Wykonanie wyroku arbitrażowego Micula nie stanowiło bezprawnej pomocy publicznej

Wyrokiem w połączonych sprawach T-624/15, T-694/15 i T-704/15 18 czerwca b.r.  nowy rozdział do  sagi sądowej Micula dopisała, orzekająca w powiększonym składzie, pierwsza izba Sądu.

Zarzewiem sporu dotyczącego relacji między prawem UE a międzynarodowym prawem inwestycyjnym stał się wyrok trybunału ICSID z 2013 roku (ARB/05/20). Trybunał arbitrażowy orzekł, że wycofanie przez Rumunię zachęt inwestycyjnych braciom Micula, naruszyło traktatowe standardy traktowania inwestycji. Odnośna nowelizacja przepisów prawa krajowego stanowiła  jednak realizację obowiązków przyjętych przez Rumunię na mocy Układu stowarzyszeniowego (z 1994 r.) oraz w toku negocjacji akcesyjnych do UE .

W rezultacie Komisja Europejska  sprzeciwiła się zapłacie odszkodowania, utrzymując że korzyść finansowa stanowiłaby naruszenie unijnych zasad konkurencji (posty tu i tu). W marcu 2015 r. mocą decyzji 2015/1470 Komisja stwierdziła, że zapłata odszkodowania stanowiła bezprawną pomoc publiczną, zobowiązując Rumunię do odzyskania przyznanej już pomocy. W listopadzie tego samego roku inwestorzy wnieśli do Sądu m.in. o stwierdzenie nieważności decyzji Komisji. Do sprawy przystąpiły rządy Hiszpanii i Węgier popierające stanowisko Komisji.

W swoim wyroku Sąd odniósł się do dwóch zarzutów.

1.     Brak kompetencji Komisji oraz brak możliwości zastosowania prawa Unii do sytuacji sprzed akcesji

Jako że skarżący wskazali na niemożność stosowania prawa UE do sytuacji – w tym przyznania pomocy inwestorom – mających miejsce przed akcesją Rumunii do Unii w 2007 r., Sąd uznał, że tym samym zakwestionowano również kompetencję Komisji do wydawania zaskarżonej decyzji. W razie uwzględnia skargi w zakresie braku kompetencji, stanowiłoby to bezwzględną przeszkodę procesową.

Inwestorzy podnieśli, że moment zapłaty odszkodowania (2014 r.) pozostaje irrelewantny dla oceny  prawnej faktów stanowiących przesłankę odpowiedzialności prawnomiędzynarodowej tego państwa. O ile jednak zdaniem skarżących uzyskali oni prawo do odszkodowania w momencie wejścia w życie traktatu inwestycyjnego Rumunia-Szwecja (2003 r.) lub w chwili naruszenia jego postanowień (2005 r.), o tyle według KE skarżący mogli uzyskać bezwarunkowe prawo do odszkodowania dopiero w 2013 r. tj. w momencie wydania wyroku trybunału arbitrażowego, a zatem już po akcesji Rumunii do UE (par. 62-63). Przedmiotem decyzji 2015/1470 był zaś zwrót wypłaconego odszkodowania, a nie odzyskanie pomocy przyznanej pierwotnie powodom w postępowaniu arbitrażowym. To miałoby potwierdzać wniosek, że sporna pomoc została bezwarunkowo przyznana dopiero po akcesji Rumunii do Unii, w drodze wyroku sądu krajowego o uznaniu wyroku arbitrażowego albo w drodze wykonania orzeczenia arbitrażowego, a tylko owo bezwarunkowe prawo stanowiło przedmiot oceny Komisji (par. 64-65).

Odpowiednio, decydujące w opinii Sądu stało się oznaczenie momentu, w którym domniemana pomoc została przyznana. W świetle linii orzeczniczej następuje to w momencie, gdy beneficjent uzyskał prawo do jej otrzymania na podstawie prawa krajowego. W niniejszej sprawie w myśl decyzji 2015/1470 wykonanie lub egzekucja wyroku trybunału arbitrażowego miały na celu przywrócenie sytuacji, która miałaby miejsce, gdyby system zachęt inwestycyjnych nie został uchylony. Wszystkie okoliczności faktyczne miały zaś miejsce przed przystąpieniem Rumunii do Unii (par. 70-71). Jest to moment uzyskania przez skarżących prawa do otrzymania odszkodowania. Wyrok trybunału arbitrażowego stanowił zaś jedynie uznanie tego prawa, a wykonanie wyroku stanowiło realizację prawa (par. 78). W rezultacie, Komisja nie mogła wykonywać kompetencji w odniesieniu do tego okresu. Komisja tym bardziej nie mogła w Decyzją z 2015 r. retroaktywnie nakładać sankcji w odniesieniu do stanu faktycznego nie podlegającego prawu unijnemu (par. 82).

Przy okazji Sąd zaznaczył, że w odróżnieniu wyroku ws. Achmea (post tutaj) trybunał arbitrażowy Micula nie miał obowiązku zastosowania prawa unijnego do przedstawionych mu do rozpatrzenia okoliczności faktycznych (par. 87).

Odpowiednio, Sąd uznał że kwoty zasądzone przez trybunał arbitrażowy tytułem odszkodowania za okres sprzed przystąpienia Rumunii do Unii nie stanowią pomocy publicznej w rozumieniu prawa UE. Odmienna konkluzja byłaby możliwa w odniesieniu do odszkodowania za okres po przystąpieniu Rumunii do Unii. Ponieważ jednak Komisja nie dokonała rozróżnienia między oboma okresami, w obu przypadkach przekroczyła ona kompetencje w zakresie kontroli pomocy państwa (par. 90-91).

2. Błędna kwalifikacja orzeczenia arbitrażowego jako korzyści i pomocy w rozumieniu art. 107 TFUE.

Skarżący utrzymywali, że orzeczenie arbitrażowe nie przyznaje im korzyści gospodarczej, lecz ma jedynie na celu naprawienie poniesionej przez nich szkody. W rezultacie wyrok trybunału arbitrażowego nie przywracał uchylnego systemu zachęt lecz stanowił odszkodowanie (odnośna zmiana zakresu powództwa arbitrażowego zostało dokonana przez stronę powodową w toku postępowania).  Co więcej, zgodnie z argumentami przytoczonymi w pierwszym zarzucie, odszkodowanie to nie dotyczyło uchylenia środka niezgodnego z unijnym prawem konkurencji.

Jak podkreślił Sąd, zgodnie z utrwalonym orzecznictwem zakwalifikowanie danego środka jako „pomocy” w rozumieniu art. 107(1) TFUE wymaga spełnienia wszystkich przesłanek określonych w tym przepisie: 1) interwencji państwa lub przy użyciu zasobów państwowych, 2) wpływu na wymianę handlową między państwami członkowskimi, 3) przyznania beneficjentowi korzyści, 4) zakłócenia konkurencji lub jego groźby. Pojęcie to ma charakter prawny i należy je interpretować według obietktywnych kryteriów (par. 102). Naprawienia poniesionej szkody nie można zaś uznać za pomoc, chyba że prowadzi ono do naprawienia szkody wynikającej z cofnięcia pomocy niezgodnej z prawem lub z rynkiem wewnętrznym. Stosownie zatem do konkluzji Sądu w odniesieniu do zarzutu 1., wykonania wyroku arbitrażowego Micula stanowiącego przedmiot zaskarżonej decyzji Komisji, nie można uznać za odszkodowanie z tytułu cofnięcia pomocy bezprawnej lub niezgodnej z prawem Unii (par. 105).

Decyzja 2015/1470 została tym samym uznana ze niezgodną z prawem i nieważną, bez konieczności badania pozostałych zarzutów. Od wyroku przysługuje apelacja.