Porozumienie USA-Niemcy ws. Nord Stream 2

DW, Angela Merkel meets Joe Biden during final US visit — as it happened

21 lipca MSZ Niemiec i Departament Stanu USA opublikowały Wspólne oświadczenie ws. Ukrainy, bezpieczeństwa energetycznego i celów klimatycznych (DoS, Joint Statement of the United States and Germany on Support for Ukraine, European Energy Security, and our Climate Goals). 

Najważniejszym elementem porozumienia jest deklaracja Stanów Zjednoczonych zaniechania dalszych sankcji gospodarczych blokujących ukończenie budowy gazociągu (zob. nasze posty tu, tu i ostatnio tu). W zamian (przede wszystkim) Niemcy zaoferują Ukrainie wsparcie polityczne i gospodarcze.

Ogólne warunki kompromisu były prezentowane przez media już od początku (OSW, Deal between Germany and the US on Nord Stream 2), jednak tekst porozumienie do dziś pozostaje niedostępny. Co więcej, szybko zaczęły krążyć pogłoski nt. rzekomego tajnego załącznika do porozumienia dot. niemieckich zobowiązań do zakupu amerykańskiego LNG (RP, Nord Stream 2. Umowa USA i Niemiec ma tajną część).

Musimy zatem poprzestać na źródłach wtórnych, wedle których porozumienie obejmuje następujące elementy:

1. W przypadku podjęcia agresywnych działań przez Rosję wobec Ukrainy, w szczególności zagrożenia bezpieczeństwu energetycznemu tego państwa, przyjęte zostaną nowe sankcje gospodarcze. Niemcy miałyby podjąć działania indywidualne oraz zabiegać o przyjęcie sankcji na poziomie UE. Uzgodnienie nie obejmuje natomiast zawieszenia tranzytu gazu przez NS2.
2. Niemcy mają zainicjować budowę mechanizmu finansowania zielonej transformacji energetycznej, wydajności energetycznej i bezpieczeństwa energetycznego Ukrainy. Docelowo mechanizm miałby osiągnąć wartość 1 mld USD, z początkowym wkładem Niemiec w wysokości 175 mln USD.
3. Niemcy mają wesprzeć ukraińskie wysiłki na rzecz ochrony jej interesów jako kraju tranzytowego, w szczególności w nadchodzących negocjacjach z Gazpromem.
4. Niemcy potwierdziły doniosłość unijnych regulacji energetycznych i ich stosowanie do NS2.
5. Niemcy wesprą inicjatywę Trójmorza, w szczególności w zakresie inwestycji infrastrukturalnych.

Porozumienie wzbudziło przewidywalne zaniepokojenie w Polsce i na Ukrainie, tj. w państwach które konsekwentnie sprzeciwiały się budowie NS2 ze względów politycznych. Doraźnie można się pokusić o kilka uwag ogólnych.

Ad. 1: Prawna ocena tego elementu porozumienia jest bezprzedmiotowa. Dość zauważyć, że ani Memorandum Budapesztańskie z 1994 r. ws. gwarancji bezpieczeństwa w zamian za rezygnację z broni nuklearnej, ani agresja Rosji na Ukrainę i okupacja części jej terytorium, ani rozmowy w ramach tzw. Formatu Normandzkiego, ani nawet unijne sankcje wobec Rosji, nie przeszkodziły w ukończeniu projektu NS2.

Ad. 2-3: Z jednej strony wspieranie Ukrainy w walce o zachowanie pozycji jako państwa tranzytowego jest immanentnie sprzeczne funkcją NS2. Z drugiej strony, zapewnienie przesyłu zwrotnego gazu na Ukrainę podnosi jej bezpieczeństwo energetyczne i wzmacnia pozycję negocjacyjną. Z kolei pomoc w transformacji energetycznej ma równocześnie podnieść bezpieczeństwo energetyczne i gospodarczego tego państwa.

Ad. 4:  To bardzo istotny element porozumienia. Jego realizacja w szczególności oznacza konieczność rozdzielenia operatora gazociągu od dostawcy gazu (Gazpromu), a także udostępnienie części przepustowości podmiotom trzecim. Niedawno istotny sukces w tym zakresie odniosła Polska, która zdołała przed TS UE utrzymać korzystny wyrok Sądu nakazujący stosowanie prawa unijnego, w tym zasady solidarności energetycznej, do gazociągu Opal tj. odnogi NS1 (Judgment in Case C-848/19 P Germany v Poland).

Zachęcamy do wysłuchania podcastu Polityka Insight nt. umowy, w szczególności wątku dotyczącego strategicznego znaczenie infrastruktury NS2 w perspektywie transformacji energetycznej i odchodzenia od gazu ziemnego.