26 czerwca 2024 r. Izba Orzekająca Międzynarodowego Trybunału Karnego (MTK) większością głosów skazała Al Hassana Ag Abdoula Aziza Ag Mohameda Ag Mahmouda (dalej jako „Al Hassan”)[1] za część z postawionych mu zarzutów zbrodni wojennych i zbrodni przeciwko ludzkości[2]. Popełnił on je między 2 kwietnia 2012 r. a 29 stycznia 2013 r. w Timbuktu w północnym Mali. Tereny te były w tym czasie kontrolowane przez grupy zbrojne Ansar Dine i Al-Kaida w Islamskim Maghrebie (dalej jako „AQIM”). Izba Orzekająca MTK stwierdziła, że po zwerbowaniu przez starszych przywódców AQIM, Al Hassan został starszym członkiem Policji Islamskiej, gdzie przyjął rolę przywódczą, która obejmowała organizację pracy policji.
Warto jednak zwrócić uwagę na dwa wątki, które wybrzmiewają w dyskusji na temat sprawy Al Hassana. Z jednej strony jest to zwiększająca się rola technologii w międzynarodowych procesach karnych, a z drugiej strony podejście do międzynarodowego prawa karnego uwzględniające rolę płci w popełnianiu zbrodni międzynarodowych. Można przy tym zwrócić uwagę na związane z tym kolejne dwa elementy. Po pierwsze, wzrost wykorzystania technologii tworzy zagrożenia dla (i tak już zaburzonej) równości broni między obroną a oskarżeniem w procesach przed MTK. Po drugie, mimo coraz częstszego podnoszenia w doktrynie międzynarodowego prawa karnego zagadnienia płci[3], MTK nie nadąża za tym podejściem i nie wykorzystuje swojego pełnego potencjału w tym zakresie.
Nie(równość) broni – cienie wzrastającej roli technologii w międzynarodowych procesach karnych
Pozornie sprawa Al Hassana nie odstaje od norm technologicznych wypracowanych do tej pory przez praktykę MTK. Posiada ona swoją sekcję na stronie internetowej tej instytucji, co nie jest niczym wyjątkowym w realiach międzynarodowego postępowania karnego[4]. Znaleźć w niej można wszystkie istotne informacje dotyczące przebiegu postępowania, w tym wydawane decyzje czy transkrypcje. Ponadto rozprawa i samo odczytanie wyroku były transmitowane w ogólnym dostępie, w trzech językach (angielskim, arabskim i francuskim), z wykorzystaniem m.in. platformy YouTube[5]. Na pierwszy rzut oka taki stan rzeczy nie odbiega więc od każdej sprawy toczącej się przed MTK. W przypadku Al Hassana pojawiło się jednak nowoczesne narzędzie technologiczne, które zostało wykorzystane przed Biuro Prokuratora MTK i które może wpłynąć na sposób przedstawiania dowodów w międzynarodowych procesach karnych w przyszłości.
Wykorzystano bowiem specjalną
platformę, stworzoną przez SITU Research[6].
Biuro Prokuratora MTK wprowadziło z wykorzystaniem tej możliwości immersyjny
model miasta, który zawierał wizualne dowody wskazujące lokalizacje
domniemanych przestępstw, co umożliwiło wirtualną nawigację osób korzystających
z tego narzędzia, zarówno pieszo, jak i z lotu ptaka[7].
Zintegrowane w tym wirtualnym mieście mogą być dowody, takie jak filmy, zdjęcia
i nagrania audio, ilustrujące czas i miejsce domniemanych wydarzeń, osoby
użytkujące mogą więc poruszać się wzdłuż ulicy, znaleźć oznaczony element
odpowiadający dowodowi, kliknąć na niego i obejrzeć film z określonego momentu,
pokazujący, kto był rzekomo obecny i co się wydarzyło[8].
Platforma ta łączy nagrania z dronów, zdjęcia satelitarne, skany laserowe i
inne rodzaje dowodów wizualnych[9].
Jak słusznie wskazała Sarah Zarmsky, platforma ta została zaprojektowana bezpośrednio dla Biura Prokuratora MTK i odniosła pozytywne skutki, co jednocześnie uwypukla ograniczone zasoby obrony[10]. Na problem ten – choć nie w kontekście wykorzystania technologii w postępowaniu przed MTK – zwraca się uwagę od samego początku istnienia MTK[11]. Kenneth S. Gallant postulował nawet wprowadzenie odrębnego urzędu obrony MTK, który zinstytucjonalizowałby kwestię reprezentacji procesowej oskarżonego[12]. Do powstania takiej jednostki w ramach MTK jednak nie doszło. Zaś wraz z upływem lat można dostrzec, że Biuro Prokuratora MTK dysponuje przewagą finansową (jako instytucja zakorzeniona w systemie finansowania MTK), a co za tym idzie dużo większymi zasobami (pozwalającymi na szerokie korzystanie z najnowszych zdobyczy technologicznych) niż obrona. Powoduje to, że wbrew podstawowej zasadzie procesu karnego – rzetelnego procesu – mającej także zastosowanie w międzynarodowym procesie karnym, oskarżyciel jest na znacznie bardziej uprzywilejowanej pozycji procesowej niż obrońca, co umożliwia mu skuteczniejsze działanie.
Zatem właściwe jest krytyczne spojrzenie na równość w konflikcie oskarżenie-obrona, która w procesach przed MTK w praktyce nie występuje. Powoduje to konieczność ponownego przemyślenia konstrukcji obrony w międzynarodowym prawie karnym przez pryzmat zagrożeń potęgowanych przez wzrastające wykorzystanie nowych technologii przez Biuro Prokuratora MTK.
Narracja
czy rzeczywistość – zagadnienie silnej pozycji pokrzywdzonych w międzynarodowym
prawie karnym w kontekście prześladowania ze względu na płeć
Wbrew pozorom, osłabienie pozycji
obrony w konflikcie z oskarżeniem nie powoduje, że pozycja pokrzywdzonych w
postępowaniu przed MTK zyskuje na znaczeniu. Wręcz przeciwnie, mimo zapewnienia
im silnej pozycji w warstwie narracyjnej, w rzeczywistości jest wiele do
zrobienia w kwestii zapewnienia skuteczności realizacji ich uprawnień z jednej
strony oraz realnego uwzględniania ich interesów z drugiej strony. Pomimo
potwierdzenia popełnienia zbrodni międzynarodowych, Izba Orzekająca MTK nie
pociągnęła Al Hassana do odpowiedzialności za przemoc seksualną stosowaną przez
policję islamską, pozostawiając część pokrzywdzonych w stanie rozczarowania, co
podkreśla potrzebę dokładnego zbadania wszystkich naruszeń związanych z
konfliktem w Mali[13].
Ponadto, wskazuje się, że pokrzywdzeni negatywnie zareagowali na uniewinnienie
Al Hassana od wszystkich zarzutów związanych z przemocą seksualną[14].
Można więc stwierdzić, że głosy pokrzywdzonych nie zostały w wystarczający sposób wysłuchane w procesie Al Hassana. Ważne jest bowiem, aby umożliwić im korzystanie ze swoich uprawnień zagwarantowanych w Statucie Rzymskim. Nie jest możliwe, aby troje wyznaczonych reprezentantów procesowych pokrzywdzonych mogło w całości przedstawić ich poglądy (lub w jakikolwiek usystematyzowany sposób). Tym bardziej, że w sprawie Al Hassana pełnomocnicy reprezentowali aż 2,196 pokrzywdzonych, a wezwali jedynie dwie osoby jako świadków. Możliwym rozwiązaniem byłoby zapewnienie większej roli lokalnych (tj. działających w miejscu, w którym odbywał się konflikt) organizacji pozarządowych we współpracy z reprezentantami procesowymi pokrzywdzonych.
Konkluzje:
MTK daleko od ustanawiania wzorca
MTK został stworzony jako pierwszy w
historii stały międzynarodowy trybunał karny i wiodący punkt międzynarodowego
wymiaru sprawiedliwości w sprawach karnych. Jak stwierdził Kai Ambos,
międzynarodowy proces karny ma na celu przywrócenie pokoju i bezpieczeństwa w
krajach po zakończeniu konfliktu oraz zadośćuczynienie ofiarom[15].
Należy jednak podkreślić, że aby spełnić te cele, jest jeszcze wiele pracy do
wykonania przez MTK. W zamyśle został on także ustanowiony jako wzorzec dla
krajowych postępowań karnych[16].
Jednak, aby MTK taką rolę mógł pełnić, a jednocześnie realizować cele
międzynarodowego procesu karnego, konieczne jest zaprowadzenie realnej równości
broni oraz skutecznej realizacji praw pokrzywdzonych w postępowaniu przed MTK.
[1] Zob. więcej na temat tej sprawy:
‘Case Information Sheet’, <https://www.icc-cpi.int/sites/default/files/2024-01/al-hassanEng.pdf>
(dostęp: 3 lipca 2024 r.).
[2] Zob.
więcej: ‘Situation in Mali: Mr Al Hassan convicted of war crimes and crimes
against humanity committed in Timbuktu’, <https://www.icc-cpi.int/news/situation-mali-mr-al-hassan-convicted-war-crimes-and-crimes-against-humanity-committed>
(dostęp: 3 lipca 2024 r.).
[3] Zob np. Feminist
Judgments: Re-imagining the International Criminal Court, red. Kcasey
McLoughlin, Rosemary Grey, Louise Chappell, Suzanne Varrall (Cambridge:
Cambridge University Press, 2024).
[4] ‘Al Hassan Case’, <https://www.icc-cpi.int/mali/al-hassan>
(dostęp: 3 lipca 2024 r.).
[5] ‘Trial Judgment in Al Hassan
case on 26 June 2024 – Practical information’,
<https://www.icc-cpi.int/news/trial-judgment-al-hassan-case-26-june-2024-practical-information>
(dostęp: 3 lipca 2024 r.).
[6] Zob. <https://situ.nyc/research/profile>
(dostęp: 3 lipca 2024 r.)
[7] Vittoria Elliott, ‘War Crime
Prosecutions Enter a New Digital Age’, <https://www.wired.com/story/icc-investigation-digital-media/>
(dostęp: 3 lipca 2024 r.).
[8] Tamże.
[9] Tamże.
[10] Tamże.
[11] Zob. np. Kenneth
S. Gallant, ‘Politics, Theory and Institutions: Three Reasons Why International
Criminal Defence is Hard, and What Might be Done About One of Them’, 14(3)
Criminal Law Forum (2003), s. 327–334.
[12] Tamże.
[13] Amnesty International, ‘Mali:
ICC conviction of Al Hassan for war crimes and crimes against humanity provides
a measure of justice for victims’, <https://www.amnesty.org/en/latest/news/2024/06/mali-icc-conviction-of-al-hassan-for-war-crimes-and-crimes-against-humanity-provides-a-measure-of-justice-for-victims/> (dostęp: 3 lipca 2024 r.).
[14] Boubacar Sidiki Haidara, ‘ICC/Mali:
Al Hassan verdict leaves bitter taste’, <https://www.justiceinfo.net/en/133680-icc-mali-al-hassan-verdict-leaves-bitter-taste.html#authorModalc7e1249ffc03eb9ded908c236bd1996d> (dostęp: 3 lipca 2024 r.);
zob. także Kevin Jon Heller, ‘The Role of Gender Persecution in the Al Hassan
Judgment’, <https://opiniojuris.org/2024/06/27/the-role-of-gender-persecution-in-the-al-hassan-judgment/> (dostęp: 3 lipca 2024 r.).
[15] Kai Ambos, Treatise on
International Criminal Law. Volume III: International Criminal Procedure
(Oxford: Oxford University Press, 2016), s. 46–48.
[16] Hanna Kuczyńska, ‘Postępowanie
przed Międzynarodowym Trybunałem Karnym’, 43 Studia Iuridica (2004), s. 83.
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz