Guest Post: Rosja skarży 37 państw (w tym Polskę) do ICAO

W dniu 10 października 2023 roku rosyjski MSZ zakomunikował uruchomienie mechanizmu rozstrzygania sporów przed Międzynarodową Organizacją Lotnictwa Cywilnego (ICAO) w odniesieniu do 37 państw (w tym Polski), które w związku z rosyjską agresją przeciwko Ukrainie zdecydowały o zamknięciu przestrzeni powietrznej dla rosyjskich statków powietrznych i rosyjskich przewoźników lotniczych, nakładając także zakaz na dostawę części zamiennych. Strona rosyjska uważa, że podjęte kroki mają charakter nielegalny (unlawful unilateral restrictive measures of a discriminatory nature).

W ramach rozdziału XVIII Konwencji chicagowskiej z 1944 roku, Rada ICAO jest władna do rozstrzygania sporów pomiędzy członkami ICAO w zakresie zastosowania bądź wykładni Konwencji oraz ich załączników.

Od decyzji Rady przysługuje stronom sporu środek odwoławczy albo do ad hoc trybunału arbitrażowego bądź Stałego Trybunału Sprawiedliwości Międzynarodowej (czyli na podstawie tzw. jurysdykcji transferowanej do Międzynarodowego Trybunału Sprawiedliwości) (art. 84).

Sprawa będzie najprawdopodobniej orbitować wokół dwóch kwestii. Pierwsze zagadnienie to pytanie o legalność selektywnego zamknięcia przestrzeni powietrznej dla wszystkich statków powietrznych danego państwa. Konwencja chicagowska potwierdziła zasadę wyłącznej i całkowitej suwerenności państwa we własnej przestrzeni powietrznej. Konwencja docelowo gwarantuje wolność przelotu statków powietrznych nieużywanych w regularnej międzynarodowej służbie lotniczej (art. 5). Ponadto, sama Konwencja pozwala państwom na zamykanie przestrzeni powietrznej w oparciu o szeroką dyskrecjonalność, związaną np. z bezpieczeństwem narodowym, jednak na zasadzie jednolitości (art. 9).

Jeżeli uznać, że selektywne zamknięcie przestrzeni powietrznej jest naruszeniem norm międzynarodowego prawa lotniczego, to pojawi się pytanie o uznanie działań 37 państw jako wykonywanie środków odwetowych. Z pewnością podniesione zostanie nader ciekawe zagadnienie legalności środków odwetowych dokonywanych przez państwa trzecie (third-party countermeasures) w odniesieniu do naruszenia zobowiązania erga omnes i normy ius cogens. 

Autor: dr Mateusz Piątkowski