Puszcza Białowieska i 43. sesja Komitetu Światowego Dziedzictwa UNESCO

Źródło: Frank Vassen/Flickr/CC BY 2.0, Polsatnews.pl

W środę, 10 lipca, zakończyła się w Baku (Azerbejdżan) 43. sesja Komitetu Światowego Dziedzictwa UNESCO (Komitet). Wzięło w niej udział 2,5 tysiąca delegatów z 180 państw-stron Konwencji UNESCO z 1972 r. w sprawie ochrony światowego dziedzictwa kulturalnego i naturalnego. Ocenie Komitetu poddano 36 nominacji o wpis na Listę Światowego Dziedzictwa. Ostatecznie na Listę wpisano 24 obiekty kulturalne (w tym polski rezerwat archeologiczny: Krzemionki – pradziejowe kopalnie krzemienia), 4 obiekty przyrodnicze i 1 obiekt mieszany. W ramach sesji przeprowadzono także szereg paneli tematycznych podczas których podkreślono m.in. znaczenie działań rządu RP dotyczących promocji zaleceń Rekomendacji Warszawskiej z 2018 r. w sprawie odbudowy i rekonstrukcji dziedzictwa kultury (zob. tu i tu). Ponadto analizie poddano stan zachowania obiektów znajdujących się już na liście oraz na Liście Światowego Dziedzictwa w Niebezpieczeństwie. W tym kontekście przedmiotem obrad była ponownie ochrona dziedzictwa przyrodniczego Puszczy Białowieskiej. Komitet zdecydował, iż wszystko, co się dzieje w Puszczy musi być bezwzględnie podporządkowane zachowaniu jej unikalnej wartości jako obszaru Światowego Dziedzictwa. Zobowiązał rząd RP do realizacji szeregu zaleceń. Jeśli polskie władze się do nich nie zastosują to Puszcza Białowieska zostanie wpisana na Listę Światowego Dziedzictwa w Niebezpieczeństwie.

Tematyka międzynarodowo-prawnej ochrony Puszczy Białowieskiej jest często obecna na naszym blogu (m.in. zob. tu i tu). Pisaliśmy również o kwestiach ochrony tego obszaru na gruncie przepisów środowiskowych prawa UE (m.in. zob. tu), w szczególności w kontekście postępowania przed Trybunałem Sprawiedliwości UE (zob. tu i tu). Przypominamy, że postępowanie to zakończyło się wyrokiem z 17 kwietnia 2018 r. (sprawa C-441/17 Komisja v. Polska), stwierdzającym naruszeniem przez Polskę przepisów prawa unijnego. 

Osobną kwestię stanowi natomiast postępowanie przed Komitetem UNESCO. 10 lipca 2016 r. Komitet UNESCO wydał decyzję (40 COM 7B.92) w sprawie Puszczy Białowieskiej. Zagrożenia uznano za poważne ale nie na tyle, aby wpisać Puszczę na Listę Dziedzictwa Światowego w Niebezpieczeństwie, tj. włączyć do wykazu obiektów znajdujących się na Liście UNESCO, które są zagrożone m.in. "poważnym i ściśle określonym niebezpieczeństwem" (art. 11 ust. 4 Konwencji UNESCO z 1972 r.). Komitet UNESCO zobowiązał jednak rząd Polski do stosowania się do zaleceń ekspertów IUCN. Jak pisaliśmy (zob. tu) misja ekspertów IUCN, na zlecenie UNESCO, odbyła się jesienią 2018 r. W raporcie z 3 kwietnia 2019 r. przedstawiono negatywne wnioski wobec Polski. Zwrócono w nim uwagę, że tylko wstrzymanie wycinki w ubiegłym roku sprawiło, że nie została ona zarekomendowana do umieszczenia na Listę Światowego Dziedzictwa w Niebezpieczeństwie. Eksperci wskazali na niedopuszczalną modernizację drogi Narewkowskiej biegnącej przez Puszczę (poszerzenie i wyasfaltowanie drogi przebiegającej przez najcenniejsze obszary leśne skutkujące znacznym zwiększeniem ruchu kołowego). Eksperci IUCN zalecili wstrzymanie jakichkolwiek prac leśnych w strefach, w których nie było to dopuszczone; wstrzymanie prac nad planami urządzania lasu, które miałyby umożliwić kontynuowanie wycinki; wstrzymania wywożenia martwych drzew na obszarze całej Puszczy; wstrzymania cięć sanitarnych na obszarze całej Puszczy; wstrzymania nasadzeń oraz przygotowania gleby pod nasadzenia na terenie całej Puszczy. Ponadto wezwano do przestrzegania, aby cięcia służące bezpieczeństwu mogły mieć miejsce dopiero po wykonaniu oceny ryzyka i tylko w odległości 50 metrów od dróg. Eksperci domagali się również stworzenia zintegrowanego planu zarządzania obszarami chronionymi oraz wykonania całościowego planu oceniającego ryzyko pożarowe. W raporcie zwrócono uwagę, że dyskusja nad zmianą stref ochronnych w Puszczy może się odbyć, ale powinna służyć rozszerzeniu tych stref i prace leśne nie mogą być tam prowadzone.

W decyzji 43 COM 7B.14 przyjętej podczas sesji w Baku, Komitet powtórzył zalecenia zawarte w raporcie IUCN z kwietnia tego roku, wzywając m.in. do odwołania aneksu z 25 marca 2016 r. do Planu Urządzenia Lasu dla Nadleśnictwa Białowieża na lata 2012-2021 (DLP-I.611.16.2016), zwiększającego ponad trzykrotnie limity wycinki. Jeśli Polska nie zastosuje się do przyjętych w Baku zaleceń Komitetu UNESCO to Puszcza Białowieska zostanie ona wpisana na Listę Światowego Dziedzictwa w Niebezpieczeństwie. Warto przypomnieć, że wpis taki nie wymaga zgody państwa-strony Konwencji UNESCO z 1972 r., na którego terytorium znajduje się obiekt zagrożony. Ma on na celu zwrócenie uwagi społeczności międzynarodowej na warunki zagrażające wartościom obiektów, które właśnie z uwagi na te wartości zostały uznane za Światowe Dziedzictwo Ludzkości. Umieszczenie obiektu na tej liście pozwala Komitetowi na natychmiastowe uruchomienie środków z Funduszu Światowego Dziedzictwa na akcję ratunkową. Co do zasady, państwa-strony Konwencji UNESCO z 1972 r. unikają takich wpisów, postrzegając je jako porażkę wizerunkową, w szczególności jeśli negatywna ocena działań państwa mogłaby doprowadzić do skreślenie danego obiektu z Listy Dziedzictwa Światowego.

Z doniesień prasowych wynika, że władze polskie uznają zalecenia Komitetu w zasadzie zgodne z ich stanowiskiem i działaniami. Podkreśla się, że trwają obecnie prace nad nowych aneksem do obowiązującego planu urządzenia lasu dla Nadleśnictwa Białowieża (zob. tu i tu).

Puszcza Białowieska to jedyny w Polsce obiekt przyrodniczy wpisany na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO, choć tylko 17% jej obszaru jest objęte ochroną w ramach Parku Narodowego. Aż 65% polskiej części Puszczy podlega gospodarce leśnej. Polska i Białoruś mają czas do lutego 2020 r., aby przedłożyć Centrum Światowego Dziedzictwa zaktualizowany wspólny raport o stanie ochrony Puszczy.

 Źródło: https://menafn.com/1098740314/43rd-session-of-UNESCO-World-Heritage-Committee-wraps-up-in-Baku