego .

Formułując rekomendacje pod adresem państw GREVIO posługuje się 4-stopniową nomenklaturą, używając czasowników odpowiadającym różnym poziomom pilności. Są to, w porządku pierwszeństwa:  „wzywa” (urges), „zdecydowanie zachęca” (strongly encourages), „zachęca” (encourages) i „zaprasza” (invites). Najpilniejsze rekomendacje („wezwania”) są stosowane gdy konieczne jest podjęcie natychmiastowych działań w celu dostosowania prawodawstwa lub polityki państwa-strony w celu wdrożenia Konwencji Stambulskiej. W przypadku Polski są to zalecenia wzywające m.in. do.:

·       Przeciwdziałania wszystkim formom przemocy wobec kobiet (sprawozdanie rządu koncentruje się przede wszystkim na przemocy w rodzinie);

 

·       Stosowania perspektywy płci i uwzględnienia specyfiki przemocy wobec kobiet przy tworzeniu prawa i podejmowaniu innych środków na rzecz przeciwdziałania przemocy – w tym uwzględnienia strukturalnych nierówności między kobietami i mężczyznami i przeciwdziałania negatywnym stereotypom dotyczącym kobiet, które legitymizują przemoc wobec nich;

 

 

·       Ustanowienia krajowej, kompleksowej polityki na rzecz przeciwdziałania wszystkim formom przemocy wobec kobiet i polepszenie współpracy pomiędzy wszystkimi podmiotami zaangażowanymi w przeciwdziałanie przemocy wobec kobiet;

 

·       Uznania roli niezależnych, pozarządowych organizacji kobiecych jako kluczowego partnera w działaniach na rzecz zwalczania przemocy wobec kobiet;

 

 

·       Zapewnienia przejrzystych i jednolitych regulacji dotyczących prowadzenia schronisk dla ofiar przemocy i ich dzieci; zwiększenia liczby takich schronisk oraz ich dostępności dla osób ze szczególnymi potrzebami (np. osoby z niepełnosprawnościami, kobiety starsze);

 

·       Stworzenia specjalistycznych centrów interwencji kryzysowej dla ofiar przemocy seksualnej oferujących natychmiastową jak i długoterminową pomoc (m.in. psychologiczną i medyczną, w tym związaną z dostępem do aborcji);

 

 

·       Rozszerzenia zakresu art. 207 kodeksu karnego (znęcanie), tak by odnosił się on także do przemocy pomiędzy partnerami, którzy nie mieszkają razem oraz byłymi małżonkami lub partnerami;

 

·       Zmiany znamion przestępstw seksualnych uregulowanych w Rozdziale XXV Kodeksu karnego, tak by opierały się na przesłance braku zgody zgodnie z art. 36 Konwencji Stambulskiej;

 

 

·       Ustalenia wytycznych i zapewnienia odpowiednim służbom szkoleń dotyczących mediacji i braku równowagi stron w związkach, w których występuje przemoc w celu zapewnienia, że ofiara przemocy  jest w stanie przystąpić do postępowania mediacyjnego w pełni dobrowolnie i na równej pozycji ze sprawcą;

 

·       Zapewnienia by systematyczna oraz uwzględniając perspektywę płci ocena ryzyka oraz procedura zarządzania ryzykiem była standardowo wdrażana we wszystkich sprawach dotyczących form przemocy objętych Konwencją;

 

 

·       Zapewnienia by środki ochronne w postaci zakazu zbliżania się i nakazu eksmisji były dostępne w przypadku wszystkich form przemocy objętych Konwencją, a także gwarantowały natychmiastową ochronę, a ich naruszenie było karane odpowiednimi sankcjami;

 

·       Poszanowania zasady non-refoulement wobec uchodźczyń - ofiar przemocy wobec kobiet, w szczególności na przejściach granicznych z Białorusią i Ukrainą.

Jak wiadomo implementacja Konwencji Stambulskiej w Polsce przebiega w cieniu jej lekceważenia przez czołowych polityków i deklaracji wypowiedzenia. Choć GREVIO zauważa z niepokojem w swoim sprawozdaniu problemy związane z błędna interpretacją czy też instrumentalnym wykorzystywaniem Konwencji, generalnie skupia się na kwestiach praktycznych związanych z jej realizacją. W rezultacie otrzymujemy merytoryczną, kompleksową i szczegółową diagnozę stanu realizacji Konwencji w Polsce wraz z zaleceniami. Wytyczne te, jeśli tylko władze wykażą wolę polityczną, mogą stanowić wartościową pomoc w walce z przemocą wobec kobiet.  

dr Katarzyna Sękowska-Kozłowska - Poznańskie Centrum Praw Człowieka - INP PAN