Guest Post: PACE pozytywnie rekomenduje przyjęcie Kosowa w struktury Rady Europy

W dniu 16 kwietnia 2024 roku Zgromadzenie Parlamentarne Rady Europy (PACE) wydało rekomendację dotyczącą zaproszenia Kosowa do członkostwa w Radzie Europy, podejmując jednocześnie decyzję o monitorowaniu wypełniania przez to państwo obszernej listy zobowiązań i postanowień od momentu przystąpienia.

Zgodnie z procedurami Rady Europy, PACE musi najpierw wydać opinię na temat każdego wniosku o członkostwo, zanim ostateczna decyzja zostanie podjęta przez Komitet Ministrów. Takiej decyzji możemy spodziewać się w połowie maja.

W swojej opinii statutowej, opartej na raporcie Dory Bakoyannis (Grecja, EPP/CD) i przyjętej 131 głosami za, przy 29 głosach przeciw i 11 wstrzymujących się, PACE stwierdziło, że członkostwo doprowadzi do „wzmocnienia standardów praw człowieka poprzez zapewnienie dostępu do Europejskiego Trybunału Praw Człowieka w imieniu wszystkich, którzy podlegają jurysdykcji Kosowa”. Byłoby to „kulminacją dialogu, który toczył się na przestrzeni dwóch dekad, ale w żadnym wypadku nie powinien być postrzegany jako koniec procesu. Wręcz przeciwnie, członkostwo powinno nadać Kosowu impet, aby mogło nadal czynić postępy we wzmacnianiu praw człowieka, demokracji i praworządności”. Członkostwo pomogłoby również Kosowu „stawić czoła nierozstrzygniętym wyzwaniom i kwestiom budzącym niepokój”, wskazali parlamentarzyści. Przyczyni się także do usunięcia rozbieżności między standardami normatywnymi a ich skutecznym wdrażaniem, zapewniając konieczność lepszej ochrony praw społeczności niebędących większością oraz wspierania klimatu sprzyjającego do zaufania, pojednania i włączenia.

PACE zwróciło uwagę na pozytywne działania władz Kosowa w kierunku praworządności, między innymi wykonanie przez Kosowo wyroku Trybunału Konstytucyjnego w sprawie klasztoru Visoki Dečani, uznając je za „namacalny znak zaangażowania rządu w działania w pełnej zgodności z praworządnością, niezależnie od względów politycznych”. Zdaniem PACE, utworzenie stowarzyszenia gmin z większością serbską byłoby „ważnym krokiem” w celu zapewnienia ochrony praw Kosowskich Serbów  i „powinno zostać uwzględnione w ramach przyszłego rozpatrywania przez Komitet Ministrów wniosku Kosowa o przystąpienie do Rady Europy jako zobowiązanie poakcesyjne”.

PACE zwróciło uwagę w swej opinii na  „bezprecedensowe okoliczności” wniosku, biorąc pod uwagę, że wiele państw członkowskich Rady Europy nie uznaje Kosowa za państwo. Należą do nich między innymi Cypr, Hiszpania i Rumunia. Grecja i Słowacja nie ustosunkowały się do kwestii niepodległości Kosowa, natomiast Polska uznała niepodległość Kosowa w styczniu 2008 roku.

Tym samym wezwano członków Rady Europy  do „dyplomacji, dialogu i kompromisu”. Zwrócono  się w tej kwestii do Komitetu Ministrów o zapewnienie, aby członkostwo Kosowa „nie naruszało stanowisk poszczególnych państw członkowskich w sprawie państwowości Kosowa”. Niniejsza kwestia może nastręczać największe problemy prawne, wynikające z konieczności pogodzenia braku uznania niepodległości Kosowa przez poszczególne państwa Rady Europy, a zgodą na formalne członkostwo Kosowa w strukturach tej organizacji międzyrządowej.

Zdaniem Autorki, najtrudniejszym wyzwaniem, przed którym obecnie stoi proces formalnego członkostwa Kosowa w strukturach Rady Europy, będzie w aspekcie wewnętrznym dotyczył pełnego urzeczywistnienia procesów demokratyzacji przez władze tego państwa. Z kolei w aspekcie zewnętrznym, będzie nim konieczność pogodzenia braku uznania niepodległości Kosowa przez część państw członkowskich Rady Europy z jego przystąpieniem do organizacji na prawach państwa członkowskiego.

Nie bez znaczenia jest także bardzo wyraźny sprzeciw Serbii wobec włączenia Kosowa do grona członków Rady Europy. Władze Serbii zagroziły nawet wystąpieniem tego państwa z grona państw członkowskich Rady Europy w przypadku przystąpienia do niej Kosowa. Tu dialog i znalezienie właściwego kompromisu mogą okazać się długotrwałym procesem.
 

Autorka: dr Małgorzata Andrzejczak-Świątek

Europejski Trybunał Praw Człowieka o borderyzacji w Gruzji

„Borderyzacja” (ang. borderization) jest kolejnym terminem obok „wojny hybrydowej” czy „szarych stref”, który w ostatnich latach odmieniany jest przez wszystkie przypadki w środowisku internacjonalistów. Mimo iż może wydawać się – głównie przez ich medialną karierę – że wszystkie te trzy terminy są nadużywane i przez to zdezawuowały się, to jednak opisują one bardzo groźne zjawiska, które pociągają ze sobą naruszenia podstawowych norm prawa międzynarodowego. Potwierdził to właśnie Europejski Trybunał Praw Człowieka (ETPC) w sprawie Gruzji v. Rosji (IV) (nr 39611/18).

Guest post: Desperate Times Call for Desperate Measures? Kilka refleksji po wyroku ETPCz w sprawie Verein KlimaSeniorinnen Schweiz i Inni v. Szwajcaria

W ostatnich dniach Trybunał w Strasburgu wydał szeroko oczekiwane orzeczenie dotyczące pozytywnych zobowiązań państw odnośnie do zachodzących zmian klimatu i ich skutków[i]. Wywołało ono już pierwsze, zasadniczo entuzjastyczne, komentarze[ii], w tym na Blogu PPM.[iii] Poniższy krótki komentarz ma na celu skrótowe zaprezentowanie subiektywnie najistotniejszych fragmentów orzeczenia, które w wielu aspektach odchodzi od ustalonej interpretacji EKPCz, zaś nie zostały poruszone we wcześniej opublikowanym poście.

1. Odwołanie do konsensusu nauk przyrodniczych przy ustalaniu marginesu swobody uznania państw.

Doktryna margin of appreciation stanowi jedną z podstawowych reguł interpretacyjnych EKPCz stworzonych przez Trybunał. Obecna przykładowo w sprawie Handyside v. ZK, jak również wprowadzona przez państwa-strony do Protokołu nr 15 do Konwencji. Jednym z jej elementów jest zasada Europejskiego konsensusu. Co do zasady, państwa Konwencji mogą interpretować i stosować ją w sposób zgodny z lokalnymi tradycjami, wymaganiami polityki, większościowymi poglądami; jednakże, jeżeli większość pozostałych stron EKPCz wyraża zbliżone postawy na daną sprawę dotyczącą praw człowieka, zakres swobody uznania dostępny organom krajowym zostaje proporcjonalnie ograniczony[iv]. Innymi słowy, ewolucja polityk państw europejskich wpływa na ewolucję orzecznictwa ETPCz.

W sprawie Verein KlimaSeniorinnen Schweiz, Trybunał w rozbudowany sposób odwołał się do prawa międzynarodowego w kontekście zmian klimatu, w tym m.in.: do porządku UNFCCC, rezolucji organów i ciał ONZ, Konwencji z Aarhus, prawa UE, oraz do niedawnych orzeczeń krajowych dotyczących polityk klimatycznych  (ust. 133-272). Co jednak istotne, Trybunał również bardzo szeroko odniósł się w tym kontekście do konsensusu nauk przyrodniczych odnośnie do zachodzenia, antropogenicznego pochodzenia oraz powagi zmian klimatycznych (ust. 64-120)[v]. ETPCz w szczególności polegał na opinii IPCC, międzyrządowego organu eksperckiego badającego globalne ocieplenie.

Powoływanie się przez ETPCz na właściwe prawo międzynarodowe nie jest nowością – ETPCz regularnie powoływał się na nie w swojej interpretacji[vi]. Tymczasem, odwołanie do nauk przyrodniczych ma istotne znaczenie dla przyszłych orzeczeń w omawianej problematyce. W tradycyjnym ujęciu Europejskiego konsensusu, powszechna zmiana polityki państw w danej sprawie X, zazwyczaj prowadziła do zmiany zakresu swobody uznania państw w sprawie X. Przykładowo, w niedawnym wyroku Fedotova i in. v. Rosji, Trybunał, po przeprowadzeniu przeglądu praktyki państw Rady Europy, zmienił wcześniejsze stanowisko dotyczące zobowiązań państw w kontekście związków partnerskich par jednopłciowych.[vii] Wnioskowanie będzie inne, gdy do powyższej reguły dodamy dodatkową przesłankę - konsensus naukowców na sprawę X. Jeżeli zgodnie z wcześniejszym konsensusem europejskim, oraz zgodnością nauki na sprawę X, zakres swobody uznania został określony przez Trybunał w sposób X_1, to zmiana konsensusu Europejskiego niekoniecznie skończy się innym określeniem swobody uznania – i w efekcie, zakres X₁ będzie dalej obowiązywał, utrzymując wcześniejszy standard. Przykładowo, nawet zakładając gwałtowne wycofanie się wszystkich państw Europy ze swoich zobowiązań klimatycznych, czy zupełne odrzucenie działań mitygacyjnych i adaptacyjnych,  z uwagi na naukowy konsensus dotyczący zmian klimatu, zakres marginesu swobody uznania państw zakreślony w tym wyroku dalej będzie miał szansę obowiązywać.  W ten sposób ETPCz (w czarniejszych scenariuszach) może okazać się ostoją naukowości podczas przypływu antynaukowych postaw klimatycznych. Pytanie – czy to odwołanie do konsensusu nauki będzie przełożone na inne przedmioty skarg, takich jak aborcja, zapłodnienie in vitro, prawa osób nieheteronormatywnych?

2. Przyznanie organizacjom pozarządowym locus standi w sprawach o naruszenie praw człowieka w kontekście zmian klimatu

Klasyczne pytanie na egzaminach z prawa międzynarodowego publicznego dotyczy możliwości złożenia skargi do ETPCz przez organizację pozarządową. Pomimo istotnego znaczenia dla społeczeństwa obywatelskiego, zgodnie z dotychczasowym orzecznictwem NGO mogły składać skargi do Trybunału tylko, jeżeli one lub osoby przez nie reprezentowane, były ofiarą naruszenia ich praw konwencyjnych (art. 34, 35(2)(b) EKPCz). Taka interpretacja wynikała z okoliczności, iż EKPCz nie przewiduje możliwości złożenia actio popularis na abstrakcyjne naruszenie praw jednostki. W szeregu spraw (cytowanych zresztą w wyroku, ust. 474-477) Trybunał rozwinął tę interpretację. Omawiane orzeczenie idzie jednak krok dalej. Seniorki dotknięte skutkami zmian klimatu (konkretnie falami gorąca oraz wyższą średnią temperaturą) nie spełniły przesłanek uzyskania statusu ofiary, upraszczając, z powodu niedostatecznej intensywności ich doświadczeń, jak również możliwości zmniejszenia tychże poprzez indywidualne metody adaptacji (ust. 527-535). Jednakże, biorąc pod uwagę specyfikę zmian klimatu, a jednocześnie konieczność podejmowania działań mitygacyjnych oraz adaptacyjnych już teraz, ETPCz przyznał tytułowej Verein KlimaSeniorinnen Schweiz locus standi. Wywiódł jednocześnie generalne reguły na potrzeby przyszłych podobnych spraw z zakresu potencjalnego zaniechania państwa w kontekście powzięcia adekwatnych działań w celu ochrony jednostek przed negatywnymi skutkami zmian klimatu na ludzkie zdrowie i życie (ust. 502, 521-526). Wspomniane reguły wymienione w  par. 502 to:

- dana organizacja musi funkcjonować zgodnie z prawem o, w danej jurysdykcji lub mieć zdolność do wnoszenia spraw przed organy krajowe,

- musi wykazać, iż dąży do konkretnego celu, zgodnie ze swoimi statutowymi zadaniami, w zakresie ochrony praw człowieka jej członków lub innych jednostek dotkniętych (zmianami klimatu – przyp. aut.) w danej jurysdykcji, zarówno samodzielnie, jak również poprzez prowadzenie zbiorowych działań na rzecz ochrony wspomnianych praw przed zagrożeniami wynikającymi ze zmian klimatu,

- musi wykazać, iż może być uznana za wyspecjalizowaną oraz reprezentatywną, tak aby mogła działać na rzecz swoich członków lub innych jednostek dotkniętych (zmianami klimatu – przyp. aut.) w danej jurysdykcji, które są narażone na konkretne zagrożenia lub negatywne skutki zmian klimatu na ich życie, zdrowie, lub dobrobyt, w zakresie w jakim są chronione przez Konwencję.

Taka decyzja Trybunału, choć daleko idąca, jest oparta na przekonujących argumentach. Organizacje pozarządowe mają zdecydowanie większe możliwości finansowe, logistyczne, merytoryczne, we wnoszeniu skarg i wniosków przed krajowe oraz międzynarodowe organy, aniżeli jednostki reprezentowane przez pojedynczych prawników[viii]. Należy oczywiście pamiętać, iż, rozszerzenie locus standi idzie wbrew literalnej interpretacji Konwencji, jak również prawdopodobnie zwiększy ilość spraw wpływających do już obciążonego Trybunału. Wydaje się to jednak uzasadnionym kosztem, jaki ETPCz musi ponieść, w celu zapewnienia efektywnej ochrony praw konwencyjnych w kontekście narastających zmian klimatycznych.

3. Odwołania do praw przyszłych pokoleń.

W omawianym wyroku Trybunał kilkakrotnie stwierdził, iż decyzje w sprawach klimatycznych wpływają nie tylko na prawa i obowiązki żyjących, lecz również prawa i obowiązki przyszłych pokoleń (ust. 419-420, 490, 521, 549). Pierwszy raz podobne stwierdzenie w dyskursie międzynarodowym, iż dobrostan przyszłych ludzi winien być również wzięty pod uwagę przez światowych decydentów, pojawiło się w Raporcie Brundtland, ponad 30 lat po uchwaleniu EKPCz.[ix] W kontekście zmian klimatu, toczy się obecnie burzliwa dyskusja odnośnie do włączania interesów przyszłych pokoleń do prawnych i politycznych wyborów dnia dzisiejszego.[x] Nie ma literalnej normy w Konwencji, która  pozwalałaby Trybunałowi stwierdzić naruszenie praw przyszłych pokoleń. Jednakże ETPCz co najmniej dwukrotnie wykorzystał odwołanie do tychże: najpierw, aby jeszcze silniej uzasadnić przyznanie organizacji Verein Klimaseniorinnen Schweiz locus standi (ust. 521), zaś później, we fragmencie, w którym uzasadniał  konieczności podjęcia przez Szwajcarię natychmiastowych działań w kierunku ograniczenia emisji oraz wyznaczenia adekwatnych średnioterminowych celów redukcji emisji gazów cieplarnianych, aby doprowadzić do 2050 roku do neutralności emisyjnej (ust. 549). Innymi słowy, Trybunał odwołał się do praw przyszłych pokoleń, aby częściowo uzasadnić odejście od dotychczasowego rozumienia norm dotyczących locus standi oraz statusu ofiary, jak również w kontekście oceny zobowiązań prawnoczłowieczych Szwajcarii w kontekście zmian klimatu.

4. Podsumowanie

Powyższe rozważania żadną miarą nie wyczerpują pytań, jakie pozostają po tym wyroku. Czy w kontekście zmian klimatu obowiązuje doktryna Bankovic? Jak na zakres zobowiązań i marginesu swobody uznania winny wpływać referenda ogólnokrajowe? Jak nie-obywatele (w szczególności migranci klimatyczni) mogą bronić swoich praw w ETPCz? Być może odpowiedzi na nie poznamy w przyszłości. Możliwe, iż do części z nich odniesie się MTS w nadchodzącej Opinii Doradczej dotyczącej zobowiązań prawnomiędzynarodowych państw w związku ze zmianami klimatu – kolejne wydarzenie, na jakie doktryna dziś z niecierpliwością czeka.[xi]  Jednak bez względu na  dzisiejszą ocenę omawianego orzeczenia, należy odtąd brać je pod uwagę podczas analizy zobowiązań klimatycznych w kontekście praw jednostki.

 

Autor: mgr Szymon Kucharski (S.K.J.)

Szkoła Doktorska Nauk Społecznych UJ

---

[i] Wyrok ETPCz z dnia 09.04.2024 r., w sprawie Verein KlimaSeniorinnen Schweiz i Inni v. Szwajcaria, nr skargi 53600/20, dalej „Verein KlimaSeniorinnen Schweiz”.

[ii] Sandra Arntz, Jasper Krommendijk, Historic and Unprecedented. Climate Justice in Strasbourg Verfassungsblog.de, 09.04.2024, https://verfassungsblog.de/historic-and-unprecedented/ (dostęp 11.04.2024); Marko Milanovic, A Quick Take on the European Court’s Climate Change Judgments ejiltalk.org, 09.04.2024, https://www.ejiltalk.org/a-quick-take-on-the-european-courts-climate-change-judgments/ (dostęp 11.04.2024.

[iii] Julia Kapelańska-Pręgowska, Guest post. Pierwsze orzeczenie ETPC w sprawach klimatycznych, przegladpm.blogspot.com, 10.04.2024, https://przegladpm.blogspot.com/2024/04/guest-post-pierwsze-orzeczenia-etpc-w.html (dostęp 11.04.2024).

[iv] Ignacio de la Rasilla del Moral, The Increasingly Marginal Appreciation of the Margin-of-Appreciation Doctrine, (2006) 7 German Law Journal 6, s. 619.

[v] James Powell, Scientists Reach 100% Consensus on Anthropogenic Global Warming (2017) 37 Bulletin of Science, Technology & Society 4, s. 183-184.

[vi] Por. Wyrok ETPCz z dnia 21 lutego 1975 r., w sprawie Golder v. ZK, nr skargi . 4451/70, ust. 34-36.

[vii] Wyrok ETPCz z dnia 17 stycznia 2023 r., w sprawie Fedotova i in. v. Rosja, nr skarg 40792/10 30538/14 43439/14, ust. 166-177. Przy czym argumenty o zmianie konsensusu Europejskiego w tej akurat sprawie trudno uznać za w pełni przekonujące.

[viii] O czym świadczy choćby znaczna suma kosztów powołana przez skarżących w omawianej sprawie, ust. 648-650.

[ix] Report of the World Commission on Environment and Development: Our Common Future, ust. 25-26.

[x] Autor niniejszego wpisu powiela stanowisko dr. Petera Lawrence’a, wedle którego nie da się dyskutować o polityce klimatycznej bez uwzględniania praw osób, które realnie zmian klimatu w pełnej sile doświadczą. Zob. Peter Lawrence, International Law Must Respond to the Reality of Future Generations: A Reply to Stephen Humphreys, (2023) 34 European Journal of International Law 4, s. 669–682.

[xi] Obecny stan procedury wydania Opinii Doradczej w tej sprawie, zob. https://www.icj-cij.org/case/187 (dostęp 15.04.2024). 

[1] Wyrok ETPCz z dnia 09.04.2024 r., w sprawie Verein KlimaSeniorinnen Schweiz i Inni v. Szwajcaria, nr skargi 53600/20, dalej „Verein KlimaSeniorinnen Schweiz”.

[1] Sandra Arntz, Jasper Krommendijk, Historic and Unprecedented. Climate Justice in Strasbourg Verfassungsblog.de, 09.04.2024, https://verfassungsblog.de/historic-and-unprecedented/ (dostęp 11.04.2024); Marko Milanovic, A Quick Take on the European Court’s Climate Change Judgments ejiltalk.org, 09.04.2024, https://www.ejiltalk.org/a-quick-take-on-the-european-courts-climate-change-judgments/ (dostęp 11.04.2024.

[1] Julia Kapelańska-Pręgowska, Guest post. Pierwsze orzeczenie ETPC w sprawach klimatycznych, przegladpm.blogspot.com, 10.04.2024, https://przegladpm.blogspot.com/2024/04/guest-post-pierwsze-orzeczenia-etpc-w.html (dostęp 11.04.2024).

[1] Ignacio de la Rasilla del Moral, The Increasingly Marginal Appreciation of the Margin-of-Appreciation Doctrine, (2006) 7 German Law Journal 6, s. 619.

[1] James Powell, Scientists Reach 100% Consensus on Anthropogenic Global Warming (2017) 37 Bulletin of Science, Technology & Society 4, s. 183-184.

[1] Por. Wyrok ETPCz z dnia 21 lutego 1975 r., w sprawie Golder v. ZK, nr skargi . 4451/70, ust. 34-36.

[1] Wyrok ETPCz z dnia 17 stycznia 2023 r., w sprawie Fedotova i in. v. Rosja, nr skarg 40792/10 30538/14 43439/14, ust. 166-177. Przy czym argumenty o zmianie konsensusu Europejskiego w tej akurat sprawie trudno uznać za w pełni przekonujące.

[1] O czym świadczy choćby znaczna suma kosztów powołana przez skarżących w omawianej sprawie, ust. 648-650.

[1] Report of the World Commission on Environment and Development: Our Common Future, ust. 25-26.

[1] Autor niniejszego wpisu powiela stanowisko dr. Petera Lawrence’a, wedle którego nie da się dyskutować o polityce klimatycznej bez uwzględniania praw osób, które realnie zmian klimatu w pełnej sile doświadczą. Zob. Peter Lawrence, International Law Must Respond to the Reality of Future Generations: A Reply to Stephen Humphreys, (2023) 34 European Journal of International Law 4, s. 669–682.

[1] Obecny stan procedury wydania Opinii Doradczej w tej sprawie, zob. https://www.icj-cij.org/case/187 (dostęp 15.04.2024).

Guest post: La Oroya przeciwko Peru - przełom w orzecznictwie IATPCz?

22 marca 2024 roku, Inter-Amerykański Trybunał Praw Człowieka ogłosił przełomowy wyrok w sprawie La Oroya przeciwko Peru. 

Jest to pierwszy wyrok, w którym Inter-Amerykański Trybunał Praw Człowieka stwierdził naruszenie kolektywnego prawa do życia w bezpiecznym dla zdrowia środowisku, wobec osób żyjących na terenie miasta. Dotychczas prawo do życia w bezpiecznym dla zdrowia i życia środowisku przyznane zostało jedynie społecznościom rdzennym i „lokalnym” (m.in. w wyroku Awas Tingni przeciwko Nikaragui, czy Saramaka przeciwko Surinamowi). Wyrok stanowi również przełom w kontekście odpowiedzialności zagranicznych korporacji za szkody środowiskowe dokonane zagranicą, gdyż bezpośrednio zmusza on Państwo do działania na rzecz przeprowadzenia śledztwa wewnętrznego wobec ataków wymierzonych w ludność zamieszkałą w La Oroyi. Jest to orzeczenie przełomowe, zgodnie z komentarzem specjalnego sprawozdawca ONZ ds. praw człowieka i środowiska również dlatego, że wprost wskazuje na konieczność ustalenia winnych tak wysokiemu stopniu zanieczyszczenia, w świetle zasady „zanieczyszczający płaci”, a nie jedynie przerzuca odpowiedzialność na Państwo za „brak odpowiedniej ochrony obywateli”.

Ogłoszenia 12.04.2024 r.

1. Call for papers: Western Sahara Research Group: Third Annual Conference (Londyn, wrzesień 2024 r.)

W dniu 11 września 2024 r. w Londynie odbędzie się trzecia doroczna konferencja Western Sahara Research Group.

Organizatorzy przewidują następujące panele:

Thematic Panel 1: Western Sahara, Self-determination, and Human Rights

Thematic Panel 2: Western Sahara and the European Union

Thematic Panel 3: Western Sahara and International Economic Law

Thematic Panel 4: Western Sahara in International Politics

Zgłoszenia (abstrakt proponowanego wystąpienia do 500 słów) należy przesyłać do 19 lipca br.

Planowana jest publikacja pokonferencyjna.

Więcej informacji można znaleźć tutaj.

2. Call for papers: German Yearbook of International Law

Redakcja German Yearbook of International Law zaprasza do przesyłania zgłoszeń do kolejnego numeru czasopisma (vol. 67).

Teksty należy przesyłać do 31 sierpnia.

Więcej informacji można znaleźć tutaj.

Prof. Michał Balcerzak przewodniczącym Komitetu ONZ ds. Likwidacji Dyskryminacji Rasowej

 Dr hab. Michał Balcerzak (prof. US, UMK) został wybrany podczas trwającej właśnie w Genewie 112. sesji Komitetu ds. Likwidacji Dyskryminacji Rasowej (CERD) na przewodniczącego tego organu. Komitet jest organem złożonym z 18 niezależnych ekspertów, który monitoruje przestrzeganie przez państwa-strony Międzynarodowej konwencji w sprawie likwidacji wszelkich form dyskryminacji rasowej (1966).

Prof. Balcerzak jest członkiem CERD od 2022 r., wcześniej był m.in. ekspertem Grupy Roboczej Rady Praw Człowieka ds. ludności pochodzenia afrykańskiego.

Gratulujemy i życzymy wiele satysfakcji z realizacji nowych wyzwań!

 

 

Źródło: https://torun-pl.academia.edu/Micha%C5%82Balcerzak

Guest post: Pierwsze orzeczenia ETPC w sprawach klimatycznych

9 kwietnia b.r. zapadły niecierpliwie oczekiwane orzeczenia Europejskiego Trybunału Praw Człowieka w trzech sprawach klimatycznych: Verein KlimaSeniorinnen Schweiz i Inni v. Szwajcaria, Carême v. Francja oraz Duarte Agostinho i Inni v. Portugalia i 32 kraje. 

W przeciwieństwie do wcześniejszych spraw „środowiskowych” które miał okazję rozpatrywać ETPC, wspomniane skargi nie dotyczyły konkretnych problemów zanieczyszczenia środowiska i różnego rodzaju immisji (np.  toksycznych immisji z zakładów utylizacji odpadów i innych przedsiębiorstw –  López Ostra przeciwko Hiszpani, Guerra i inni przeciwko Włochom, Fadeyeva przeciwko Rosji oraz Giacomelli przeciwko Włochom, czy zanieczyszczenia powietrza cyjankiem sodu z kopalni złota - Tătar przeciwko Rumunii), lecz niedostatecznych działań podejmowanych przez państwa w celu walki ze zmianami klimatycznymi (globalnym ociepleniem) oraz ich negatywnego wpływu na zdrowie i jakość życia skarżących. 

Tym samym skargi te wpisują się w coraz bardziej widoczny trend tzw. litygacji strategicznej w sprawach związanych ze zmianami klimatycznymi, prowadzonej zarówno na poziomie różnych jurysdykcji krajowych (zob. precedensowy wyrok holenderskiego Sądu Najwyższy w z grudnia 2019 r. w sprawie Urgenda w którym uznano, że rządowe plany zwalczania zmian klimatycznych naruszyły art. 2 i art. 8 EKPC) jak i przed sądami międzynarodowymi  i innymi organami ochrony praw człowieka (Opinia doradcza OC 23/17 Międzyamerykańskiej Komisji Praw Człowieka z 2017 r.; Decyzja Komitetu Praw Dziecka ONZ w sprawie Sacchi v. Argentyna)

W wyroku w sprawie Verein KlimaSeniorinnen Schweiz i Inni przeciwko Szwajcarii ETPC odniósł się po pierwsze do zakresu przedmiotowego art. 8 Konwencji i uznał, że obejmuje prawo jednostek do skutecznej ochrony przed poważnymi niekorzystnymi skutkami zmian klimatycznych dla ich życia, zdrowia, dobrostanu i jakości życia. W tym kontekście głównym obowiązkiem państw jest przyjęcie i w praktyce stosowanie przepisów i środków zdolnych do łagodzenia istniejących i potencjalnie nieodwracalnych, przyszłych skutków zmian klimatycznych. To zobowiązanie wynika z związku przyczynowo-skutkowego między zmianami klimatycznymi a korzystaniem z praw konwencyjnych oraz faktu, że cel i treść Konwencji, jako instrumentu ochrony praw człowieka, wymaga, aby jej postanowienia były interpretowane i stosowane w taki sposób, aby zagwarantować prawa, które są praktyczne i skuteczne. ETPC argumentował dalej, iż skuteczne szanowanie tych praw wymaga, aby państwa podejmowały środki mające na celu zmniejszenie poziomów emisji gazów cieplarnianych, mając na względzie osiągnięcie neutralności netto, w zasadzie w ciągu najbliższych trzech dekad. W tym zakresie państwa muszą określić odpowiednie cele i harmonogramy, które muszą stanowić integralną część krajowego systemu regulacyjnego. Odnosząc te ogólnie sformułowane zobowiązania państw do działań szwajcarskich władz ETPC uznał, że w szwajcarskim systemie regulacyjnego występowały istotne luki, w tym brak działań mających na celu oszacowanie, poprzez budżet węglowy lub inny sposób, krajowych ograniczeń emisji gazów cieplarnianych (GHG). Ponadto ETPC zauważył, że Szwajcaria wcześniej nie zrealizowała swoich celów dotyczących redukcji emisji GHG. Władze szwajcarskie nie wywiązały się więc swoich zobowiązań pozytywnych. Wyrok stwierdzający naruszenie art. 8 Konwencji zapadł większością głosów 16:1.

W odniesieniu do dwóch kolejnych skarg zapadły co prawda decyzje o niedopuszczalności, które są jednak nie mniej istotne od wspomnianego wyroku, ponieważ wskazują na niuanse związane z locus standi (statusem ofiary) oraz przypisaniem odpowiedzialności państwu. 

Choć dochodzenie roszczeń w sprawach klimatycznych nie należy do łatwych, wyrok ETPC jest kolejną cegiełką w kierunku mobilizowania rządów do podejmowania bardziej zdecydowanych działań. Społeczeństwa całego już globu doświadczają konsekwencji zmian klimatycznych, rośnie świadomość społeczna potrzeby ratowania środowiska naturalnego. Znalazło to odzwierciedlenie w przyjętej 28 lipca 2022 r. przez UNGA rezolucji uznającej dostęp do czystego i zdrowego środowiska za prawo człowieka. 

Dr Julia Kapelańska-Pręgowska

Katedra Praw Człowieka 

WPiA UMK

Ogłoszenia 5.04.2024 r.

Call for papers: The Contribution of the United Nations War Crimes Commission to International Criminal Law Hybrid workshop (lipiec 2024 r.)
12 lipca br. na Maynooth University odbędą się w trybie hybrydowym warsztaty pt. "The Contribution of the United Nations War Crimes Commission to International Criminal Law".
Wystąpienia mogą dotyczyć m.in. następujących zagadnień:

• The influence (or potential influence) of the UNWCC to International Criminal Law.
• Lessons learned from the limitations and barriers faced by the UNWCC.
• The legal treatment of questions of immunity in the work and trials under the UNWCC.
• The prosecution of international crimes under the UNWCC framework.
• The right to a fair trial in UNWCC practice.
• The UNWCC as an early example of complementarity.
• The prosecution of crimes against cultural heritage in UNWCC practice.
• The organisational structure of the UNWCC as an institution.

Zgłoszenia (abstrakt do 300 słów) należy przesyłać do 3 maja.
Więcej informacji można znaleźć tutaj.

Guest Post: Rada Bezpieczeństwa ONZ przyjmuje rezolucję w sprawie Gazy - ocena wyzwań dotyczących skutecznej implementacji

Rezolucja RB ONZ

W dniu 25 marca 2024 roku Rada Bezpieczeństwa ONZ (RB ONZ) przyjęła długo oczekiwaną rezolucję 2728/2024 (S/RES/2728(2024) (undocs.org) dotyczącą sytuacji na Bliskim Wschodzie – konfliktu w Gazie. Przyjęcie rezolucji było możliwe dzięki zmianie dotychczasowego kierunku decyzji politycznych, wobec działań Izraela na terytorium Gazy, podejmowanych przez USA na szczeblu RB ONZ i wstrzymanie się tego państwa od głosu, jak również zgłoszenia weta.

Czy przyjęta rezolucja przerwie swoisty impas na szczeblu ONZ i pozwoli na skuteczne wdrożenie środków zmierzających do zawieszenia broni w Gazie i podjęcia działań w kierunku pomocy humanitarnej dla ludności cywilnej?

RB ONZ wyrażając głębokie zaniepokojenie katastrofalną sytuacją humanitarną w Strefie Gazy, uznając trwające wysiłki dyplomatyczne Egiptu, Kataru i USA, mające na celu doprowadzenie do zaprzestania działań wojennych, uwolnienie zakładników i zwiększenie dostarczania i dystrybucji pomocy humanitarnej.

1. żąda natychmiastowego zawieszenia broni na miesiąc Ramadan, przestrzeganego przez wszystkie strony, mającego prowadzić do trwałego zawieszenia broni

2. domaga się natychmiastowego rozwiązania i bezwarunkowego uwolnienia wszystkich zakładników, a także zapewnienia pomocy humanitarnej, zaspokojenia  potrzeb medycznych i innych potrzeb humanitarnych,

3. a także domaga się, aby strony wywiązały się ze swoich zobowiązań wynikających z prawa międzynarodowego w stosunku do wszystkich osób zatrzymanych;

4. podkreśla pilną potrzebę zwiększenia przepływu pomocy humanitarnej i wzmocnienia ochrony ludności cywilnej w całej Strefie Gazy i podtrzymuje swoje stanowisko żądania zniesienia wszelkich barier w dostarczaniu pomocy humanitarnej, zgodnie z międzynarodowym prawem humanitarnym i rezolucjami nr 2712 (2023) i 2720 (2023);

5. postanawia aktywnie zająć się sprawą.

Reakcje polityczne

Naturalnie, przyjęcie rezolucji, jak również jej treść, wywołały zasadne komentarze ze strony przedstawicieli sceny politycznej państw członkowskich ONZ i sprzeciw ze strony Premiera Izraela, który na znak protestu wobec zmiany kierunku polityki USA, odwołał planowaną wcześniej wizytę w Waszyngtonie.

Ambasador Algierii Amar Benjama, komentując przyjęcie rezolucji stwierdził, że: „Rada Bezpieczeństwa w końcu odpowiada na wezwania społeczności międzynarodowej i Sekretarza Generalnego” Ambasador i Stały Przedstawiciel Francji Nicholas de Rivière zaznaczył, że: „przyjęcie tej rezolucji pokazuje, że Rada Bezpieczeństwa może nadal działać, jeśli wszyscy jej członkowie dołożą niezbędnych wysiłków, aby wywiązać się ze swojego mandatu”.  (zob. Gaza: Security Council passes resolution demanding ‘an immediate ceasefire’ during Ramadan | UN News).  Natomiast Sekretarz Generalny ONZ, António Guterres, powiedział, że długo oczekiwana rezolucja musi zostać wdrożona, a zaniechanie tego przez Radę byłoby „niewybaczalne”.

Wyświetl ten post na Instagramie

Post udostępniony przez António Guterres (@antonioguterres)

Komentarz prawny

Ale zasadnym jest pytanie nie tylko o skutki polityczne, ale przede wszystkim skutki prawne i realny efekt przyjętej rezolucji w odniesieniu do katastrofalnej sytuacji ludności cywilnej w Gazie.

Niestety, treść rezolucji, w moim przekonaniu,  należy poddać zasadnej krytyce pod kątem użytych sformułowań, które mogą nastręczać realne problemy implementacyjne i wystawiają się na zarzut zachowawczości i niejednoznaczności.

Podmiotami zobowiązanymi na mocy rezolucji są Izrael i Hamas – strony konfliktu zbrojnego o zupełnie odmiennym statusie prawnym w świetle prawa międzynarodowego. Izrael, jako podmiot państwowy zobowiązany na mocy prawa międzynarodowego i jako państwo członkowskie ONZ, jest podmiotem mechanizmu sankcji, które RB ONZ może zastosować na mocy rozdziału VII Karty Narodów Zjednoczonych. Jest podmiotem, wobec którego RB może żądać zastosowania środków przyjętych na mocy art. 41 i art. 42 KNZ.

Natomiast Hamas (z arab. Islamski Ruch Oporu), partia sprawująca władzę w Strefie Gazy od 2006 roku, to podmiot oficjalnie uznany przez Unię Europejską  (zob. m.in. Procedure File: 2023/2899(RSP) | Legislative Observatory | European Parliament (europa.eu) i Stany Zjednoczone za organizację o charakterze terrorystycznym (zob. m.in. stanowisko Senatorów USA wobec ataku Hamasu z dnia 7 października 2023 r., w którym domagają się zastosowania przez Radę Bezpieczeństwa ONZ sankcji wobec Hamasu  Lankford-Rosen-Letter-to-UN.pdf (senate.gov). Trudno zatem o zrównanie praw i obowiązków obu podmiotów w świetle prawa międzynarodowego, zwłaszcza KNZ.

Jednocześnie, godzi się podnieść, iż interpretacja literalna rezolucji  może prowadzić do błędnego wniosku, iż wykonanie zobowiązań przez Izrael jest uzależnione od uprzednich kroków podjętych przez Hamas (zwolnienie zakładników). Byłoby to oczywiście sprzeczne z zasadą przestrzegania prawa międzynarodowego, w tym prawa humanitarnego i postanowień IV konwencji genewskiej.

Krytyczne zarzuty dotyczące warstwy merytorycznej rezolucji odnoszą się do przyjętego okresu zawieszenia broni na czas Ramadanu. Biorąc pod uwagę fakt, iż jej przyjęcie nastąpiło w połowie miesiąca Ramadanu, a wdrożenie rezolucji wymaga określonego czasu, RB ONZ nie będzie w stanie wyegzekwować podjętej decyzji. Nie jest również jasne, czy z treści rezolucji wynika, że po zakończeniu świętego dla muzułmanów miesiąca, działania zbrojne mogą być dalej prowadzone. Wyraźne wskazanie kierunku trwałego zawieszenia broni po zakończeniu Ramadanu może prowadzić do wniosku, iż rezolucję należy interpretować w kontekście zobowiązania Izraela do podjęcia skutecznych kroków ku procesowi pokojowemu i rozwiązaniu zmierzającemu do idei dwupaństwowości jako jedynej dającej nadzieję na możliwość trwałego urzeczywistnienia realizacji zobowiązań wypływających z KNZ, w tym realizacji prawa do samostanowienia.

Z drugiej strony pozytywnie należy ocenić ostatnie zdanie rezolucji, które  stanowi rodzaj samozobowiązania dla RB ONZ do podjęcia skutecznych i niezwłocznych środków implementacyjnych, zgodnie z duchem art. 48 KNZ.

RB ONZ a MTS

Zdaniem autorki zasadne byłoby chociażby odwołanie się w treści rezolucji do decyzji Międzynarodowego Trybunału Sprawiedliwości (MTS) z dnia 26 stycznia 2024 r. w sprawie zasądzenia środków tymczasowych w sprawie z wniosku RPA przeciwko Izraelowi o naruszenie Konwencji o ludobójstwie (zob. The Court indicates provisional measures (icj-cij.org).

MTS uznał, iż mając na uwadze podstawowe wartości, które mają być chronione na mocy Konwencji o ludobójstwie, istnieje duże prawdopodobieństwo naruszenia prawa Palestyńczyków w Gazie do ochrony przed ludobójstwem i związanymi z nimi czynami zabronionymi w art. 3 Konwencji o ludobójstwie. Izrael został zobowiązany, aby zapobiec popełnianiu wszelkich czynów z zakresu art. 2 Konwencji o ludobójstwie na terytorium Strefy Gazy (zob. Application of the Convention on the Prevention and Punishment of the Crime of Genocide in the Gaza Strip (Sou (icj-cij.org).

Zobacz także: komentarz autorki do decyzji MTS:

Wyświetl ten post na Instagramie

Post udostępniony przez Małgorzata Andrzejczak-Świątek (@pani_od_praw_czlowieka)

a także komentarz do skutków decyzji MTS:

Co ważne, tuż po przyjęciu omawianej rezolucji, MTS w dniu 28 marca 2024 r. wydał kolejną decyzję modyfikującą zakres zasądzonych środków tymczasowych w związku z pogarszającą się sytuacją Palestyńczyków w Gazie (więcej: Application of the Convention on the Prevention and Punishment of the Crime of Genocide in the Gaza Strip (Sou (icj-cij.org). Więcej na temat decyzji MTS wkrótce.

Dlatego też, zdaniem autorki, RB ONZ zaprzepaściła szansę na wyraźne potwierdzenie jednoznacznego kierunku działań wszystkich organów ONZ, w tym Sądu Światowego i organu odpowiedzialnego za utrzymanie światowego pokoju i bezpieczeństwa, a także przestrzeganie praw człowieka. Wynika to wszak z samego założenia powszechnego systemu ochrony praw człowieka - organy i instytucje ONZ winny działać w sposób spójny, uzupełniający się wzajemnie, w oparciu o przyznane im kompetencje. Działanie to pomogłoby w budowie pełnej świadomości skali naruszeń w Gazie, a także zakresu zobowiązań wynikających z międzynarodowego prawa humanitarnego, zarówno po stronie Izraela, jak i władz Hamasu. Jednoznaczne wyartykułowanie w rezolucji w formie nawiązania, czy też przypomnienia o zobowiązaniu do wykonania środków tymczasowych zasądzonych przez MTS niewątpliwie wzmocniłoby wartość wiążącą rezolucji i ułatwiłoby jej implementację. Tym bardziej, że po stronie przedstawicieli Gabinetu Prezydenta USA słychać opinie (zob. m.in. Israel cancels Washington visit after US allows UN Gaza ceasefire resolution to pass | CNN) jakoby rezolucja nie miała charakteru wiążącego. Twierdzenie to jest oczywiście sprzeczne z treścią art. 25 KNZ ONZ i może prowadzić do osłabienia skutecznej implementacji dokumentu, uzależniając stopień jego wdrożenia od aktualnie zajmowanego stanowiska politycznego.

 Autorka: dr Małgorzata Andrzejczak-Świątek

Oficjalne otwarcie Rejestru Szkód dla Ukrainy (Register of Damage for Ukraine)

2 kwietnia br. w trakcie konferencji ministerialnej "Restoring Justice for Ukraine" nastąpiło oficjalne uruchomienie możliwości składnia pierwszych skarg do Rejestru Szkód dla Ukrainy (Register of Damage Caused by the Aggression of the Russian Federation against Ukraine). W pierwszej kolejności Rejestr będzie przyjmował skargi dot. zniszczenia lub uszkodzenia pomieszczeń i budynków mieszkalnych osób fizycznych.

Przypomnijmy, że Rejestr Szkód dla Ukrainy został utworzony na podstawie rezolucji Komitetu Ministrów Rady Europy z 12 maja 2023 r. powołującej Poszerzone Porozumienie Częściowe o Rejestrze Szkód spowodowanych agresją Federacji Rosyjskiej na Ukrainę.

Rejestr nie posiada kompetencji sądowych do rozstrzygania zasadności złożonych skarg, a jego zadaniem jest rejestrowanie skarg według poszczególnych kategorii. Z punktu widzenia pokrzywdzonych istotne jest to, że to na Rejestrze (działającym poprzez Zarząd) spoczywa obowiązek wypracowania kategorii strat, krzywd i szkód, które będą mogły być rejestrowane, a także określenie kryteriów dopuszczalności skarg. 

Zgodnie ze Statutem Rejestru skargi muszą spełniać następujące podstawowe założenia: 1) muszą dotyczyć szkód, strat i krzywd wyrządzonych w wyniku niezgodny z prawem międzynarodowym działaniami Federacji Rosyjskiej 2) powstałych w okresie od 24 lutego 2024 r., 3) na terytorium Ukrainy w jej międzynarodowo uznanych granicach i 4) mogą być składane przez osoby fizyczne, osoby prawne i państwo ukraińskie (w tym podległe mu jednostki samorządowe i inne zależne podmioty).

Z założenia, Rejestr Szkód dla Ukrainy jest pierwszym elementem całościowego mechanizmu kompensacyjnego, na który składać się będą najprawdopodobniej komisja ds. roszczeń oraz fundusz kompensacyjny.

W przyjętej dziś na konferencji deklaracji politycznej ministrowie spraw zagranicznych i sprawiedliwości 44 państw potwierdzili wolę podjęcia prac nad kolejnym elementem mechanizmu - komisją ds. roszczeń.

Przez pierwsze 4 godziny funkcjonowania Rejestru wpłynęło ponad 100 skarg. Szacuje się, że łącznie we wszystkich przewidywanych kategoriach, do Rejestru może być złożone ok. 8 mln. skarg.