Iran umieszcza na orbicie satelitę, naruszając rezolucję Rady Bezpieczeństwa ONZ

W zeszłym tygodniu Iranowi udało się wystrzelić na orbitę pierwszego wojskowego satelitę o nazwie Nour ("światło"). Za sukcesem irańskiego reżimu stoi Korpus Strażników Rewolucji Islamskiej. Iran nie podał wielu szczegółów dotyczących obiektu, ale według dowódcy Korpusu, satelita ma spełniać „wiele zadań” i rozszerzyć strategiczne możliwości wywiadowcze Iranu. 

Sebastian Mikosz wiceprezesem IATA

Sebastian Mikosz, były prezes LOT-u i do niedawna CEO Kenya Airways, został wybrany na wiceprezesa Międzynarodowego Zrzeszenia Przewoźników Powietrznych (IATA) (RP). Wziąwszy pod uwagę nadchodzący kryzys w lotnictwie w związku z trwającą pandemią koronawirusa, wybór jest zarówno wyrazem wielkiego zaufania jak i nie lada wyzwaniem. Nowy prezes obejmie stanowisko 1 czerwca.

Gratulujemy!

USA powołują komitet ds. nadzoru zagranicznych inwestycji w spółki telekomunikacyjne

Głośnym echem niedawno rozeszły się zapowiedzi rozszerzenia przez Polskę w ramach Tarczy antykryzysowej mechanizmów kontroli rodzimych spółek przed zagranicznymi przejęciami (RMF, Zdejmowanie z giełdy i prawo blokowania przejęcia. Rząd chce bronić polskich spółek w czasie kryzysu). Szczegółów polskich regulacji na razie nie znamy, jednak sam krok byłby spójny z aktualną polityką wszystkich państw G7/G8 (zobacz nasze niedawne posty tu i tu, czy kontrowersje dot. portalu randkowego).  

Jednym z najświeższych przykładów w tym zakresie jest Dekret wykonawczy prezydenta USA Donalda Trumpa powołujący Komitet ds. oceny zagranicznego udziału w amerykańskich spółkach sektora telekomunikacyjnego. Powołanie Komitetu stanowi kodyfikację wieloletniej praktyki delegowania uprawnień przez Federalną Komisję ds. Komunikacji. Abstrahując od szczegółowych regulacji proceduralnych, interesujące będzie jak ułoży się jego współpraca z inną instytucją powołaną ds. kontroli inwestycji zagranicznych z perspektywy interesów bezpieczeństwa narodowego Committee on Foreign Investment in the United States (CFIUS).

Szersze omówienie tutaj.

Śmierć Profesora Janusza Symonidesa

Śmierć Profesora Janusza Symonidesa jest niepowetowaną stratą dla środowiska prawników specjalistów prawa międzynarodowego. Profesor był nie tylko wybitnym uczonym, był również nauczycielem akademickim i opiekunem adeptów nauki, był Człowiekiem życzliwym. W imieniu Grupy Polskiej Stowarzyszenia Prawa Międzynarodowego składam wyrazy najgłębszego współczucia Rodzinie i Bliskim Pana Profesora.

Jerzy Menkes

Zmarł prof. Janusz Symonides

Z ogromnym żalem przekazujemy informację o śmierci prof. Janusza Symonidesa.

Prof. Symonides (1938-2020) był związany z kilkoma uniwersytetami (zobacz tutaj). Studia rozpoczął w Szkole Głównej Służby Zagranicznej w Warszawie, gdzie napisał pracę magisterską pod kierunkiem Ludwika Gelberga nt. Kanału Panamskiego. Następnie był asystentem na Uniwersytecie Mikołaja Kopernika w Toruniu, gdzie uzyskał doktorat za pracę nt. Zagadnienie kontroli międzynarodowej napisanej pod kierunkiem Stanisława Nahlika (na toruńskim uniwersytecie pełnił nawet funkcję prorektora). Z kolei habilitował się na Uniwersytecie Adama Mickiewicza na podstawie pracy Zasada efektywności w prawie międzynarodowym. W XXI wieku związał się już na stałe z Uniwersytetem Warszawskim (Instytutem Stosunków Międzynarodowych) i tamże był wśród studentów znany przede wszystkim z podręcznika pod swoją i prof. Remigiusza Bierzanka redakcją.

Pełnił szereg funkcji (był m.in. dyrektorem Polskiego Instytutu Spraw Międzynarodowych, dyrektorem Departamentu Praw Człowieka, Demokracji i Pokoju UNESCO w Paryżu - z czego szczególnie był dumny. Opublikował szereg publikacji (także w ostatnich latach), wykładał na wielu uczelniach w kraju i za granicą. 

Jednak najważniejsze to fakt, że prof. Symonides zawsze miał coś znaczącego do powiedzenia. Jego komentarze były błyskotliwe, trafne, potrafił w sposób niezwykle jasny wyjaśnić każde zagadnienie z zakresu prawa międzynarodowego. Najbliższe było mu prawo morza (ogromnie cieszył się, że mógł orzekać w sprawie The Arctic Sunrise Arbitration (The Netherlands v. Russia) oraz prawa człowieka.

Był wybitnym prawnikiem, o ogromnej klasie, rozpoznawalnym na świecie. Polska i światowa nauka prawa międzynarodowego poniosła ogromną stratę.

Cześć jego pamięci!

Tarcza Antykryzysowa nie dla spółek z rajów podatkowych

Jak sugeruje Business Insider, Polska i Dania jako pierwsze oświadczyły, że pomoc publiczna oferowana przedsiębiorcom w zw. z COVID-19 nie będzie dostępna dla spółek zarejestrowanych w rajach podatkowych (Business Insider, Denmark and Poland are refusing to bail out companies registered in offshore tax havens). Gdyby była  to prawda, zmiana dynamiki w walce z uchylaniem się od opodatkowania byłaby jedną z pozytywnie zaskakujących konsekwencji pandemii.

Zarazem w przywoływanym cytacie  premier Mateusz Morawiecki zdaje się łączyć kwestię ukrócenie rajów podatkowych z ochroną polskich firm przed "zduszeniem przez zagraniczną konkurencję", zatem trudno jednoznacznie ocenić precyzję cytatu - poprawność tłumaczenia. 

Nawet jednak sam BI studzi nadzieje, że będzie to przełomowy moment, wskazując na ograniczone szanse, że śladami Polski i Danii podążą Niderlandy, Szwajcaria, Luksemburg i Wlk. Brytania. To właśnie postawa tych czterech państw ma decydujące znaczenie w skali świata dla tolerowania takich praktyk.

Ekstraterytorialne stosowanie sankcji: Wlk. Brytania i sankcje rosyjsko-ukraińskie

Brytyjski Office of Financial Sanctions Implementation (“OFSI”) poinformował o nałożeniu indywidualnej w rekordowej wysokości 20.5 mln GBP (ok. 25 mln USD) w związku z naruszeniem sankcji ustanowionych po rosyjskiej aneksji Krymu i okupacji wschodniej Ukrainy. Niezależnie od kwoty nałożonej kary sytuacja jest ciekawa z prawniczego punktu widzenia ekstraterytorialnego skutku przyjętych środków.

Guest post: Stany Zjednoczone dążą do eksploatacji zasobów kosmicznych

6 kwietnia br. Prezydent Stanów Zjednoczonych Donald Trump podpisał rozporządzenie wykonawcze określające politykę kraju w zakresie odzyskiwania i wykorzystywania zasobów kosmicznych, w tym wody oraz minerałów.

Zgodnie z sekcją pierwszą rozporządzenia, udane długoterminowe badania i odkrycia naukowe dotyczące Księżyca, Marsa i innych ciał niebieskich będą wymagać uczestnictwa podmiotów prywatnych w celu eksploatacji zasobów mineralnych w przestrzeni kosmicznej. W dokumencie podkreślono, że tylko 18 państw ratyfikowało Układ normujący działalność państw na Księżycu i innych ciałach niebieskich z 1979 roku (Układ Księżycowy) w tym 17 z 95 członków Komitetu Narodów Zjednoczonych do spraw Pokojowego Wykorzystania Przestrzeni Kosmicznej, a także stwierdzono, że istnieją nieścisłości między Układem o zasadach działalności państw w zakresie badań i użytkowania przestrzeni kosmicznej łącznie z Księżycem i innymi ciałami niebieskimi z 1967 roku (Układ w sprawie przestrzeni kosmicznej) a Układem Księżycowym. Powoduje to niepewność prawną w zakresie pozyskiwania i wykorzystywania zasobów kosmicznych, gdyż Układ Księżycowy w przeciwieństwie do Układu w sprawie przestrzeni kosmicznej precyzuje zasady i cele międzynarodowego reżimu eksploatacji zasobów Księżyca. Na postawie art. 11 ust. 3 Układu z 1979 r. powierzchnia, substancje znajdujące się pod powierzchnią oraz zasoby naturalne Księżyca nie mogą być własnością państwa, międzynarodowych organizacji rządowych i pozarządowych, organizacji krajowych, organizacji pozarządowych oraz osób fizycznych. Ponadto, zgodnie z artykułem 11 ust. 7 podstawowymi celami eksploatacji są: właściwy i bezpieczny rozwój zasobów naturalnych Księżyca, racjonalne zarządzanie zasobami, zwiększenie możliwości ich wykorzystywania, a także równy udział wszystkich państw-stron w wykorzystywaniu zasobów, przy uwzględnieniu potrzeb i interesów państw rozwijających się oraz wysiłków podjętych przez państwa w celu badania Księżyca.

Dyskusja na temat roli prawa międzynarodowego podczas pandemii - podsumowanie

Pandemia koronawirusa z pewnością wpłynie na wiele dziedzin życia, ale również nauki. Oprócz oczywistego zainteresowania koronawirusem w naukach ścisłych i medycznych, swój głos w dyskusji mają także prawnicy, w tym ci, którzy zajmują się prawem międzynarodowym. W ciągu ostatnich tygodni na blogach i różnych portalach zaroiło się od publikacji dotyczących związków koronawirusa z prawem międzynarodowym. 

Poniżej przedstawiamy naszym Czytelnikom przegląd dziesięciu najważniejszych tematów międzynarodowoprawnych, na które w związku z pandemią zwracają uwagę badacze z całego świata.

Wprowadzenie derogacji zobowiązań wynikających z EKPC – wytyczne Sekretarz Generalnej oraz aktualna praktyka państw cd. rozważań na tle pandemii COVID - 19

Szerząca się epidemia COVID-19 ma znaczący wpływ na funkcjonowanie systemu gwarancji ochrony praw człowieka stworzonego na podstawie Europejskiej Konwencji Praw Człowieka. Wpływ ten przejawia się na wielu płaszczyznach. Po pierwsze spowodował wydłużenie terminów procesowych w postępowaniach przed ETPC, co jest ze zrozumiałych względów korzystne szczególnie dla potencjalnych skarżących (na blogu pisaliśmy tu i tu), ale również ma związek z procedurą notyfikowania Sekretarzowi Generalnemu RE na podstawie art. 15 Konwencji informacji o podjętych przez władze środkach uchylających stosowanie zobowiązań wynikających z Konwencji w zakresie ściśle odpowiadającym wymogom sytuacji. Do dziś notyfikacje na podstawie art. 15 Konwencji złożyło 9 państw: Albania, Armenia, Estonia, Gruzja, Łotwa, Północna Macedonia, Mołdowa, Rumunia, Serbia (na blogu pisaliśmy tu i tu). Część z nich złożyła notyfikacje w związku z wprowadzeniem stanu wyjątkowego, inne w związku z wprowadzeniem stanu katastrofy naturalnej/żywiołowej (np. Albania).

Odszkodowania za zbrodnie wojsk holenderskich w kolonialnej Indonezji

Prezydent Indonezji Joko Widodo i król Holandii Willem Aleksander dokonują inspekcji straży honorowej w ogrodach Pałacu Bogor w pobliżu Dżakarty (Indonezja) 10 marca 2020 r. 

Źródło: Antara Foto/Sigid Kurniawan przez REUTERS

https://www.nst.com.my/world/world/2020/03/573445/dutch-king-apologises-violence-during-indonesian-independence-war

W dniu 25 marca 2020 r. Sąd Okręgowy w Hadze nakazał państwu holenderskiemu wypłatę odszkodowań rodzinom 11 mężczyzn, zastrzelonych przez holenderskich żołnierzy w Indonezji w latach 40. XX w. Mężczyźni, zabici na południu Sulawesi (dawniej Celebes, w tym czasie część holenderskich Indii Wschodnich), znajdują się wśród setek ofiar wojska holenderskiego, które starało się brutalnie przywrócić kolonialne rządy nad Indonezją po zakończeniu II wojny światowej.

Guestpost: COVID-19 a stosunki palestyńsko-izraelskie

Pandemia COVID-19 wpływa na stosunki palestyńsko-izraelskie w sposób zróżnicowany. Z jednej strony zagrożenie pandemią współwystępujące z katastrofa humanitarną ujawniło możliwości bezprecedensowej (poprzez bezpośredniość i oficjalność) współpracy pomiędzy Izraelem i Palestyną. W przeszłości taka współpraca nie była ogłaszana, a jej ujawnienie często prowadziło do usunięcia uczestników z życia publicznego. Tym razem jest inaczej. 

Kolejne przesunięcie terminów procesowych w postępowaniu przed ETPCz - skutki pandemii COVID-19

W związku z trwającą pandemią Europejski Trybunał Praw Człowieka po raz kolejny zdecydował się na przedłużenie terminów procesowych (po raz pierwszy pisaliśmy o tym na blogu tu). Od kolejne dwa miesiące tj. od 16 kwietnia do 15 czerwca wydłużony został sześciomiesięczny termin na składanie skarg indywidualnych oraz terminy wyznaczone stronom przez Trybunał na składanie pism procesowych. Przedłużeniu nie uległ jednak termin wynikający z art. 43 Europejskiej Konwencji Praw Człowieka, przewidujący trzy miesiące na złożenie wniosku o rozpatrzenie sprawy przez Wielką Izbę Trybunału.  

W ogłoszonym komunikacie Trybunał oświadczył, że niezależnie od konieczności dostosowania się do środków ograniczających obowiązujących we Francji, kraju siedziby ETPCz, kontynuuje on swoje podstawowe funkcje, przede wszystkim w zakresie rejestrowania i przekazywania do formacji sędziowskich nowych skarg. Ograniczenia nie wpływają także na rozpatrywanie wniosków o zastosowanie przez Trybunał środków tymczasowych, które zostały złożone na podstawie art. 39 Konwencji.

         

Guestpost: Współpraca międzynarodowa odpowiedzią na wyzwanie COVID-19

Gospodarka. Rządy państw i instytucje międzynarodowe są w przededniu podjęcia decyzji o wyborze instrumentów wyjścia gospodarek z kryzysu gospodarczego (jego przyczyną są sposoby ograniczania rozprzestrzenia się pandemii COVID-19 oraz przerwy w produkcji). Możliwe są dwie skrajne strategie reagowania: każdy myśli o sobie i działa oddzielnie albo przyjęta zostanie strategia kooperacyjna (jest to więc alternatywa: odgrodzić się od innych albo działać wspólnie).

Guestpost: Rada Bezpieczeństwa ONZ wobec wyzwania pandemii COVID-19

30 marca br. ZO ONZ jednogłośnie uchwaliło Rezolucję Global solidarity to fight COVID-19. ZO uznało, że pandemia COVID-19 wymaga „a global response based on unity, solidarity and reneved multilateral cooperation”. Wynik prac ZO był znacznie bardziej adekwatny do zagrożenia niż prace RB w marcu 2020. RB pod przewodnictwem Chinnie planuje podjęcia prac skoncentrowanych na pandemii.

Na rzecz wielostronnej współpracy przemawia doświadczenie.

Od kryzysu zdrowotnego przez kryzys gospodarczy do kryzysu zadłużenia

Aktualny kryzys zdrowia publicznego niewątpliwie wywoła poważny kryzys gospodarczy, oba zaś pociągną za sobą istotne zmiany prawne. Szczególna odpowiedzialność za nadzorowanie przyjmowanych obecnie środków nadzwyczajnych ciąży zaś na prawnikach. Z jednej strony niezbędna jest bieżąca kontrola proporcjonalności i niezbędności owych działań (nasz post tutaj). Z drugiej strony, niemniej istotne jest sygnalizowanie obszarów wymagających interwencji, zanim trwająca pandemia zmutuje w nowe kryzysy. Dość przypomnieć, że relatywnie krótki światowy kryzys finansowy z 2008 r. w Europie zdegenerował w kryzys zadłużenia publicznego, bezpośrednia walka z którym trwała do 2018 r. (CNN, European Debt Crisis Fast Facts) po czym pozostały miliardy euro zobowiązań finansowych (Debating Europe, Is the European debt crisis finally over?).

W tym kontekście warto odnotować pojawiające się ostrzeżenia przed ryzykiem wybuchu kolejnego kryzysu zadłużenia publicznego i serii upadłości państw. 

Naruszenia praw ludności tubylczej w Argentynie: ważne orzeczenie

Źródło: http://www.elorejiverde.com/toda-la-tierra-es-una-sola-alma/3877-llega-a-un-tribunal-internacional-el-emblematico-caso-lhaka-honhat

W ogłoszonym w czwartek (2 kwietnia 2020 r.) wyroku w sprawie Wspólnoty Rdzenne Stowarzyszenie Lhaka Honhat (Nasza Ziemia) przeciwko Argentynie, Inter-Amerykański Trybunał Praw Człowieka (Trybunał) orzekł, iż Argentyna naruszyła szereg praw ludów tubylczych, chronionych na mocy Amerykańskiej Konwencji Praw Człowieka (AKPCz). Naruszenia te odnosiły się do prawa do własności wspólnotowej, tożsamości kulturowej, zdrowego środowiska, odpowiedniej żywności oraz prawa do wody. Trybunał nakazał podjęcie szczególnych środków zaradczych w celu przywrócenia tych praw, w tym działań na rzecz zapewnienia dostępu do wody i żywności, odbudowy zasobów leśnych oraz odbudowy kultury tubylczej.

Rządy prawa, demokracja i prawa człowieka a COVID-19

Pandemia Koronawirusa COVID-19, uznana przez Światową Organizację Zdrowia za stan zagrożenia zdrowia publicznego o znaczeniu międzynarodowym, stanowi wyzwanie dla dotkniętych nią społeczeństw. Niektóre rządy upatrują tu jednak okazję do nadzwyczajnego rozszerzania kompetencji. Podczas gdy rząd w Warszawie w pozakonstytucyjnym trybie wprowadził stan wyjątkowy i rewiduje ordynację wyborczą, na Węgrzech bezterminowo zawieszono prace parlamentu a władza będzie sprawowana przez rząd w drodze dekretowej (CNN, Hungarian parliament votes to let Viktor Orban rule by decree in wake of coronavirus pandemic). Owe autorytarne ambicje wzbudziły obawy 14 państw UE, które we wspólnej Deklaracji opowiedziały się przeciwko instrumentalizacji pandermii (Covid 19 : Etat de droit).

Singapur i Australia kończą negocjacje umowy w sprawie o gospodarki cyfrowej

Chociaż świat mówi dziś wyłącznie o walce z koronawirusem i coraz więcej jest głosów o odejściu od globalizacji, nie wszystkie globalne negocjacje zamarły. 23 marca Singapur i Australia ogłosiły zakończenie negocjacji umowy w sprawie o gospodarce cyfrowej. 

Świat zamarł i zamknął się. Transgraniczne świadczenie usług związane z przemieszczaniem się jest obecnie w zasadzie niemożliwe. Jednocześnie kontakty międzyludzkie przeniosły się do sieci. W związku z gwałtownym wzrostem zainteresowania pracą na odległość i ograniczeniami w przemieszczaniu się rośnie znaczenie świadczenia usług w sieci. Powstaje jednak pytanie o ramy prawne takiego transgranicznego świadczenia usług. Wydaje się, że wynegocjowana ostatnio umowa o gospodarce cyfrowej między Singapurem i Australią wychodzi naprzeciw oczekiwaniom nie tylko związanym z przemianami gospodarczymi w kierunku ucyfrowienia, ale także stanowi świetne przygotowanie do tego w jaki sposób może się zmienić gospodarka po pandemii.

SN Kanady: odpowiedzialność spółek za pogwałcenie prawa międzynarodowego zwyczajowego

Orzekając w sprawie Nevsun Resources Ltd v Araya, 2020 SCC 5 Sąd Najwyższy Kanady orzekł, że kanadyjska spółka może ponosić odpowiedzialność prawną z tytułu naruszenia praw człowieka na podstawie norm prawa międzynarodowego zwyczajowego. Stosunkiem głosów 5:4 sędziowie uznali, że prawo zwyczajowe mogło stanowić podstawę powództwa odszkodowawczego.

Omówienie wyroku tutaj.

Czy to faktycznie koniec klauzuli sumienia? Postanowienia ETPC w sprawach Steen i Grimmark p. Szwecji

W tle nadzwyczajnych okoliczności, które nas otaczają, trochę niezauważone przeszły dwa istotne postanowienia ETPC dotyczące możliwości powoływania się przez pracowników służby zdrowia na tzw. klauzulę sumienia. Tłem okoliczności spraw Steen p. Szwecji oraz Grimmark p. Szwecji był brak zawarcia umów o pracę jako położne z dwiema kobietami, które już w trakcie rozmów o pracę wyraźnie deklarowały, że nie będą uczestniczyły ze względu na wyznawaną religię w zabiegach aborcji. Brak nawiązania stosunków pracy był przedmiotem postępowania przed sądami krajowymi, jednak postępowania te nie zmieniły położenia zainteresowanych.

Przed ETPC skarżące twierdziły, że poprzez odmowę zatrudnienia ich jako położnych władze szwedzkie dokonały ingerencji w prawo do swobody myśli, sumienia i wyznania oraz że ingerencje te nie były przewidziane przez prawo, nie realizowały żadnego uzasadnionego celu, były dyskrecjonalne oraz arbitralne. Obie skarżyły się także na naruszenia art. 10 Konwencji, ponieważ twierdziły, że brak zawarcia umów był konsekwencją ich aktywności w mediach. Ponadto powołały się na art. 14 statuujący zakaz dyskryminacji w korzystaniu z praw i wolności gwarantowanych w Europejskiej Konwencji Praw Człowieka.
Skargi zostały przez Trybunał uznane jednogłośnie za niedopuszczalne, zasadniczo z powodu ich nieuzasadnionego charakteru. Clue rozważań Trybunał koncentrowało się wokół zarzutu dotyczącego naruszenia artykułu 9 Konwencji. ETPC uznał, że wyrażona przez skarżące odmowa asystowania przy zabiegach aborcji stanowi niewątpliwie manifestację wyznawanej religii, co jest działaniem chronionym na podstawie wskazanego artykułu. Równocześnie jednak ocenił, że ingerencja polegająca na odmowie zatrudnienia miała podstawę prawną, ponieważ zgodnie z prawem szwedzkim pracownik jest zobowiązany do wykonywania wszystkich obowiązków pracowniczych. Tu Trybunał wyraźnie zaakceptował konkluzje sądów krajowych, które stwierdziły, że asystowanie przy zabiegach aborcji jest integralną częścią obowiązków położnych. Legitymowanym celem uzasadniającym ingerencję była zaś ochrona zdrowia kobiet chcących przeprowadzić aborcję. Ingerencja spełniała także warunek konieczności i proporcjonalności, ponieważ na państwie szwedzkim, zapewniającym dostęp do aborcji, ciążył obowiązek takiego zorganizowania systemu opieki zdrowotnej, aby skuteczne realizowanie przez pracowników służby zdrowia swobody przekonań religijnych przy wykonywaniu obowiązków służbowych nie udaremniało skutecznego dostęp do zabiegu. Stąd też wymóg pracodawców, by położne były gotowe do wykonywania wszystkich potencjalnie ciążących na nich obowiązków, nie był nieproporcjonalny bądź nieuzasadniony. Decydując się z własnej woli na wykonywanie zawodu położnej, skarżące powinny wiedzieć, że będzie to obejmowało także asystowanie przy aborcjach.
Postanowienia w sprawach szwedzkich przez jednych zostały niezauważone, przez innych chyba jednak nadinterpretowane. Co wynika z postanowień? Przede wszystkim to, że w zakresie, w jakim państwo gwarantuje prawo do aborcji, musi to robić skutecznie. Dlatego też na odpowiedzialnym pracodawcy (!) spoczywa obowiązek takiego doboru pracowników, aby byli oni w stanie realizować wszystkie potencjalnie ciążące na nich obowiązki. Dotyczy to zarówno osób wykonujących zawód lekarza, jak i położnych, czy pielęgniarek. Tak długo jak pracodawcy - dyrektorzy szpitali, będą akceptowali, że część personelu takich zabiegów wykonywać nie będzie lub powszechne będą praktyki ogłaszania, że cała instytucja "korzysta z klauzuli sumienia", realizacja obowiązków pozytywnych państwa w zakresie aborcji nie będzie pełna.