Guest post: Traktat całkowicie zakazujący broni jądrowej przyjęty!

W odpowiedzi na wątpliwości podnoszone w dyskusji na temat legalności broni jądrowej, a także jako rezultat wieloletnich kampanii lobbingowych dążących do tzw. global zero, czyli wyeliminowania broni jądrowej z użycia, a także pozbycia się jej zapasów, 7 lipca 2017 roku na konferencji Zgromadzenia Ogólnego ONZ został przyjęty tekst Traktatu zakazującego broni jądrowej (ang. Treaty on the prohibition of nuclear weapons, dalej: TPNW, Tekst TPNW dostępny tu). Za przyjęciem traktatu głosowały 122 państwa, przy czym takie mocarstwa nuklearne jak Stany Zjednoczone, Wielka Brytania i Francja wyraziły w swoim wspólnym stanowisku, iż nie brały udziału w negocjacjach nad tekstem oraz nie zamierzają podpisać, ratyfikować ani stać się Stroną TPNW (Joint Press Statement from the Permanent Representatives to the United Nations of the United States, United Kingdom and France following the adoption of a treaty banning nuclear weapons, 07.07.2017, dostępne na: tej stronie). Co więcej, oświadczyły również, że nie postrzegają przyjęcia TPNW jako elementu odzwierciedlającego lub przyczyniającego się do wytworzenia się nowej normy prawa zwyczajowego, co można jednoznacznie odczytać jako zajęcie pozycji persistent objectors. Światowa dziewiątka mocarstw nuklearnych jak i większość członków NATO zbojkotowało negocjacje i nie wzięło udziału w głosowaniu, przy czym tylko Niderlandy, wśród wszystkich głosujących zagłosowały przeciw. Szczególną krytykę wywołały postanowienia z art. 1 TPNW dotyczące zakazu stacjonowania, instalowania i rozlokowania broni jądrowych na terytorium Państw Stron (przypomnijmy, iż aktualnie amerykańska broń jądrowa znajduje się na terytorium Niemiec i Turcji w ramach polityki NATO Nuclear Sharing). Wyniki głosowania znajdują się tutaj.

Choć TPNW stanowi raczej zwięzły tekst posiadający zaledwie 17 artykułów, to szczególną uwagę przyciąga rozbudowana preambuła, która posiada aż 24 paragrafy. Tradycyjnie preambuła przedstawia przesłanki przyjęcia danej umowy międzynarodowej, co w tym przypadku sprowadza się do wymienienia wszystkich argumentów, które były przywoływane w 70- letniej debacie na temat broni jądrowej. I tak, Państwa Strony powołują się na katastroficzne skutki humanitarne, zagrożenia wynikające z potencjalnych pomyłek lub błędów, które stanowią zagrożenie dla bezpieczeństwa całej ludzkości, względy etyczne wymagające osiągnięcia totalnego rozbrojenia nuklearnego, przedstawianego jako dobro publiczne najwyższego stopnia, służące zarówno narodowemu i zbiorowemu bezpieczeństwu, niedopuszczalne cierpienie ofiar ataków nuklearnych (hibakusha (zobacz tu) oraz kobiet i dziewcząt dotkniętych promieniowaniem) oraz nieproporcjonalny wpływ na ludność rdzenną. Należy zwrócić uwagę na podkreślenie, iż jakiekolwiek użycie broni jądrowej będzie uznane w świetle TPNW za sprzeczne z prawem międzynarodowym znajdującym zastosowanie podczas konfliktów zbrojnych, w szczególności z zasadami międzynarodowego prawa humanitarnego (brakiem nieograniczonego prawa do wyboru środków i metod walki, zasadą rozróżniania, zakazem przeprowadzania ataków bez rozróżniania, zasadami proporcjonalności i ostrożności podczas przeprowadzania ataków, zakazem używania broni, które ze swojej natury powodują nadmierne okrucieństwo i niepotrzebne cierpienie oraz zasadami dotyczącymi ochrony środowiska naturalnego). W konsekwencji, można wysnuć wniosek, iż na podstawie TPNW broń jądrowa uzyska podobny status do innych broni masowego rażenia i stanie się środkiem walki, który jest nielegalny w świetle prawa międzynarodowego w każdej sytuacji (a zatem będzie to broń nielegalna per se, w przeciwieństwie do broni konwencjonalnych, których jedynie niektóre zastosowania są niedopuszczalne).

TPNW zakazujący broni jądrowej ma stanowić pierwszy prawnie wiążący dokument wprowadzający całkowity zakaz rozwijania, testowania, produkowania, wytwarzania, nabywania, posiadania, transferu, używania oraz grożenia użyciem broni jądrowej (art. 1). Co ciekawe, z przyjętego tekstu wynika, iż w toku negocjacji postanowiono wprowadzić daleko idące postanowienia, których celem jest nie tylko uszczelnienie systemu implementacji traktatu, ale również wzmocnienie całkowitej eliminacji broni jądrowej. W rezultacie, Państwa Strony powinny wyznaczyć i ściśle współpracować z odpowiednim międzynarodowym organem, który będzie odpowiedzialny za negocjowanie i weryfikowanie nieodwracalnej eliminacji programów nuklearnych (art. 4). Artykuł 8 TPNW przewiduje regularne spotkania Państw Stron w celu weryfikowania stanu implementacji zobowiązań oraz stanu całkowitej eliminacji broni jądrowej a art. 7 odnosi się do międzynarodowej współpracy i wspierania się Państw Stron w implementacji postanowień traktatu. Ponadto, Państwa Strony zobowiązane są do wspierania i zachęcania innych państw do przystępowania do TPNW w celu osiągnięcia uniwersalności całkowitego zakazu (art. 12). Kolejnym postanowieniem wzmacniającym charakter całkowitego zakazu jest brak możliwości składania zastrzeżeń (art. 16). W końcu, TPNW zawiera wyraźne zobowiązanie Państw Stron do pomocy ofiarom użycia lub testów broni jądrowej, a także zwraca uwagę na kwestie środowiskowe (art. 6). 

Sukces TPNW nie jest jednoznaczny, choć wydaje się, że ze względu na brak udziału mocarstw nuklearnych w całym procesie, może okazać się on iluzorycznym osiągnięciem, oderwanym od realiów stosunków międzynarodowych (szczególnie ostatnich napięć z Koreą Północną, o których pisaliśmy tu także tu i tu). Pomimo zdecydowanej krytyki ze strony mocarstw nuklearnych, zwolennicy TPNW uznają go za jasny i pewny krok ku realizacji rozbrojenia nuklearnego. Dodają oni również, iż bojkotowanie negocjacji TPNW może stanowić naruszenie Układu o nierozprzestrzenianiu broni jądrowej, a dokładniej art. 6 zobowiązującego Strony do „prowadzenia w dobrej wierze rokowań w sprawie skutecznych kroków mających na celu zaprzestanie w najbliższym czasie wyścigu zbrojeń jądrowych, w sprawie rozbrojenia jądrowego oraz w sprawie układu o powszechnym i całkowitym rozbrojeniu pod ścisłą i skuteczną kontrolą międzynarodową.” O podobnych zarzutach Republiki Wysp Marshalla wobec „nuklearnej dziewiątki” pisaliśmy tu.

TPNW zostanie otwarty do podpisu 20 września 2017 roku w siedzibie ONZ w Nowym Jorku, a jego wejście w życie nastąpi 90 dni po złożeniu pięćdziesiątego instrumentu ratyfikującego, akceptującego lub wyrażającego przystąpienie do traktatu. 

Autor: Kaja Kowalczewska