Poprawki do Statutu MTK - agresja oraz trzy "nowe" zbrodnie wojenne objęte jurysdykcją MTK!

Zgromadzenie Państw Stron Statutu Rzymskiego na swojej 16. sesji przyjęło w drodze konsensusu i bez większych kontrowersji poprawki rozszerzające katalog zbrodni wojennych popełnianych zarówno w konfliktach międzynarodowych, jak i niemiędzynarodowych. 

Do zbrodni wojennych zaliczono w każdym konflikcie zbrojnym:

- wykorzystanie broni, która zawiera mikrobiologiczne lub inne biologiczne czynniki, lub toksyny, bez względu na ich pochodzenie oraz metodę produkcji (Employing weapons, which use microbial or other biological agents, or toxins, whatever their origin or method of production)

- wykorzystanie broni, które głównym skutkiem jest zranienie fragmentami, których nie można wykryć przy wykorzystaniu promieniami rentgenowskimi (Employing weapons the primary effect of which is to injure by fragments which in the human body escape detection by X-rays)

- wykorzystanie broni laserowej zaprojektowanej w ten sposób, aby jej jedyną lub jedną z wielu funkcji było spowodowanie trwałej ślepoty gołego oka albo oka z odpowiednimi urządzeniami korekcyjnymi (Employing laser weapons specifically designed, as their sole combat function or as one of their combat functions, to cause permanent blindness to unenhanced vision, that is to the naked eye or to the eye with corrective eyesight devices).

Zakaz użycia powyższych broni wynika już z prawa zwyczajowego oraz odpowiednich tratatów tj. Konwencji o zakazie broni biologicznej z 1972 r., czy protokołów do Konwencji o zakazie lub ograniczeniu użycia pewnych broni konwencjonalnych - protokół I i IV. Jednak istnienie samego zakazu w prawie międzynarodowym nie oznacza automatycznej kryminalizacji i penalizacji jego złamania. Współczesne międzynarodowe prawo karne bardzo ostrożnie podchodzi do pociągania jednostki za poszczególne zbrodnie i obecnie wymaga, aby odpowiednią podstawą była norma traktatowa a nie tylko zwyczajowa, czego dowodem jest podejście MTK do interpretacji postanowień Statutu MTK.

Warto jednocześnie zaznaczyć, że poprawki dotyczące zbrodni wojennych przyjęte w Kampali a rozszerzające jurysdykcję MTK o zbrodnie w postaci użycia broni trujących czy rozpłaszczających się w ludzkim ciele popełniane w konflikcie o charakterze niemiędzynarodowym ratyfikowało do tej pory zaledwie 35 państw. nie można więc spodziewać się, że i w przypadku przyjętych w 2017 r. poprawek dotyczących zbrodni wojennych proces ratyfikacji przez państwa strony Statutu MTK (których obecnie jest 123) będzie błyskawiczny i masowy. Trzeba jednak docenić, że przynajmniej rozszerzenie katalogu zbrodni dotyczy każdego rodzaju konfliktu zbrojnego, gdyż doprawdy trudno zrozumieć, dlaczego zakaz użycia danego rodzaju broni miałby być penalizowany jedynie w konflikcie międzynarodowym, jak to miało miejsce w przypadku broni chemicznej w wersji Statutu MTK z 1998 r.

O wiele większe emocje towarzyszyły przyjęciu rezolucji, która w końcu wprowadzi zbrodnię agresji do faktycznej jurysdykcji MTK. Przypomnijmy, że w momencie przyjmowania Statutu Rzymskiego w 1998 r. zbrodnia agresji została wymieniona  w Statucie (art. 5), ale jednocześnie w Statucie zaznaczono, że Trybunał nie może wykonywać jurysdykcji nad nią dopóki nie zostanie przyjęta definicja zbrodni i warunki wykonywania jurysdykcji nad nią. 

Definicja i warunki zostały przyjęte na konferencji przeglądowej w Kampali w 2010 r., ale wówczas zdecydowano, iż ostateczną decyzję o objęciu jurysdykcją MTK zbrodni agresji podejmie Zgromadzenie Państw Stron po 1 stycznia 2017 r.  

Negocjacje na obecnej sesji Zgromadzenia Państw Stron były prowadzone za zamkniętymi drzwiami, co bardzo rozczarowało organizacje pozarządowe ogromnie zaangażowane w kampanię na rzecz objęcia zbrodni agresji jurysdykcją MTK. Co ważne, na ZPS doszło do starcia zwolenników opt-out (m.in. Liechtenstein) - tzn. tych, którzy uważali, że jurysdykcja nad agresją powinna być jak najszersza, czyli objąć także przypadki, gdy agresji dokonuje się na państwie, które nie ratyfikowało poprawek, jeśli agresor odpowiednie poprawki przyjął,  i opt-in (Kanada, Japonia, UK)-  tzn. tych, którzy uważali, że MTK może wykonywać jurysdykcję w przypadku przekazania sytuacji przez państwo lub podjęcia postępowania proprio motu przez prokuratora na korzyść państwa ofiary, jedynie wówczas, gdy również ono przyjęło odpowiednie poprawki. 

Propozycja grupy opt-in oznaczała brak  faworyzowania państw nie będących stroną statutu MTK. Chodziło o uniknięcie sytuacji, w której przykładowo obywatele USA nie będą sądzeni za zbrodnię agresji dokonaną przez USA, bo USA nie są stroną Statutu MTK, ale ewentualna agresja na terytorium USA ze strony Liechtensteinu, które jako pierwsze ratyfikowało poprawki z Kampali, mogłaby być przedmiotem badań MTK. 

Powyższy scenariusz może się jednak ziścić, gdy sytuację przekaże Rada Bezpieczeństwa, w której ups - są Stany Zjednoczone:), które jednak zawsze mogą być przyblokowane przez takich "przyjaciół" trybunału jak Rosja czy Chiny. Patrząc jednak na praktykę Rady Bezpieczeństwa na przykład w kontekście Libii raczej można się spodziewać zgodnego wykorzystania MTK przez stałych członków RB.

Wracając jednak do 16. sesji ZPS - po wielogodzinnych negocjacjach stało się jasne, że jeśli grupa opt-out nie przychyli się do propozycji grupy opt-in agresja nie znajdzie się w jurysdykcji MTK. Ostatecznie ZPS przyjęło, że MTK obejmie jurysdykcją zbrodnię agresji, poczynając od 17 lipca 2018 r. a warunkiem wykonywania jurysdykcji MTK w danym przypadku zbrodni agresji, gdy sytuacja jest przekazywana przez państwo lub prokurator samodzielnie rozpoczyna postępowanie, jest to, aby obie strony - agresor i ofiara agresji ratyfikowały odpowiednie poprawki dotyczące agresji (albo przystąpiły do już zmienionej, obejmującej zbrodnię agresji i warunki wykonywania nad nią jurysdykcji, wersji Statutu). 

Obecnie poprawki z Kampali dotyczące zbrodni agresji ratyfikowało 35 państw (o kolejnych etapach wielokrotnie informowaliśmy na blogu, zobacz np. tutaj, tutaj, tutaj, tutaj, tutaj, tutaj, tutaj, tutaj), w tym Polska (zobacz tutaj, i tutaj). 

Informacje na temat przyjętych poprawek można znaleźć przede wszystkim na Twitterze #ASP16, na oficjalne dokumenty na stronie ZPS będzie trzeba poczekać jeszcze kilka godzin lub dni, ale przykładowo dokument w sprawie zbrodni wojennych, który został przyjęty w drodze konsensusu jest dostępny tutaj. A zainteresowanych szczegółami kryminalizacji agresji odsyłamy do publikacji w języku polskim, dostępnej również w ibuku oraz angielskim autorki posta.