Guest Post: Litwa po raz kolejny składa wniosek do Biura Prokuratora MTK

W dniu 30 września 2024 r., wykorzystując prerogatywę państwa-strony Statutu Rzymskiego wynikającą z art. 14 ust., Litwa złożyła wniosek do Biura Prokuratora Międzynarodowego Trybunału Karnego (MTK) o zbadanie domniemanych zbrodni przeciwko ludzkości popełnionych na polecenie wysokich rangą białoruskich przywódców politycznych, organów ścigania i wojskowych. Litwa twierdzi, że istnieją uzasadnione podstawy, by sądzić, że przedstawiciele Białorusi dopuścili się zbrodni przeciwko ludzkości, w tym deportacji, prześladowań oraz innych nieludzkich czynów wymierzonych w białoruską ludność cywilną. Według dostępnych informacji działania te są częściowo kontynuowane do dziś. Cały wniosek Litwy można przeczytać tutaj.

Ponieważ Białoruś nie jest stroną Statutu Rzymskiego, kwestia jurysdykcji MTK wymaga jeszcze szczegółowej analizy. W przypadku, gdy zbrodnie zostały popełnione przynajmniej częściowo na terytorium Litwy, mogą one podlegać jurysdykcji MTK. Podobna sytuacja miała miejsce w przypadku Mjanmy, gdzie MTK uzyskał jurysdykcję nad domniemanymi zbrodniami popełnionymi na Rohingyach, ponieważ ich przymusowa deportacja miała miejsce na terytorium Bangladeszu, będącego stroną Statutu Rzymskiego.

Tego samego dnia, w którym Litwa złożyła wniosek, o rozpoczęciu wstępnego badania sprawy poinformował Prokurator MTK, Karim Khan. Jego Biuro niezależnie oceni i przeanalizuje wszystkie dostępne informacje oraz rozważy przekazane uwagi i poglądy, w tym informacje od właściwych organów krajowych dotyczące wszelkich istotnych dochodzeń i ścigania na szczeblu krajowym. Zgodnie z art. 15 Statutu Rzymskiego, Biuro Prokuratora nie wszczyna postępowania przygotowawczego automatycznie po przekazaniu sprawy przez Państwo-Stronę. W pierwszej kolejności przeprowadzane jest wstępne badanie, mające na celu ustalenie, czy istnieją uzasadnione podstawy do wszczęcia postępowania przygotowawczego. W szczególności, zgodnie z art. 53(1) Statutu Rzymskiego, Prokurator musi rozważyć kwestie jurysdykcji, dopuszczalności i interesu wymiaru sprawiedliwości. W związku z tym kwestia wszczęcia postępowania przygotowawczego na skutek wniosku złożonego przez Litwę pozostaje otwarta, a dalsze losy sprawy zależą od ustaleń Biura Prokuratora.

To już drugi złożony przez Litwę wniosek o zbadanie sytuacji związanej z działaniami prowadzonymi przez obywateli Rosji i Białorusi. Pierwszy złożyła 28 lutego 2022 roku. Domagała się w nim zbadania domniemanych przestępstw popełnionych w Ukrainie od 21 listopada 2013 r. Do wniosku dołączyły 42 inne państwa. Na podstawie otrzymanych informacji i po przeanalizowaniu sprawy Izba Przygotowawcza MTK wydała nakazy aresztowania:

• Władimira Władimirowicza Putina, Prezydenta Federacji Rosyjskiej i Marii Aleksiejewny Lwowej-Biełowej, Komisarza ds. Praw Dziecka w Biurze Prezydenta Federacji Rosyjskiej - o tych nakazach pisaliśmy tutaj.
• Siergieja Iwanowicza Kobylasza, generała w Siłach Zbrojnych Rosji;  Wiktora Nikołajewicza Sokołowa, admirała w Marynarce Wojennej Rosji; Siergieja Kużugetowicza Szojgu, Ministra Obrony Rosji; Walerija Wasiljewicza Gierasimowa, szef Sztabu Generalnego Sił Zbrojnych Federacji Rosyjskiej  – o tych nakazach pisaliśmy tutaj. Szczegóły dotyczące tej sprawy dostępne są na stronie MTK.

Obie sprawy, choć dotyczą różnego rodzaju czynów zabronionych, są częścią szerokiej polityki Litwy, mającej na celu zwrócenie uwagi na agresję Rosji na Ukrainę oraz działania, które stanowią potencjalne zagrożenie ze strony Rosji i jej sojuszników, w tym Białorusi, dla stabilności regionu. Nowa sprawa, w odróżnieniu od litewskiego wniosku z 2022 roku, koncentruje się na sojusznikach Rosji i obejmuje działania podejmowane w czasie pokoju, co poszerza zakres analizowanych zbrodni. Podobne przypadki były już badane przez MTK, np. w sprawie Kenii, gdzie analizowano zbrodnie przeciwko ludzkości, w tym deportacje i inne nieludzkie czyny popełnione w czasie pokoju. Litwa, podejmując takie kroki, dąży do umiędzynarodowienia kwestii bezpieczeństwa regionalnego oraz zapewnienia odpowiedzialności za działania, które mimo braku otwartego konfliktu zbrojnego, mogą destabilizować sytuację polityczną i humanitarną.

Pojawia się pytanie, jakie działania podejmą inne Państwa-Strony Statutu Rzymskiego w odpowiedzi na nowe oskarżenia i czy po raz kolejny poprą wniosek Litwy. Wątpliwości budzi również możliwa reakcja Polski — czy także zdecyduje się na kroki prawne wobec naruszeń dokonywanych przez rząd Łukaszenki? Dyskusja ta na pewno będzie miała miejsce podczas kolejnego zgromadzenia Państw-Stron Statutu Rzymskiego, które odbędzie się od 2 do 7 grudnia 2024 roku.

Autorka: mgr Barbara Pauli - uczestniczka seminarium doktorskiego w INP PAN

Ogłoszenia 31.10.2024 r.

1. Call for papers: Trade, Law and Development

Redakcja Trade, Law and Development zaprasza do przesyłania zgłoszeń do kolejnego numeru czasopisma (vol. 16 (1)), którego tematem przewodnim będzie “Navigating the Murky Waters of Economic Treaties in International Trade”.

Teksty mogą dotyczyć m.in. następujących zagadnień:

• Up-And-Coming Trade Agreements (e.g., Indo-Pacific Economic Framework and Regional Comprehensive Economic Partnership)
• Understanding The Interplay Between WTO Trade Obligations and PTAs
• PTAs And the Global South
• PTAs And the International Investment Law Regime
• Dispute Settlement Mechanisms in PTAs
• PTAs In a Post-Brexit Eurozone
• Emergence Of FTAs, RTAs And MRTAs
• Understanding Impact Of COVID-19 On PTAs
• PTAs And Sustainable Development Goals
• PTAs And the Regulation of Digital Economies
• Understanding the Relevance of PTAs in a Globalized World Order
• Emergence Of DTAs

Zgłoszenia należy przesyłać do 16 listopada br.

Więcej informacji można znaleźć tutaj.

2. Call for papers: Netherlands Yearbook of International Law

Redakcja Netherlands Yearbook of International Law zaprasza do przesyłania tekstów do kolejnego numeru czasopisma (vol. 55), którego tematem przewodnim będzie ‘The manifold forms of contemporary international legal scholarship’.

Teksty mogą dotyczyć m.in. następujących zagadnień:

-How (by what means) are events identified in international legal practice and scholarship? 

-Through what forms are scholars addressing international legal issues raised by the events they identify as legally relevant? Relatedly, what is the relation between form/matter and substance in these contributions? 

-What role does social media play in international legal scholarship? e.g. the use of Instagram or X as forms of output for scholars using these platforms? 

-What kinds of and whose engagements are invited by these different forms? Are they the same, or are they different, and if so, how?

-What qualifies as international legal scholarship and who qualify as scholars in the digital era?

-What can be gained from a closer (comparative) look at the differences between the content published by the different outlets (eg peer-reviewed journals, blogs or social media post) which international scholars contribute to, in relation to particular events or cases?

Osoby zainteresowane publikacją powinny przesłać abstrakt proponowanego artykułu (do 400 słów) do 25 listopada br.

Więcej informacji można znaleźć tutaj.

Zaproszenie na warsztaty dotyczące uniwersalnej jurysdykcji - dla członków organizacji pozarządowych

 Szanowni Państwo,

Z wielką przyjemnością zapraszamy na warsztaty, które mają pogłębić wiedzę na temat  teoretycznych i praktycznych aspektów jurysdykcji uniwersalnej (JU). Warsztaty są organizowane przez Centrum Badań nad Międzynarodowym Prawem Karnym INP PAN (we współpracy z Helsińską Fundacją Praw Człowieka i Projektem Sunflowers). Warsztaty odbędą się 14 listopada 2024 r. w INP PAN. Celem warsztatów nie jest jedynie przekazanie wiedzy, ale również zainicjowanie dyskusji na temat przeszkód i możliwości wykorzystania JU w Polsce, z myślą o umożliwieniu pociągnięcia do odpowiedzialności sprawców za zbrodnie międzynarodowe przed sądami polskimi. Zachęcamy do rozpowszechniania zaproszenia Państwa kanałami wśród innych przedstawicieli społeczeństwa obywatelskiego, którzy mogliby być zainteresowani wzięciem udziału w tym wydarzeniu.

Dlaczego warto wziąć udział?

Polska ratyfikuje Konwencję ONZ o wymuszonych zaginięciach

Ministerstwo Sprawiedliwości  poinformowało, że Polska ratyfikuje Konwencję ONZ o wymuszonych zaginięciach (International Convention for the Protection of All Persons from Enforced Disappearance). Konwencja została podpisana przez Polskę w 2013.

Uchwalona w 2010 r. konwencja jest najważniejszym traktatem międzynarodowym regulującym obowiązki państw w zakresie przeciwdziałania wymuszonym zaginięciom. Są to sytuacje takie jak aresztowanie, zatrzymanie, uprowadzenie lub jakakolwiek inna forma pozbawienia wolności przez funkcjonariuszy państwa lub przez osoby lub grupy osób działające z upoważnienia, wsparcia lub przyzwolenia państwa, po których następuje odmowa potwierdzenia pozbawienia wolności lub zatajenie losu lub miejsca pobytu osoby zaginionej, co stawia taką osobę poza ochroną prawa (art. 2 konwencji).

Konwencja jest jednym z traktatów tworzących "rdzeń" umów międzynarodowych z zakresu praw człowieka przyjętych pod auspicjami ONZ. Polska jest stroną większości z nich, ale nie wszystkich. Z chwilą ratyfikacji Konwencji o wymuszonych zaginięciach jedynym "tematycznym" traktatem, którego nie ratyfikowała, a nie podpisała Polska pozostanie Międzynarodowa konwencja o ochronie praw wszystkich pracowników migrujących i członków ich rodzin. Posiadamy natomiast poważne zaległości jeśli chodzi o ratyfikację protokołów fakultatywnych przyznających organom traktatowym kompetencje do rozpatrywania skarg indywidualnych oraz prowadzenia postępowania wyjaśniającego. Oznacza to, że wszczęcie tego typu procedur przeciwko Polsce nie jest możliwe w przypadku podejrzenia naruszenia Międzynarodowego Paktu Praw Gospodarczych, Społecznych i Kulturalnych, Konwencji o prawach osób niepełnosprawnych oraz Konwencji o prawach dziecka.

Aresztowanie, którego nie było: uwagi na tle wizyty Władimira Putina w Mongolii

 

W marcu 2023 r. Izba Przygotowawcza Międzynarodowego Trybunału Karnego (MTK) wydała dwa nakazy aresztowania w śledztwie dotyczącym sytuacji w Ukrainie, w tym względem prezydenta Federacji Rosyjskiej Władimira Putina [1]. Na podstawie wniosków Prokuratora MTK Izba ustaliła, że istnieją wystarczające podstawy (reasonable grounds), aby sądzić, że Władimir Putin jest odpowiedzialny za zbrodnie wojenne polegające na bezprawnej deportacji i transferze ludności z okupowanych obszarów Ukrainy do Federacji Rosyjskiej, co odnosiło się do ukraińskich dzieci. Izba ustaliła, że chociaż nakazy aresztowania są tajne, co wynika z potrzeby zapewnienia ochrony pokrzywdzonym i świadkom oraz zabezpieczenia prawidłowego toku śledztwa, publiczne ujawnienie ich istnienia, nazwisk podejrzanych, domniemanych przestępstw i odpowiedzialności może pomóc w zapobieganiu dalszym przestępstwom i służy interesom wymiaru sprawiedliwości. Zatem społeczność międzynarodowa oraz poszczególne państwa-strony Statutu Rzymskiego miały dostęp do tej informacji. Państwa zaś powinny zgodnie z art. 86 Statutu Rzymskiego współpracować z MTK, w tym przypadku w kwestii aresztowania osoby ściganej nakazem aresztowania. Wynika z tego więc nakaz skierowany względem państw-stron Statutu Rzymskiego, polegający na tym, że jeśli prezydent Rosji Władimir Putin pojawi się na ich terytorium, należy go aresztowań i przekazać do dyspozycji MTK.

Polityka a skuteczność międzynarodowego sądownictwa karnego

Hipotetycznie pierwsza okazja na wyegzekwowanie nakazu aresztowania wydanego względem Władimira Putina pojawiła się już w 2023 r. Prezydent Rosji miał odwiedzić Republikę Południowej Afryki (RPA), choć potencjalnej wizycie towarzyszyła niepewność związana z możliwością jego aresztowania[2]. Ostatecznie Władimir Putin nie udał się do RPA i uczestniczył w zorganizowanym tam szczycie zdalnie[3]. Zatem mimo kontrowersji i sprzecznych sygnałów klasy politycznej RPA nie doszło do rzeczywistego testu ich deklaracji związanych z możliwym aresztowaniem.

We wrześniu 2024 r. pojawiła się pierwsza realna możliwość wyegzekwowania nakazu aresztowania względem Władimira Putina. W mediach pojawiła się wtedy informacja, że ma on odwiedzić Mongolię, czyli państwo będące stroną Statutu Rzymskiego. Jak się okazało, prezydent Federacji Rosyjskiej otrzymał zaproszenie od prezydenta Mongolii wraz z gwarancjami, że nie zostanie on aresztowany podczas wizyty[4]. W międzyczasie m.in. Ukraina i Komisja Europejska postulowały, aby Mongolia spełniła zobowiązania wynikające ze Statutu Rzymskiego i aresztowała prezydenta Federacji Rosyjskiej. Następnie wizyta odbyła się, ale do aresztowania nie doszło. Taka sytuacja miała miejsce mimo tego, że Sekretarz MTK wysłał dwie noty werbalne do Mongolii, prosząc o informacje na temat wizyty i ponawiając prośbę MTK o współpracę w aresztowaniu i wydaniu Władimira Putina.

W tle tej dyskusji media poinformowały, że Federacja Rosyjska planuje budowę gazociągu ‘Power of Siberia 2’ przez Mongolię w celu dostarczania gazu do Chin, z możliwymi dostawami do Mongolii[5]. Ilustruje to jednoznacznie, w jaki sposób interesy geopolityczne mogą wpływać na egzekwowanie zobowiązań wynikających ze Statutu Rzymskiego. Jasno wybrzmiewa bowiem w tej sprawie, że dyplomatyczne działania doprowadziły do tego, że Mongolia nie wypełniła swoich zobowiązań i nie wykonała nakazu aresztowania. Rola polityki jest więc niezwykle istotna w dyskusji nad egzekwowaniem przepisów Statutu Rzymskiego i możliwości oddziaływania MTK. Większość kwestii zależy od państw i ich woli, a co więcej nie zostały zaprezentowane do tej pory alternatywy, które zapewniałyby MTK możliwość realnego wpływu na wywarcie presji na państwo celem podjęcia współpracy.

Czy Mongolia poniesie odpowiedzialność?

Podobna sytuacja miała miejsce w 2015 r., kiedy poszukiwany nakazem aresztowania MTK Omar Al-Bashir udał się na wizytę do RPA, czyli państwa-strony Statutu Rzymskiego. Izba Przygotowawcza MTK orzekła co prawda, że RPA nie wypełniła swoich zobowiązań, nie aresztując Omara Al-Bashira podczas jego wizyty[6]. Izba postanowiła jednak nie kierować sprawy braku współpracy RPA do Zgromadzenia państw-stron lub Rady Bezpieczeństwa Organizacji Narodów Zjednoczonych. RPA nie poniosło więc żadnych dotkliwych konsekwencji ze strony MTK.

W sprawie Mongolii MTK postanowił podjąć bardziej radykalne kroki. Przy tym, wzięto pod uwagę wyjaśnienia tego państwa, które stwierdziło, że prezydent Władimir Putin, jako urzędująca głowa państwa, posiada immunitet na mocy zwyczajowego prawa międzynarodowego, stwierdzając, że uhonorowanie wniosku MTK o jego aresztowanie naruszyłoby istniejące zobowiązania prawne Mongolii. Izba Przygotowawcza MTK nie podzieliła jednak tej argumentacji i podjęła decyzję o zgłoszeniu tej sprawy do Zgromadzenia Państw-Stron[7].

Izba Przygotowawcza MTK ustaliła, że brak aresztowania i wydania Władimira Putina przez Mongolię, pomimo wniosku MTK, stanowi naruszenie Statutu Rzymskiego, utrudniając MTK wykonywanie jego uprawnień na mocy art. 87 ust. 7 Statutu Rzymskiego[8]. Biorąc pod uwagę powagę tego braku współpracy, Izba postanowiła skierować sprawę do Zgromadzenia Państw-Stron. Potwierdzając niezależność MTK, Izba podkreśliła, że immunitet osobisty, w tym głów państw, nie ma zastosowania przed MTK, a państwa-strony muszą w pełni współpracować, aby utrzymać jego mandat do zajmowania się poważnymi zbrodniami międzynarodowymi.

Zatem teraz kwestia odpowiedzialności Mongolii za brak podjęcia określonych działań wynikających ze zobowiązań wobec MTK przeniosła się z Izby Przygotowawczej MTK na Zgromadzenie Państw-Stron. Otwartym pytaniem pozostaje to, jakie działania podejmą państwa i czy postanowią ukarać Mongolię, a jeśli tak, to w jaki sposób. Bez wątpienia podjęte kroki będą podstawą do dalszej dyskusji i ustanowią standardy działania w podobnej sytuacji w przyszłości. Wiele będzie zależało od woli politycznej, która ma szczególne znaczenie w międzynarodowym sądownictwie karnym i często determinuje podejmowane w ramach niego działania. Przy tym, potencjalne działania państw mogą doprowadzić do wzmocnienia procedur egzekwowania nakazów aresztowania MTK. Jednakże przy braku jakiejkolwiek reakcji możliwe jest dalsze osłabianie systemu egzekwowania decyzji podejmowanych przez MTK.

Podsumowanie

W swojej decyzji Izba MTK podkreśliła, że terminowa i staranna współpraca w zakresie aresztowania i wydawania podejrzanych ma zasadnicze znaczenie dla funkcjonowania MTK, wymagając od państw wykorzystania wszelkich rozsądnych środków w celu wypełnienia ich zobowiązania do wymierzenia sprawiedliwości, zgodnie z Preambułą Statutu Rzymskiego[9]. Oczywiste jest więc, że możliwość egzekwowania nakazów aresztowania wydawanych przez MTK jest podstawowym elementem składającym się na jego skuteczność. Jest to jednak utrudnione ze względu na brak innych sposobów na podjęcie działań zachęcających do realizacji zobowiązań niż presja polityczna. Jako jej przejaw można uznać przecież skierowanie sprawy do Zgromadzenia Państw-Stron, gdzie reprezentacje polityczne poszczególnych państw będą podejmowały decyzje w zakresie ewentualnej odpowiedzialności Mongolii. Pozostaje więc z uwagą przyglądać się działaniom Zgromadzenia Państw-Stron i potencjalnemu powstaniu nowych standardów dotyczących egzekwowania nakazów aresztowania i w szerszym zakresie innych decyzji MTK.

 

Autor: Kamil Sobański, doktorant w Centrum Digital Justice działającym na Wydziale Prawa, Administracji i Ekonomii Uniwersytetu Wrocławskiego

---

[1] Situation in Ukraine: ICC judges issue arrest warrants against Vladimir Vladimirovich Putin and Maria Alekseyevna Lvova-Belova <https://www.icc-cpi.int/news/situation-ukraine-icc-judges-issue-arrest-warrants-against-vladimir-vladimirovich-putin-and>.

[2] Zob. Natasha Booty & Will Ross, Arresting Vladimir Putin in South Africa would be 'declaration of war', says Ramaphosa, <https://www.bbc.com/news/world-africa-66238766>.

[3] Putin remotely attends BRICS summit in South Africa while facing war crimes warrant <https://www.pbs.org/newshour/world/putin-remotely-attends-brics-summit-in-south-africa-while-facing-war-crimes-warrant>.

[4] Kremlin says it has ‘no worries’ about Putin visit to Mongolia despite an ICC warrant for his arrest, <https://apnews.com/article/putin-mongolia-visit-icc-arrest-warran-b7676313dfb9d1933256bcce37d32752>.

[5] Terrence Edwards, Putin Boosts Russia-Mongolia Economic Ties in Contentious Visit <https://www.bloomberg.com/news/articles/2024-09-03/putin-set-to-meet-top-mongolian-leaders-despite-calls-for-arrest>.

[6] Al-Bashir case: ICC Pre-Trial Chamber II decides not to refer South Africa’s non-cooperation to the ASP or the UNSC <https://www.icc-cpi.int/news/al-bashir-case-icc-pre-trial-chamber-ii-decides-not-refer-south-africas-non-cooperation-asp-or#:~:text=Today%2C%206%20July%202017%2C%20Pre,failed%20to%20comply%20with%20its>.

[7] Ukraine situation: ICC Pre-Trial Chamber II finds that Mongolia failed to cooperate in the arrest and surrender of Vladimir Vladimirovich Putin and refers the matter to the Assembly of States Parties <https://www.icc-cpi.int/news/ukraine-situation-icc-pre-trial-chamber-ii-finds-mongolia-failed-cooperate-arrest-and>.

[8] Zob. Finding under article 87(7) of the Rome Statute on the non-compliance by Mongolia with the request by the Court to cooperate in the arrest and surrender of Vladimir Vladimirovich Putin and referral to the Assembly of States Parties, ICC-01/22 <https://www.icc-cpi.int/sites/default/files/CourtRecords/0902ebd1809d1971.pdf>.

[9] Tamże, § 41.

Webinar „Artificial Intelligence and International Human Rights Law”

 Poznańskie Centrum Praw Człowieka INP PAN serdecznie zaprasza do wzięcia udziału w seminarium online. Będzie ono poświęcone niedawno opublikowanej przez Edward Elgar Publishing monografii "Artificial Intelligence and International Human Rights Law" przygotowanej pod redakcją prof. Michała Balcerzaka i dr Julii Kapelańskiej-Pręgowskiej.

Spotkanie odbędzie się 28 października (poniedziałek) o godz. 18.00 na platformie MS Teams

Link do spotkania: tu.

Link do monografii: open access

Link do wydarzenia: FB

Ogłoszenia 11.10.2024 r.

1. Call for papers:  Revisiting Customary Humanitarian Law: The ICRC’s Study at 20 (Bochum, lipiec lub wrzesień 2025 r.)

W lipcu lub wrześniu w Bochum odbędą się warsztaty "Revisiting Customary Humanitarian Law: The ICRC’s Study at 20". Zaproszenie do udziału w wydarzeniu skierowane jest do młodów naukowców (do 5 lat po obronie doktoratu).

Wystąpienia mogą dotyczyć m.in. następujących tematów:

• the methodology, background, history, and influence of the study and/or the rules (in general or of specific rules);
• international perspectives on the study and/or the rules;
• the future influence and expansion of the study and/or the rules;
• critical assessments of the study and/or the rules, whether in theoretical, doctrinal, or normative terms.

Zgłoszenia (abstrakt do 500 słów) należy przesyłać do 30 listopada br.

Więcej informacji można znaleźć tutaj.

2. Call for papers: In Search of Second World Approaches to International Law (SWAIL) (Wiedeń, luty 2025 r.)

W dniach 21-22 lutego 2025 r. w Wiedniu odbędzie konferencja pt. "In Search of Second World Approaches to International Law (SWAIL)".

Więcej informacji o problematyce wydarzenia można znaleźć tutaj.

Zgłoszenia (abstrakt do 500 słów wraz z krótkim biogramem) należy przesyłać do 31 października.

Organizatorzy mogą w ograniczonym zakresie pokryć koszty podróży i zakwaterowania.

MTK intensyfikuje działania w sprawie sytuacji w Libii: ujawniono sześć nowych nakazów aresztowania

W lutym 2011 r. Rada Bezpieczeństwa Organizacji Narodów Zjednoczonych (RB ONZ) jednogłośnie przedstawiła Biurowi Prokuratora Międzynarodowego Trybunału Karnego (MTK) sytuację w Libii[1]. RB ONZ wyraziła zaniepokojenie poważnymi naruszeniami praw człowieka w Libii, w tym tłumieniem pokojowych protestów. Jednocześnie potępiła podżeganie przez libijski rząd do przemocy wobec ludności cywilnej i wyraziła głębokie zaniepokojenie z powodu ofiar śmiertelnych. W zawiadomieniu zwrócono także uwagę na sytuację uchodźców uciekających przed przemocą oraz na krytyczne niedobory środków medycznych dla rannych osób.

W związku z tym w marcu 2011 r. Prokurator MTK podjął działania i wszczął śledztwo w tej sprawie. Przedmiotem postępowania są domniemane zbrodnie przeciwko ludzkości i zbrodnie wojenne popełnione w Libii od 15 lutego 2011 r., a w jego ramach podjęto określone działania, takie jak gromadzenie dowodów czy wszczynanie postępowań przeciwko osobom i wydawanie nakazów aresztowania[2]. Warto dodać, że śledztwo w sprawie sytuacji w Libii trwa już ponad 10 lat. W ostatnich latach nasiliły się jednak upublicznione działania w jego zakresie.

Nowe nakazy aresztowania a zasada komplementarności MTK

    W dniu 4 października 2024 r. Izba Przygotowawcza MTK ujawniła sześć nakazów aresztowania wydanych w kwietniu i lipcu 2023 r. względem podejrzanych o zbrodnie wojenne w Tarhunie (Libia), w tym morderstwa, tortury, przemoc seksualną i inne[3]. Do tej pory nakazy te były utajnione ze względu na potencjalną skuteczność ich wyegzekwowania, jednak z czasem stwierdzono, że większy skutek może odnieść ich upublicznienie.

    W nawiązaniu do tego zdarzenia, Prokurator MTK oświadczył, że podstawową zasadą w jego działaniu jest priorytetyzacja śledztw zainicjowanych przez zgłoszenie ze strony RB ONZ[4]. Ma to wynikać z odpowiedzialności tego organu za międzynarodowy pokój i bezpieczeństwo. Jednocześnie Prokurator MTK ogłosił, że wśród jego priorytetów jest działanie w myśl zasady komplementarności MTK, realizowane w kontekście libijskiej sprawy we wspieraniu tamtejszego wymiaru sprawiedliwości w sprawach karnych[5].

       Zasada komplementarności wypływa bezpośrednio ze Statutu Rzymskiego, będąc elementem jego preambuły i art. 1[6]. Zgodnie z nią, MTK jest stałą instytucją, która uzupełnia krajowe jurysdykcje karne w sprawach najpoważniejszych zbrodni międzynarodowych, interweniując jedynie, gdy państwo nie podejmuje działań lub nie jest zdolne do prowadzenia postępowania karnego[7]. Jak zatem się wydaje, Prokurator MTK uznał, że – mimo wsparcia dla libijskich urzędników państwowych – kraj ten nie jest w stanie samodzielnie podjąć działań dotyczących odpowiedzialności karnej w kwestii postępowania wywołanego zawiadomieniem RB ONZ z 2011 r. Tym bardziej, że według ostatnich doniesień w Libii mamy do czynienia z szybko pogarszającą się sytuacją polityczną i gospodarczą[8]. Taka koncepcja odpowiada strategiom obecnego Prokuratora MTK w zakresie komplementarności i współpracy. Według Prokuratora MTK, trybunał ten powinien działać jako centralny ośrodek globalnej odpowiedzialności, wspierając współpracę między tą instytucją a państwami w celu osiągnięcia skuteczniejszych wyników w zakresie odpowiedzialności za zbrodnie międzynarodowe[9].

Podsumowanie

    Wydanie nakazów aresztowania i zwiększenie publicznej działalności MTK w związku z sytuacją w Libii w ostatnich latach nie jest przypadkowe. Jak zaznacza bowiem sam Prokurator MTK, śledztwo w tej kwestii zbliża się do końca, co jest zaplanowane na IV kwartał 2025 r[10]. Ma to miejsce po kilkunastoletnim okresie trwania, naznaczonym współpracą między Biurem Prokuratora MTK a libijskimi urzędnikami państwowymi. Takie działanie jest niezwykle istotne z perspektywy komplementarnej natury MTK, opartej właśnie na współdziałaniu. Ma to szczególne znaczeniu z uwagi na obszerność materiału dowodowego w międzynarodowych postępowaniach karnych oraz liczny udział w nich świadków, w tym pokrzywdzonych.

mgr Kamil Sobański

---

[1] Zob. Rezolucja 1970 (2011). Przyjęta przez Radę Bezpieczeństwa na 6491. posiedzeniu 26 lutego 2011 r., <https://www.icc-cpi.int/sites/default/files/NR/rdonlyres/2B57BBA2-07D9-4C35-B45E-EED275080E87/0/N1124558.pdf/>.

[2] Zob. więcej Situation in Libya, <https://www.icc-cpi.int/situations/libya>.

[3] Libya situation: ICC Pre-Trial Chamber I unseals six arrest warrants, <https://www.icc-cpi.int/news/libya-situation-icc-pre-trial-chamber-i-unseals-six-arrest-warrants>.

[4] Statement of ICC Prosecutor Karim A.A. Khan KC on the unsealing of six arrest warrants in the situation in Libya, <https://www.icc-cpi.int/news/statement-icc-prosecutor-karim-aa-khan-kc-unsealing-six-arrest-warrants-situation-libya>.

[5] Tamże.

[6] Zob. Statut Rzymski, <https://www.icc-cpi.int/sites/default/files/2024-05/Rome-Statute-eng.pdf>.

[7] Karolina Wierczyńska, The Principle of Complementarity in International Criminal Law [w:] Jurisdictional Competition of International Court and Tribunals, Bartłomiej Krzan (red.), Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, 2012, s. 276–278.

[8] Zob. więcej Amid Rapidly Deteriorating Political, Economic Situation, Ordinary People in Libya Fear Re-emergence of War, Top UN Official Warns Security Council, <https://press.un.org/en/2024/sc15795.doc.htm>.

[9] Zob. Office of The Prosecutor Policy on Complementarity and Cooperation, <https://www.icc-cpi.int/sites/default/files/2024-04/2024-comp-policy-eng.pdf>.

[10] Statement of ICC Prosecutor Karim A.A. Khan KC on the unsealing of six arrest warrants in the situation in Libya, <https://www.icc-cpi.int/news/statement-icc-prosecutor-karim-aa-khan-kc-unsealing-six-arrest-warrants-situation-libya>. 

Uwagi Komitetu Praw Gospodarczych, Społecznych i Kulturalnych w sprawie Polski

W zeszłym tygodniu zakończyła się w Genewie sesja Komitetu Praw Gospodarczych, Społecznych i Kulturalnych, organu monitorującego realizację Międzynarodowego Paktu Praw Gospodarczych, Społecznych i Kulturalnych. W czasie sesji Komitet rozpatrzył VII sprawozdanie okresowe rządu polskiego, które zostało złożone w 2021 r. Komitet zapoznał się także z informacjami przedstawionymi przez organizacje pozarządowe, w tym m.in. Amnesty International, Fundację Helsińską i Stowarzyszenie Interwencji Prawnej. Z wszystkimi dokumentami z procesu sprawozdawczego można zapoznać się w tym miejscu.

W uchwalonych uwagach końcowych (concluding observations) Komitet zawarł główne spostrzeżenia i rekomendacje dotyczące stanu przestrzegania praw gospodarczych, socjalnych i kulturalnych w Polsce, takich jak prawo do godnych warunków pracy, zabezpieczenia społecznego czy prawo do zdrowia. W tym miejscu warto wymienić rekomendacje, które zostały objęte procedurą follow-up. Oznacza to, że rząd powinien potraktować je priorytetowo, bowiem w ciągu 24 miesięcy ma obowiązek przedstawić Komitetowi informację o działaniach podjętych na rzecz ich wdrożenia. Są to zalecenia:

- uchwalenia ustawy o związkach partnerskich w celu zapewnienia parom tej samej płci takich samych praw jak parom heteroseksualnym, w tym praw rodzicielskich i prawnego uznania ich dzieci;

- dekryminalizacji aborcji;

- podjęcia wszelkich niezbędnych środków w celu złagodzenia niedoboru nauczycieli, w tym rozważenie podniesienia wynagrodzeń nauczycieli, a także oferowanie odpowiednich zachęt dla nauczycieli do pozostania w zawodzie.

Jak widać wskazane rekomendacje Komitetu dotyczą palących problemów społecznych, a także w dużej mierze odnoszą się do problematyki równości i niedyskryminacji. Warto zauważyć, że materii tej dotyczy także wiele innych zaleceń, takich jak m.in. uchwalenia kompleksowej ustawy antydyskryminacyjnej zapewniającej pełną ochronę przed dyskryminacją ze względu na jakąkolwiek cechę prawnie chronioną, włączając w to orientację seksualną i tożsamość płciową; walki z luką płacową w wynagrodzeniach kobiet i mężczyzn, m.in. poprzez zrewidowanie polityki społecznej i podatkowej czy też zwiększenia wysiłków na rzecz przeciwdziałania molestowaniu seksualnemu w miejscu pracy.