Guest post: Europejski Trybunał Praw Człowieka – Federacja Rosyjska Cz. 4 Podsumowanie

Post stanowi zwieńczenie cyklu „Europejski Trybunał Praw Człowieka – Federacja Rosyjska”.

Przypomnijmy, że dotychczasowe części dotyczyły następujących zagadnień: wolności zgromadzeń, wykonania wyroku ETPCz w sprawie Anczugowa i Gładkowa oraz wolności sumienia i wolności wyznania. Są one dostępne: tu, tu, oraz tu.

****

Pytanie o aktualne miejsce EKPCz w systemie prawnym państwa rosyjskiego, a tym samym wyrażającym ją dorobku orzeczniczym ETPCz, należy poprzedzić kilkoma uwagami o charakterze retrospektywnym. Wejście w życie 5 maja 1998 r. EKPCz wobec Federacji Rosyjskiej poprzedziło szereg istotnych zmian o charakterze dostosowawczym. Abstrahując od kwestii politycznych związanych z członkostwem Rosji w Radzie Europy (daty złożenia dokumentów akcesyjnych oraz przystąpienia do organizacji odpowiednio: 7 maja 1992 r. oraz 28 lutego 1996 r.), w szczególności wojny w Czeczenii czy obecności rosyjskich sił zbrojnych w Naddniestrzu, rewolucyjne zmiany dotknęły rosyjski porządek prawnych okresu transformacji ustrojowej. Efektem blisko trzyletnich prac dwustronnych grup eksperckich były rekomendacje udzielone Rosji przez Zgromadzenie Parlamentarne RE. Obejmowały one m. in. konieczność dostosowania prawa karnego, w tym zniesienia wykonywania kary śmierci w warunkach pokoju, aktów prawnych określających ustrój adwokatury oraz organów ochrony prawnej (prokuratura, ombudsman), zmian w zakresie organizacji i nadzoru nad jednostkami penitencjarnymi, zwłaszcza ośrodkami detencji prowadzonymi przez Federalną Służbę Bezpieczeństwa, urzeczywistnienia konstytucyjnego prawa do swobody przemieszczania i wyboru miejsca zamieszkania, zwrotu majątku organizacjom religijnym czy przyjęcie dorobku konwencyjnego Rady Europy zawartego poza EKPCz (mniejszości narodowe, języki regionalne, samorząd terytorialny, ekstradycja, pomoc prawna w sprawach karnych, przeciwdziałanie praniu brudnych pieniędzy – zob. PACE, Opinion 193 (1996), Application by Russia for membership of the Council of Europe, tekst dostępny tu).

Zwycięstwo PGNiG w arbirtażu przeciwko Gazpromowi

Zarząd PGNiG poinformował dziś o korzystnym rozstrzygnięciu arbitrażu przeciwko PAO Gazprom i OOO Gazprom Export (łącznie: Gazprom) w przedmiocie obniżenia ceny kontraktowej gazu dostarczanego przez Gazprom na podstawie tzw. Kontraktu Jamalskiego z 1996 r. 

Trybunał Szotkholmskiej Izby Handlowej zrewidował kontraktową formułę cenową poprzez "istotne i bezpośrednie powiązanie z notowaniami rynkowymi gazu ziemnego na europejskim rynku energetycznym". Nowa, korzystniejsza cena wiąże strony od momenty wystąpienia przez PGNiG o renegocjację umowy w 2014 r. Oznacza to w szczególności uznanie nadwyżki płatności PGNiG na kwotę 1,5 mld USD.

W 2017 r. obie strony wystąpiły z wnioskami o dalszą renegocjację ceny kontraktowej. Wyrok SCC nie wpłynie na obniżenie taryfy cenowej dla końcowych odbiorców (RP, PGNiG wygrał z Gazpromem. Rosjanie zwrócą 1,5 mld dol.?).

Szósta rocznica aneksji Krymu przez Rosję

Podczas gdy cały świat koncentruje się na walce z pandemią, 16 marca niemal bez echa w mediach minęła szósta rocznica referendum przeprowadzonego na Krymie, w którym mieszkańcy półwyspu opowiedzieli się za włączeniem Krymu do Rosji. Następnego dnia Rosja uznała Republikę Krymu, a 18 marca władze Krymu i Rosji podpisały traktat o włączeniu półwyspu do Rosji. Mimo protestów społeczności międzynarodowej, która w znaczącej większości uznała aneksję Krymu przez Rosję za naruszenie prawa międzynarodowego oraz sankcji nałożonych na Rosję, w tym przez Unię Europejską i USA, Rosja nie ustąpiła w sprawie Krymu. Z okazji marcowej rocznicy wiele państw wydało oświadczenia, w których podtrzymały swoje stanowiska co do niezgodności działań Rosji z prawem międzynarodowym (zob. np. oświadczenie USA i Polski)

Macedonia Północna w NATO

Wczoraj Macedonia Północna została 30 członkiem Paktu Północno-Atlantyckiego. O skomplikowanych losach nazwy tego starego/nowego państwa - pisaliśmy dwa lata temu (zobacz posta tu), wtedy też odnotowaliśmy, że zakończenie sporu z Grecją otworzy Republice Północnej Macedonii drogę do członkostwa w NATO, i tak się stało, kiedy wczoraj w amerykańskim Departamencie Stanu złożyła dokumenty akcesyjne. Północna Macedonia już od 1995 roku była członkiem natowskiego partnerstwa dla pokoju, a także wspierała misje sojuszu w Afganistanie i Kosowie.

Zobacz informacje na stronie Sojuszu.

Konsultacje 1. Dorocznego raportu Komisji Europejskiej nt. praworządności

Realizując Polityczne wytyczne dla KE przyjęte przez jej przewodniczącą Ursulę von der Leyen, Komisja Europejska przygotowuje pierwszy - z założenia doroczny - Raport nt. poszanowania praworządności przez państwa członkowskie UE (2020 Rule of Law Report ). Raport ma przede wszystkim pełnić funkcję prewencyjną.

Opublikowany właśnie kwestionariusz jest otwarty do publicznych konsultacji do 4 maja.

Kolejne derogacje zobowiązań wynikających z EKPCz w związku z wprowadzeniem stanów nadzwyczajnych - COVID-19

Po dokonanych przez Łotwę i Rumunię notyfikacjach derogacji zobowiązań wynikających z Europejskiej Konwencji Praw Człowieka (na blogu pisaliśmy tu), kolejne państwa podjęły takie same działania. Stan wyjątkowy został wprowadzony przez Mołdowę (stan wyjątkowy od 17 marca do 15 maja), Armenię (stan wyjątkowy od 16 marca do 14 kwietnia), Estonię (stan wyjątkowy od 12 marca do 1 maja) oraz Gruzję (stan wyjątkowy od 21 marca do 21 kwietnia). Wszystkie te kraje przesłały niezwłocznie do Rady Europy informacje o derogacji zobowiązań wynikających z EKPCz w związku z wprowadzeniem specjalnych środków ochrony ludności. 

Z powyższymi działaniami formalnymi wyraźnie kontrastują plany rządu węgierskiego wprowadzenia bezterminowego stanu wyjątkowego. Plany te spotkały się z natychmiastową reakcją Sekretarz Generalnej RE, która podkreśliła, że podjęcie niedookreślonych i bezterminowych środków nadzwyczajnych nie gwarantuje poszanowania podstawowych zasad demokracji i że wszelkie ograniczenia praw jednostek powinny być proporcjonalne do zagrożenia, w związku z którym zostały wprowadzone (list do premiera V. Orbana dostępny tu).

Guest post: Czy sytuacja związana z koronawirusem uzasadnia notyfikowanie przez Polskę derogacji wykonywania niektórych zobowiązań międzynarodowych z zakresu praw człowieka?

O konsekwencjach pojawienia się i rozprzestrzeniania wirusa SARS-CoV-2 dla zobowiązań z zakresu prawa międzynarodowego, w tym dotyczących praw człowieka, będziemy mieli zapewne okazję dyskutować długie miesiące – jeśli nie lata – po zakończeniu pandemii. Pole do rozważań o zakwalifikowaniu obecnej sytuacji w kategoriach siły wyższej jako okoliczności wyłączającej bezprawność aktu państwa niezgodnego ze zobowiązaniem międzynarodowym (art. 23 Artykułów KPM o odpowiedzialności państw za akty międzynarodowo bezprawne) jest zapewne szerokie, chociaż żadne „nieprzewidziane zdarzenie poza kontrolą państwa” per se ani nie zawiesza obowiązywania norm prawnomiędzynarodowych, ani nie daje państwom „wolnej ręki” do odstąpienia od wykonywania wynikających z tych norm zobowiązań.

            Środki podejmowane przez większość rządów europejskich – w tym rząd RP – w celu zmniejszenia skali epidemii skłaniają do przypomnienia, że stan niebezpieczeństwa publicznego może uzasadniać podjęcie środków uchylających stosowanie zobowiązań z zakresu praw człowieka. Chodzi tu o tzw. mechanizm derogacji na podstawie art. 15 Europejskiej konwencji praw człowieka oraz art. 4 Międzynarodowego paktu praw obywatelskich i politycznych (w tym ostatnim przypadku derogacja wymaga „urzędowego ogłoszenia” stanu niebezpieczeństwa publicznego). W obu przypadkach środki uchylające stosowanie zobowiązań muszą „ściśle odpowiadać wymogom sytuacji”.

Koronawirus a postępowanie przed Europejskim Trybunałem Praw Człowieka - przedłużenie o 1 miesiąc terminów na składanie skarg

Szerzący się po świecie wirus COVID-19 nie pozostał bez wpływu na funkcjonowanie i postępowanie przed Europejskim Trybunałem Praw Człowieka. 

Trybunał podjął bezprecedensową decyzję o zawieszeniu na jeden miesiąc, począwszy od 16 marca, biegu sześciomiesięcznego terminu na składanie skarg indywidualnych obowiązującego na podstawie art. 35 Konwencji.  

Ponadto, wszystkie wyznaczone w toczących się postępowaniach terminy, zostały zawieszone, także z dniem 16 marca na 1 miesiąc. 

Poza powyższą zmianą Trybunał funkcjonuje w miarę normalnie, przede wszystkim rozstrzyganiu podlegają skargi priorytetowe oraz wnioski o wydanie środków tymczasowych w trybie art. 39 Regulaminu.  

Czy nowe porozumienie doprowadzi do pokoju w Afganistanie?

Przypomnijmy, że konflikt w Afganistanie rozpoczął się po atakach na WTC z 11 września 2001 r. - 7 października 2001 r. Stany Zjednoczone rozpoczęły w tym państwie operację Enduring Freedom. Jej celem było zniszczenie obozów treningowych Al Kaidy i instalacji militarnych Talibów, a w szerszym zakresie doprowadzenie do tego, aby Afganistan przestał być siedzibą dla terrorystów atakujących USA. Podczas konfliktu w Afganistanie, Stany Zjednoczone wsparło wiele państw, w tym Polska. 

W 2011 r. prezydent Obama ogłosił plan wycofania wojsk amerykańskich z Afganistanu. Decyzja ta jednak odbiła się na bezpieczeństwie w tym państwie, zwłaszcza ludności cywilnej, a wpływy zaczęli odzyskiwać Talibowie. Z racji tego, że liczba ataków rosła, prezydent Trump wysłał do Afganistanu kolejny kontyngent amerykańskich żołnierzy, a USA rozpoczęły naloty, którymi znacznie przyczyniły się do wzrostu ofiar wśród cywilów.

Zmarł Profesor Jerzy Tyranowski

Z głębokim żalem i smutkiem zawiadamiamy, że 8 marca 2020 r. zmarł w wieku 78 lat prof. zw. dr hab. Jerzy Tyranowski, emerytowany Profesor Wydziału Prawa i Administracji Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu.

Profesor Tyranowski był wybitnym znawcą prawa międzynarodowego publicznego i uznanym autorytetem, zwłaszcza w zakresie problematyki podmiotowości międzynarodowej państwa. Jego dorobek naukowy obejmuje wiele znaczących pozycji nie tylko z zakresu tej problematyki, ale także problematyki umów międzynarodowych, sukcesji w prawie międzynarodowym, polsko–niemieckich stosunków traktatowych i prawa Unii Europejskiej.

Z naszym Wydziałem i Uniwersytetem Profesor był związany przez ponad 50 lat. W latach 1984-2010 był Kierownikiem Katedry Prawa Międzynarodowego Publicznego, przekształconej – z Jego inicjatywy – w Katedrę Prawa Międzynarodowego i Organizacji Międzynarodowych. Był również pracownikiem naukowym Uniwersytetu Szczecińskiego, Uniwersytetu Ekonomicznego w Poznaniu i Polskiego Instytutu Spraw Międzynarodowych. Uczestniczył w wielu konferencjach i spotkaniach Grupy Polskiej ILA.

 

Odszedł Nasz Kolega i Przyjaciel, człowiek prawy i życzliwy ludziom, powszechnie ceniony nauczyciel akademicki i opiekun naukowy, wychowawca wielu pokoleń studentów.
Cześć Jego Pamięci!

 

Uroczystości pogrzebowe odbędą się w piątek 13 marca 2020 r. o godz. 12.00 na cmentarzu parafii pod wezwaniem Matki Bożej Pocieszenia w Suchym Lesie przy ul. Borówkowej.

 

 

 Prof. UAM dr hab. Tadeusz Gadkowski

Liban ustanawia moratorium na obsługę długu publicznego

Borykający się kryzysem gospodarczym i politycznym Liban ustanowił moratorium na spłatę zobowiązań finansowych w wysokości 1,2 mld USD. Termin zapadalności libańskich euroobligacji upłynął z początkiem tygodnia. Jednocześnie zapowiedziano podjęcie negocjacji z wierzycielami w przedmiocie restrukturyzacji długu. 

Powagę sytuacji państwa, z jednym z najwyższych współczynników długu publicznego na świecie, dobitnie ilustruje konieczność wydawania połowy przychodów rządów na spłatę samych odsetek od zobowiązań  (FT, Lebanon to default on $1.2bn debt). Decyzja o ogłoszeniu pierwszej w historii państwa upadłości była od długiego czasu przedmiotem zaciekłych sporów wewnątrz rządu. 

Z perspektywy prawnomiędzynarodowej, w tym Polski będącej stroną korzystnej dla rodzimych przedsiębiorców umowy o unikaniu podwójnego opodatkowania, warto śledzić rozwój sytuacji. Dość przypomnieć że niespełna miesiąc temu trybunał arbitrażowy ICSID uznał swoją jurysdykcję w sporze wszczętym przez 956 greckich obligatariuszy i właścicieli depozytów bankowych, którzy ponieśli straty w zw. z restrukturyzacją cypryjskiego długu publicznego w 2013 r.

Kolejne zwycięstwo braci Micula (p. Rumunii), Brexit i wewnątrz-unijny arbitraż inwestycyjny

Czytelnikom PPM zainteresowanym tematyką arbitrażu inwestycyjnego z pewnością nie trzeba przybliżać historii sagi arbitrażowo-sądowej między braćmi Micula a Rumunią. O postępowaniu co do meritum ostatnio wspominaliśmy w czerwcu 2019 przy okazji wyroku Sądu, który uznał legalność wykonania przez Rumunię niekorzystnego dlań wyroku trybunału arbitrażowego.

We wrześniu ubiegłego roku pisaliśmy o pierwszym sukcesie inwestorów, którzy w Stanach Zjednoczonych podjęli kroki zmierzające do egzekucji wyroku z 2013 roku. Kolejny korzystny dla p. Micula wyrok wydał z końcem lutego angielski Sąd Najwyższy. Zainteresowanych szczegółami tego wyrokami odsyłamy do Micula v Romania: rematch clause activated?

Na wyrok warto jednak spojrzeć w szerszym kontekście przyszłości arbitrażu inwestycyjnego w Europie w kontekście wyjścia Wielkiej Brytanii z UE (po zakończeniu okresu przejściowego). Może się bowiem okazać, że mimo wysiłków Komisji Europejskiej i części państw członkowskich, dostęp do wewnątrz-unijnych arbitraży inwestycyjnych nie zostanie jednak całkowicie odcięty.

Zmarł Javier Pérez de Cuéllar - Sekretarz Generalny ONZ w latach 1982-1991

W dniu 4 marca 2020 r., w wieku 100 lat, zmarł Javier Pérez de Cuéllar - peruwiański dyplomata, który w latach 1982-1991 pełnił funkcję Sekretarza Generalnego ONZ. 

Analizując bardzo bogaty życiorys Javiera Péreza de Cuéllara można wskazać na liczne stanowiska dyplomatyczne - m.in. ambasadora Peru w kilku państwach (w tym w Polsce), Stałego Przedstawiciela Peru przy ONZ oraz zastępcy Sekretarza Generalnego ONZ, a także polityczne - stanowisko premiera Peru. Niewątpliwie jednak najbardziej znany jest z pełnienia funkcji Sekretarza Generalnego ONZ przez dwie kadencje, tj. w l. 1982-1991. 

Sportowy Trybunał Arbitrażowy a gwarancje EKPC - sprawa Platini p. Szwajcarii

Rozstrzygnięta przez ETPC decyzją o niedopuszczalności sprawa dotyczyła Michela Platiniego, byłego piłkarza oraz szefa UEFA i wice--szefa FIFA. ETPC rozstrzygał jego skargę dotyczącą rzetelności postępowania przed organami FIFA, a następnie przed Sportowym Trybunałem Arbitrażowym (CAS), w którym został on skazany na karę grzywny oraz zawieszony w działalności sportowej na 4 lata w związku z nieprawidłowościami finansowymi polegającymi na przyjęciu "dodatkowego" wynagrodzenia w kwocie 2 mln franków szwajcarskich.

Trybunał rozstrzygnął w sprawie kilka istotnych kwestii. Po pierwsze to, czy posiada jurysdykcję ratione personae zważywszy, że sprawa została skierowana przeciwko Szwajcarii, a CAS jest organem funkcjonującym w ramach fundacji prawa prywatnego. W tym względzie Trybunał wskazał, że z uwagi na fakt, iż prawo francuskie przewiduje możliwość zakwestionowania przed szwajcarskimi organami wymiaru sprawiedliwości orzeczeń CAS (sąd federalny) i tym samym wprowadzenia ich do krajowego porządku prawnego, może on rozstrzygać kwestię odpowiedzialności Szwajcarii.

W zakresie art. 6 Konwencji, skarżący zakwestionował niezależność organów rozstrzygających jego sprawę, biorąc pod uwagę ich finansowanie przez FIFA, a więc de facto powiązanie z podmiotem, który domagał się jego ukarania. Z uwagi na fakt, że skarżący nie podniósł jednakże takiego zarzutu przed sądem federalnym, ETPC uznał, że nie wykorzystał on dostępnych środków odwoławczych. 

Interesujące zarzuty zostały sformułowane na podstawie art. 7 Konwencji. Skarżący utrzymywał, że sądy dyscyplinarne FIFA orzekając w latach 2007 i 2011 o jego winie oparły się na dokumentach precyzujących kwestie otrzymywania dodatkowych gratyfikacji, które weszły w życie dopiero w 2012 r. Podniósł on taki zarzut przed CAS oraz przed sądem federalnym, ale nie został on uwzględniony. Zarzutu tego Trybunał nie rozpatrzył co do meritum, ponieważ uznał, że nie znajdzie zastosowania art. 7 Konwencji. W sprawie nie chodziło bowiem o "czyn zabroniony". Uzasadniając rozstrzygnięcie Trybunał wskazał, że sankcja, która została wymierzona Michelowi Platiniemu, wysokiemu funkcjonariuszowi FIFA, polegająca na zakazie sprawowania przez 4 lata funkcji w związkach sportowych została wymierzona na podstawie przepisów dyscyplinarnych organizacji oraz wymierzona przez organy sądowe tej organizacji. Były to więc środki szczególne podjęte w odniesieniu do 1. członka relatywnie małej grupy 2. osoby legitymującej się szczególnym statusem, 3. osoby poddanej szczególnym regulacjom w zakresie swojego postępowania. Gwarancje z art. 7 Konwencji nie znalazły więc zastosowania.   

Przed MTK ruszy śledztwo w sprawie Afganistanu

Dziś Izba Odwoławcza Międzynarodowego Trybunału Karnego zdecydowała jednogłośnie o upoważnieniu pani Prokurator do rozpoczęcia śledztwa dotyczącego zbrodni popełnionych w Afganistanie. Rozprawie przewodniczył Piotr Hofmański. Izba uznała, że Izba przygotowawcza popełniła błąd odnosząc się do kwestii interesów wymiaru sprawiedliwości w trakcie analizowania wniosku Prokurator o upoważnienie do prowadzenia postępowania w sprawie.

Wspomnienie o prof. Andrzeju Wasilkowskim

1 marca zmarł Profesor zwyczajny dr hab. Andrzej Wasilkowski. Profesor był synem sędzi Izby Cywilnej SN, Minister Sprawiedliwości Zofii Wasilkowskiej i profesora Jana Wasilkowskiego – Rektora UW, I Prezesa SN. Wychował się w rodzinie o silnych tradycjach lewicowych. To kształtowało Jego stosunek do człowieka, wrażliwość społeczną oraz otwartość na poglądy i gotowość do dyskusji.

Profesor był absolwentem Wydziału Prawa Uniwersytetu Warszawskiego, na którym też uzyskał stopień doktora nauk prawnych. Przez całe prawnicze życie zawodowe związany był z Instytutem Nauk Prawnych (d. Instytutem Państwa i Prawa) Polskiej Akademii Nauk. Pracując w Instytucie uzyskał stopień doktora habilitowanego i tytuły profesora nadzwyczajnego oraz profesora zwyczajnego. W latach 1991–1996 pełnił obowiązki Dyrektora Instytutu Nauk Prawnych, przez wiele lat był członkiem Rady Naukowej Instytutu, kierował w nim zakładem.

            W cieszących się najwyższą renomą naukową publikacjach podejmował pełne spektrum problemów prawa międzynarodowego publicznego. Wśród nich szczególne miejsce zajmowała problematyka organizacji międzynarodowych; jej poświęcił dysertację doktorską i rozprawę habilitacyjną, na niej skupiał się w najnowszych publikacjach. Uczestniczył i organizował życie akademickie, m.in. jako promotor i recenzent w postępowaniach awansowych. Był uczniem Sędziego Manfreda Lachsa.

            Profesor Wasilkowski przez wiele lat kierował Doradczym Komitetem Prawnym przy Ministrze Spraw Zagranicznych, był członkiem Rady Legislacyjnej oraz Rady Naukowej Instytutu Badania Prawa Sądowego.

            Jego życie zawodowe obfitowało w doświadczenia, którymi można by obdarzyć kilka osób. Był prawnikiem, ale też dziennikarzem (Pokolenie, Dookoła Świata, Życie Warszawy) i marynarzem.

            Profesor był otwarty na ludzi i ciekawy świata.

Czuję się zaszczycony przyjaźnią, którą mnie obdarzał.

Jerzy Menkes       

Zmarł prof. Andrzej Wasilkowski

Z głębokim żalem zawiadamiamy, że 1 marca 2020 roku zmarł

profesor zwyczajny dr hab. Andrzej Wasilkowski

wybitny znawca prawa międzynarodowego.

Uroczystości pogrzebowe rozpoczną się w piątek, 6 marca, o godz. 11.00 w Kościele św.

Karola Boromeusza w Warszawie przy ul. Powązkowskiej 14. 

Po mszy św. zwłoki zostaną złożone do grobu rodzinnego na Cmentarzu Powązkowskim.

Rodzinie i Bliskim składamy wyrazy najgłębszego współczucia

Zarząd Grupy Polskiej Stowarzyszenia Prawa Międzynarodowego

Projektu rewizji zasad akcesyjnych do Unii Europejskiej

Na początku lutego Komisja Europejska przedstawiła propozycję zmian w zasadach akcesyjnych do UE. Inicjatywa jest pokłosiem wcześniejszych sugestii, prezentowanych w zasadzie od początku kadencji prezydenta Macrona i realnie otwiera możliwość unijnej akcesji państw Zachodnich Bałkanów.

Słowem przypomnienia, w latach 2018 i 2019 Francja dwukrotnie zablokowała rozpoczęcie rozmów z Albanią i Macedonią Północną. W listopadzie ubiegłego roku opublikowała zaś  propozycję reform, która w dużej mierze została teraz przejęta przez KE.

Największe zmiany przedstawione przez KE dotyczą: