Kolejny krok w rozwoju odpowiedzialności jednostki za zbrodnie międzynarodowe? Ukraiński parlament ratyfikował Rzymski Statut Międzynarodowego Trybunału Karnego

15 sierpnia 2024 r. prezydent Ukrainy Wołodymyr Zełenski przedłożył ukraińskiemu parlamentowi pakiet ustaw mających na celu ratyfikację Rzymskiego Statutu Międzynarodowego Trybunału Karnego (dalej jako: Statut), który Ukraina podpisała w 2000 r., ale zwlekała z ratyfikacją aż do teraz, po inwazji Rosji w 2022 r[1]. Następnie 21 sierpnia 2024 r. ukraiński parlament ratyfikował Statut, za czym opowiedziało się 281 ustawodawców[2]. Statut wejdzie w życie 60 dni po otrzymaniu go przez sekretarza generalnego Organizacji Narodów Zjednoczonych, choć będzie miał zastosowanie do obywateli Ukrainy za zbrodnie wojenne dopiero po siedmiu latach od jego oficjalnego przyjęcia. Wynika to ze skorzystania przez Ukrainę z art. 124 Statutu, w myśl którego możliwe jest zastosowanie go jako przepisu przejściowego. Działanie to pozwala na to, że Państwo-Strona Statutu może zadeklarować, że przez siedem lat po jego wejściu w życie dla danego państwa, nie ono zaakceptuje jurysdykcji Międzynarodowego Trybunału Karnego (dalej jako: MTK) nad zbrodniami międzynarodowymi z art. 8 Statutu (dotyczy on zbrodni wojennych) popełnionymi przez jego obywateli lub na jego terytorium.

To właśnie kwestia skorzystania przez Ukrainę z art. 124 Statutu wzbudziła największe kontrowersje w całym dyskursie dotyczącym podejmowania decyzji w kwestii ratyfikacji przez nią Statutu[3]. Już przed samą ratyfikacją wskazywano, że skorzystanie z tego artykułu może być błędem prawnym i politycznym, który naraża wysiłek poczyniony przez Ukrainę w zakresie odpowiedzialności międzynarodowej jednostki[4]. Wynika to z tego, że przyjęcie takiego założenia powoduje ograniczenie skuteczności działalności MTK w zakresie ścigania i osądzania zbrodni międzynarodowych. Jednak jako kluczowe kwestie związane z tą problematyką przyjmuje się to, czy deklaracja z art. 124 Statutu wpłynie na wcześniejszą akceptację przez Ukrainę jurysdykcji MTK w odniesieniu do zbrodni międzynarodowych popełnionych od 2014 r. oraz czy Statut zezwala Ukrainie na wyłączenie jurysdykcji Trybunału w odniesieniu do zbrodni wojennych popełnionych przez jej obywateli, przy jednoczesnym utrzymaniu jej w odniesieniu do obywateli Rosji[5]. 

Na inne aspekty tej kwestii zwrócił uwagę jednak Andreas Zimmermann, twierdząc, że skorzystanie przez Ukrainę z art. 124 Statutu odnowiło dyskusję na temat tego przepisu, gdyż nie był on w ostatnich latach szeroko wykorzystywany w praktyce[6]. Jednocześnie Zimmermann zaznaczył, że skorzystanie z art. 124 Statutu może być małą ceną za wydarzenie tak wielkiej wagi, jakim jest ratyfikacja Statutu przez Ukrainę[7]. Warto przy tym odnotować, że w 2015 r. Zgromadzenie Państw-Stron MTK podjęło uchwałę o usunięciu art. 124 Statutu, jednakże na przestrzeni lat nie zbudowano odpowiedniej większości do wcielenia tej uchwały w życie[8].

Wszelkie kontrowersje związane z art. 124 Statutu nie mogą jednak przekreślić rangi wydarzenia, jakim jest ratyfikacja Statutu przez ukraiński parlament. Jest to niewątpliwie kolejny krok w rozwoju międzynarodowego sądownictwa karnego, który może wpłynąć pozytywnie na realizowanie odpowiedzialności jednostki za popełniane zbrodnie międzynarodowe. Wynika to z tego, że Ukraina jest już 125 Państwem-Stroną Statutu, a przy tym na jej terenie toczy się obecnie konflikt zbrojny, którego rozliczeniem, w zakresie odpowiedzialności jednostek, jest żywotnie zainteresowany MTK. Takie działanie podjęte przez Ukrainę wzmacnia więc starania w zakresie realizowania odpowiedzialności międzynarodowej jednostki i skuteczności działalności MTK. Jest to szczególnie istotne, biorąc pod uwagę kontekst ostatnich lat, w ciągu których pozycja MTK była narażona na osłabienie[9]. Zatem, aby MTK był prawdziwie międzynarodowym trybunałem karnym[10], konieczny jest jego dalszy rozwój, który polega także na powiększaniu grona Państw-Stron Statutu.

Autor: mgr Kamil Sobański, doktorant w Centrum Digital Justice, działającym na Wydziale Prawa, Administracji i Ekonomii Uniwersytetu Wrocławskiego

 

---

[1] Zob. Kateryna Hodunova, Zelensky submits package of bills to parliament to ratify Rome Statute of ICC, The Kyiv Independent, <https://kyivindependent.com/zelensky-submits-package-of-bills-to-parliament-to-ratify-the-romestatuteoficc/#:~:text=Ukraine%20signed%20the%20Rome%20Statute,National%20Security%20and%20Defense%20Council>.

[2] Nate Ostiller i The Kyiv Independent news desk, Ukraine's parliament ratifies ICC's Rome Statute, The Kyiv Independent, <https://kyivindependent.com/parliament-ratifies-iccs-rome-statute/>.

[3] Zob, np. Amnesty International, Ukraine: Ratifying the Rome Statute a welcome step, but limitations must be addressed, <https://www.amnesty.org/en/latest/news/2024/08/ukraine-ratifying-the-rome-statute-a-welcome-step-but-limitations-must-be-addressed/>. 

[4] Tom Dannenbaum, Unforced Error: Article 124 and the Regrettable Caveat to Ukraine’s Proposed Ratification of the ICC Statute, Just Security, <https://www.justsecurity.org/98733/ukraine-icc-ratification/>.

[5] Zob. obszerną analizę na ten temat: Kevin Jon Heller, Legal Issues Regarding Ukraine’s Potential Art. 124 Declaration, Opinio Juris, <http://opiniojuris.org/2024/08/17/legal-issues-regarding-ukraines-potential-art-124-declaration/>. 

[6] Andreas Zimmermann, ‘There’s life in the old dog yet …,’ or: the news of the death of Art. 124 Rome Statute were premature, EJIL: Talk! Blog of the European Journal of International Law, <https://www.ejiltalk.org/theres-life-in-the-old-dog-yet-or-the-news-of-the-death-of-art-124-rome-statute-were-premature/>.

[7] Tamże.

[8] Zob. więcej Andreas Motzfeldt Kravik, The Assembly of State Parties to the International Criminal Court Decides to Delete Article 124 of the Rome Statute, EJIL: Talk! Blog of the European Journal of International Law, <https://www.ejiltalk.org/the-assembly-of-state-parties-to-the-international-criminal-court-decides-to-delete-article-124-of-the-rome-statute-2/>.

[9] Zob. np. The Economist, Why does the International Criminal Court not have more support?, <https://www.economist.com/the-economist-explains/2021/04/21/why-does-the-international-criminal-court-not-have-more-support?>.

[10] Obecnie pojawiają się głosy przeciwne, wynikające z tego, że światowe mocarstwa nie są w przeważającej części stronami Statutu, zob. Elies van Sliedregt, A New ICC Policy on Complementarity? Let’s Fast Forward to Universal Jurisdiction Allocation, Just Security, <https://www.justsecurity.org/98221/icc-policy-complementarity-universal-jurisdiction/>.