http://bit.ly/2s47Kb9
Efekty pracy harwestera w rezerwacie im. Władysława Szafera w Puszczy Białowieskiej, zniszczona gleba, wrzesień 2016. Fot. Wojtek Bartos; źródła: https://puszcza.pracownia.org.pl/galeria/harwester-niszczy-rezerwat-szafera-2016/lang:pl
2 lipca 2017 r. rozpoczyna się w Krakowie 41. Sesja Komitetu Światowego Dziedzictwa UNESCO (Komitet UNESCO), organu decyzyjnego Konwencji UNESCO z 1972 r. Wydarzenie to, poprzedzone miesiącami skrupulatnych przygotowań, miało być wielkim świętem Krakowa, którego historyczne centrum znalazło się w grupie 12 miejsc wpisanych jako pierwsze na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO (Lista) w 1978 r. Ponadto obradom 41. Sesji Komitetu będzie przewodniczyć wybitny polski ekspert: prof. Jacek Purchla, dyrektor Międzynarodowego Centrum Kultury oraz szef Polskiego Komitetu ds. UNESCO. Zaangażowanie Polski w najbardziej znany obszar działalności UNESCO, jakim jest ochrona Dziedzictwa Ludzkości, okryło się jednak cieniem z powodu sytuacji w Puszczy Białowieskiej. Szeroko zakrojona wycinka drzew z użyciem ciężkiego sprzętu w obszarze uznawanym od 1979 r. za Światowe Dziedzictwo spotkała się z reakcją UNESCO i Unii Europejskiej oraz odbiła się szerokim echem w światowych mediach. Oliwy do ognia dolał Minister Środowiska RP, który przestawił oficjalne stanowisko resortu podważające unikatowy, przyrodniczy charakter Puszczy. O sprawie pisaliśmy już na blogu (tu i tu).
Poniżej wyjaśniamy najważniejsze zagadnienia związane z międzynarodowym statusem Puszczy Białowieskiej.
Podstawowe kalendarium:
1. W 1977 r. UNESCO uznało Białowieski Park Narodowy (ustanowiony w 1932 r. - drugi, po Pienińskim Parku Narodowym, park narodowy w Polsce oraz jeden z pierwszych w Europie) ze światowy Rezerwat Biosfery, w ramach Programu "Człowiek i biosfera” (ang. Man and the Biosphere). Celem tego programu, zainicjowanego w 1971 r., jest tworzenie i propagowanie prawidłowych relacji pomiędzy ludźmi a biosferą. W 1979 r., podczas 3. Sesji Komitet UNESCO podjął decyzję o wpisie obszaru Ochrony Ścisłej Białowieskiego Parku Narodowego na Listę Światowego Dziedzictwa, ze względu na jego unikalne walory przyrodnicze o uniwersalnej wartości dla całej ludzkości (zob. dokument ewaluacyjny Międzynarodowej Unii Ochrony Przyrody (IUCN)).
2. W 1992 r., podczas 16 sesji, Komitet UNESCO podjął decyzję o rozszerzeniu statusu obiektu Światowego Dziedzictwa na przylegający doń od wschodu fragment białoruskiego parku narodowego "Bieławieżskaja Puszcza", podlegający ochronie ścisłej. W ten sposób ustanowiono w Puszczy Białowieskiej transgraniczny obiekt przyrodniczy Światowego Dziedzictwa UNESCO.
3. W 2011 r. obszar 63.147,6 ha Puszczy Białowieskiej (kod obszaru PLC200004) został objęty ochroną w ramach Natura 2000, tj. programu sieci obszarów objętych ochroną przyrody na terytorium UE. Celem programu jest zachowanie określonych typów siedlisk przyrodniczych oraz gatunków, które uważane są za cenne i zagrożone w skali całej Europy. Wspólne działanie na rzecz zachowania dziedzictwa przyrodniczego Europy w oparciu o jednolite prawo ma na celu optymalizację kosztów i spotęgowanie korzystnych dla środowiska efektów. Podstawą Natura 2000 są dwie unijne dyrektywy – ptasia z 2009 r. oraz siedliskowa (habitatowa) z 1992 r., nakładające na państwa członkowskie UE obowiązki w zakresie ochrony tych obszarów.
4. W 2014 r. podczas 38 sesji, Komitet UNESCO podjął decyzję o poszerzeniu chronionego transgranicznego obszaru Puszczy Białowieskiej pod nową nazwą "Bialowieza Forest". Po stronie polskiej obszar ten wynosi obecnie 59.577 ha. Dodatkowo ustanowiono strefę buforową wynoszącą 35,835 ha (zob. mapę). Zgodnie z treścią decyzji, Puszcza "ma wyjątkowo wysoką wartość przyrodniczą (...) i jest niezastąpionym obszarem ochrony różnorodności biologicznej, ze względu na jego wielkość, status ochrony i zasadniczo niezakłóconą naturę".
5. 25 marca 2016 r. Minister Środowiska zatwierdził aneks do Planu Urządzenia Lasu dla Nadleśnictwa Białowieża na lata 2012-2021 (DLP-I.611.16.2016), zwiększający ponad trzykrotnie limity wycinki, przede wszystkim w celu usunięcia martwych drzew (świerków) zaatakowanych przez pasożyta (kornik drukarz).
6. 15 czerwca 2016 r. Komisja Europejska podjęła decyzję o wszczęciu formalnej procedury o naruszenie prawa UE przeciwko Polsce w sprawie wycinki Puszczy Białowieskiej. Komisja zarzuca Polsce naruszenie dyrektyw ptasiej i siedliskowej. Wszczęcie przez Komisję procedury było poprzedzone doniesieniami na temat wycinki ze strony polskich organizacji pozarządowych, wskazujących na czysto komercyjny charakter robót leśnych, nie mający nic wspólnego z ochroną ekosystemu Puszczy. W marcu 2016 r. formalną skargę w tej sprawie złożyło ClientEarth w imieniu wielu organizacji. Efektem tej skargi była wizyta studyjna Komisji Europejskiej w Puszczy Białowieskiej na początku czerwca 2016 r. Celem było zweryfikowanie twierdzeń rządu, że przyczyną trzykrotnego zwiększenia wycinki jest konieczność ochrony lasu prze kornikiem.
7. 10 lipca 2016 r. Komitet UNESCO wydał decyzję (40 COM 7B.92) w sprawie Puszczy Białowieskiej. Zagrożenia uznano za poważne ale nie na tyle, aby wpisać Puszczę na Listę Dziedzictwa Światowego w Niebezpieczeństwie, tj. włączyć do wykazu obiektów znajdujących się na Liście UNESCO, które są zagrożone m.in. "poważnym i ściśle określonym niebezpieczeństwem" (art. 11 ust. 4 Konwencji UNESCO z 1972 r.). Komitet Światowego Dziedzictwa UNESCO zobowiązał jednak rząd Polski do stosowania się do zaleceń ekspertów IUCN. Wskazano przy tym, iż rozległa wycinka przemysłowa może być uznana za zagrożenie dla chronionego obszaru, zgodnie treścią par. 180 Operational Guidelines z 2015 r., tj. przepisów wykonawczych do Konwencji z 1972 r.
8. 27 kwietnia 2017 r. Komisja Europejska zdecydowała o przejściu do drugiego etapu prowadzonej od ubiegłego roku procedury przeciwko Polsce w sprawie naruszenia dyrektyw ptasiej i siedliskowej. W uzasadnionej opinii Komisja wskazała, że udokumentowanie usuwanie 100-letnich i starszych drzew i operacji w siedliskach, które zgodnie z planem zarządzania Natura 2000 powinny być ściśle chronione, stanowi naruszenie prawa UE. Komisja wezwała władze polskie do udzielenia odpowiedzi w ciągu jednego miesiąca, zamiast zwykłego terminu dwóch miesięcy. Jeśli Polska nie zajmie się tym naruszeniem prawa UE w określonym czasie, sprawa może zostać przekazana do Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej. Polska przesłała odpowiedź w dniu 26 maja. Stanowisko Komisji będzie znane w najbliższych tygodniach.
9. 2 czerwca 2017 r. Komitet UNESCO opublikował projekt decyzji w sprawie Puszczy Białowieskiej, który zostanie przedstawiony podczas 41. sesji Komitetu w Krakowie. W dokumencie tym Komitet zdecydowanie nalega, aby Polska natychmiast przerwała wycinkę lasu i aby wyjaśniła raporty osób trzecich dotyczące gatunków pozyskiwanego drewna innych niż te zaatakowane przez kornika drukarza, i których pozyskiwanie nie może być uzasadnione wycinkami o charakterze sanitarnym. Jeśli zalecenia te nie zostaną przez Polskę zrealizowane, to w 2018 r., podczas 42. sesji, Komitet UNESCO może uznać, że doszło do przypadku potwierdzenia stwierdzonego lub potencjalnego niebezpieczeństwa dla wyjątkowej wartości powszechnej, i zdecydować o wpisie Puszczy Białowieskiej na Listę Światowego Dziedzictwa w Niebezpieczeństwie.
10. 21 czerwca 2017 r. Minister Środowiska poinformował w Sejmie, że wpis na Listę Światowego Dziedzictwa w 2014 r. został dokonany bezprawnie. Chodzi tu o wspólną nominację Polski i Białorusi przedstawioną w 2008 r. Zdaniem Ministra, nominacja powinna dotyczyć wpisu Puszczy jako dziedzictwa o charakterze przyrodniczo-kulturowym a nie tylko przyrodniczym, gdyż chroniony las to przede wszystkim dzieło człowieka. Kwestia rzekomo wadliwej nominacji została skierowana do prokuratury. Ponadto, szef resortu środowiska wskazał na domniemaną sprzeczność pomiędzy zobowiązaniami wynikającymi z przepisów ustanawiających obszary chronione Natura 2000 a reżimem UNESCO, gdyż jego zdaniem niemożliwa jest skuteczna ochrona siedlisk bez aktywnej ingerencji człowieka polegającej przede wszystkim na intensywnej wycince.
Komentarz:
Puszcza Białowieska to jedyny polski obiekt o charakterze przyrodniczym na Liście Światowego Dziedzictwa UNESCO. Na skutek olbrzymich spustoszeń dokonanych przez rabunkową gospodarkę prowadzoną przez wojska niemieckie w czasie I wojny światowej została objęta ochroną prawną już w okresie II RP. Współcześnie uznawana jest też za jeden z najcenniejszych ekosystemów na świecie. Jak wielokrotnie podkreślają eksperci, także z IUCN, nie istnieje sprzeczność między charakterem zobowiązań wynikających z prawa UE (dyrektywy ptasia i środowiskowa) a ochroną na gruncie reżimu Konwencji UNESCO z 1972. Co więcej, Komisja Europejska i Komitet UNESCO wskazują ten sam problem, tj. wzmożoną wycinkę drzew w obszarach chronionych, nieuzasadnioną wskazywaną przez rząd Polski koniecznością usunięcia martwych drzew zarażonych plagą kornika drukarza. Chodzi tu mianowicie o cenne gatunki drzew, takie jak dąb (zob. tu), które pozyskiwane są wyłącznie w celach komercyjnych. Innymi słowy, wycinka takich drzewostanów może stanowić zarówno naruszenie przepisów prawa unijnego, jak i zobowiązań na gruncie Konwencji UNESCO z 1972 r.
Jakie mogą być konsekwencje takich naruszeń?
Jeśli władze polskie nie zastosują się do uzasadnionej opinii Komisji z kwietnia 2017 r., to może ona wnieść na podstawie art. 258 TFUE sprawę do Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej. W takim przypadku na Polską mogą zostać nałożone wysokie kary pieniężne (art. 260 TFUE).
Skutkiem nie zastosowania się do zaleceń Komitetu UNESCO, ujętych w jego decyzjach, może być natomiast wpis Puszczy Białowieskiej na Listę Dziedzictwa Światowego w Niebezpieczeństwie. Wpis taki nie wymaga zgody państwa-strony Konwencji UNESCO z 1972 r., na którego terytorium znajduje się obiekt zagrożony. Ma on na celu zwrócenie uwagi społeczności międzynarodowej na warunki zagrażające wartościom obiektów, które właśnie z uwagi na te wartości zostały uznane za Światowe Dziedzictwo Ludzkości. Umieszczenie obiektu na tej liście pozwala Komitetowi na natychmiastowe uruchomienie środków z Funduszu Światowego Dziedzictwa na akcję ratunkową. Wpis wiąże się również z opracowaniem przez Komitet we współpracy z państwem-stroną, na którego terytorium znajduje się obiekt zagrożony, programu naprawczego i monitorującego stan obiektu. Obiekty z tej listy (dziś 55) znajdują się przede wszystkim w terytoriach objętych konfliktami zbrojnymi (np. Syria, Irak), doświadczanych kataklizmami naturalnymi lub problemami finansowymi i strukturalnymi. W Europie są tylko dwa takie obiekty: cerkwie i klasztory prawosławne w Kosowie oraz zabytkowy port handlowy w Liverpoolu. Ten ostatni obiekt zagrożony jest planami potężnych inwestycji deweloperskich. Co do zasady, państwa-strony Konwencji UNESCO z 1972 r. unikają możliwości wpisu na Listę dziedzictwa światowego w niebezpieczeństwie, traktując taki wpis i dyskusję nad nim jako istotne uszczuplenie ich międzynarodowego prestiżu. Ewentualną konsekwencją działań państw, które doprowadziły do utraty przez dany obiekt jego uniwersalnej wartości jest skreślenie takiego miejsca z Listy Dziedzictwa Światowego. Takie sytuacje, choć zdarzają się bardzo rzadko, to miały już miejsce dwukrotnie.
Na koniec tych rozważań warto odnieść się do tezy Ministra Środowiska, zgodnie z którą Puszcza Białowieska powinna zostać wpisana jako obiekt przyrodniczo-kulturowy, a nie tylko przyrodniczy. Do tej pory Komitet UNESCO dokonał 35 takich wpisów (m.in. historyczne sanktuarium Machu Picchu w Peru oraz Park Narodowy Göreme i jaskinie pustelników w tureckiej Kapadocji). Abstrahując od merytorycznej zasadności oraz procedury zmiany wpisu dotyczącego Puszczy Białowieskiej, wydaje się, że rzeczywistym celem takiego stanowiska władz Polski jest próba uzasadnienia w pełni komercyjnej wycinki lasów chronionego obszaru. Instrumentalizacja argumentów kulturowych przeciwko ochronie środowiska naturalnego jest niewątpliwie sprzeczna z duchem Konwencji UNESCO z 1972 r.
Nemo ex suo delicto meliorem nam condicionem facere potest.
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz