Życzenia świąteczne dla naszych czytelników!

 DRODZY PRZYJACIELE,

DRODZY PAŃSTWO,

chcieliśmy życzyć Państwu wiele dobrej wiary i entuzjazmu, optymizmu, zdrowia i dobrego samopoczucia, a także złapania oddechu od codziennych, domowych, ale i politycznych frustracji.

REDAKCJA Bloga

Ogłoszenia 20.12.2024 r.

1. Call for papers: Workshop on Research Methods in Fundamental Rights (Berlin, czerwiec 2025 r.)

W dniach 16-18 czerwca 2025 r. w Berlinie odbędzie się Workshop on Research Methods in Fundamental Rights.

Więcej informacji na temat problematyki wydarzenia można znaleźć tutaj.

Zgłoszenia (CV, list motywacyjny, opis projektu badawczego, a w przypadku doktorantów także list polecający od promotora) należy przesyłać do 20 lutego 2025 r.

Opłata za udział w warsztatach wynosi 250 euro.

2. Call for papers: Protection of human rights in the context of armed conflict (Berlin, czerwiec 2025 r.)

W dniu 13 czerwca 2025 r. w Berlinie odbędą się warsztaty pt. "Protection of human rights in the context of armed conflict".

Wystąpienia mogą dotyczyć m.in. następujących zagadnień:

• The role of IHRL in constraining the conduct of hostilities and how it interacts with principles of distinction, precaution, and proportionality in IHL; 

• Critical approaches to the humanisation of warfare; 

• The role of IHRL in the protection of civilians, prisoners of war or detained persons who do not take direct part in hostilities; 

• The role of IHRL in protecting combatants in light of the (revisionist) Just War Theory; 

• The relationship between the IHRL and the law regulating the use of force (including the prohibition of aggression); 

• The role of international courts and quasi-judicial bodies in interpreting and applying international law in the context of armed conflict; 

• Evidentiary standards for proving human rights law violations in the context of armed conflicts; 

• Interactions between IHRL and international criminal law in affording accountability for crimes and reparation to victims; 

• Remedies for violations of IHRL and/or IHL violations in the context of armed conflicts; 

• Civil society efforts towards accountability for violations of human rights and/or IHL in the context of armed conflicts.

Zgłoszenia (abstrakt do 500 słów) należy przesyłać do 3 lutego br.

Więcej informacji można znaleźć tutaj.

3. Call for papers: Yearbook of International Disaster Law

Redakcja Yearbook of International Disaster Law zaprasza do przesyłania zgłoszeń do kolejnego numeru czasopisma, którego tematem przewodnim będzie “Armed Conflicts, Armed Forces and Disasters”.

Abstrakty proponowanych artykułów (300-500 słów) należy przesyłać do 15 lutego 2025 r.

Więcej informacji można znaleźć tutaj.

Ukraina wprowadza nowe przepisy skoncentrowane na traumie ocalałych z wojennej przemocy seksualnej

21 listopada 2024 roku ukraiński parlament przyjął „Ustawę o prawnej i społecznej ochronie ofiar[1] przemocy seksualnej związanej z agresją Federacji Rosyjskiej przeciwko Ukrainie oraz o pilnych tymczasowych odszkodowaniach (nr 10132)”[2] znaną jako “Bardina Law”[3]. Tym samym ukraiński parlament jako pierwszy na świecie przyjął akt prawny gwarantujący pilne wsparcie i rekompensaty dla osób, które doświadczyły przemocy seksualnej związanej z konfliktem zbrojnym podczas trwającej wojny.

Nowe podejście do odszkodowań

W systemie prawa międzynarodowego podejście do reparacji dla ocalałych ze zbrodni międzynarodowych znajduje swoje odzwierciedlenie w procedurze przed Międzynarodowym Trybunałem Karnym (MTK). Co do zasady faza reparacyjna w MTK rozpoczyna się dopiero po uznaniu oskarżonego za winnego. Procedura ta nie może zostać wszczęta w przypadku uniewinnienia oskarżonego ani umorzenia postępowania. W rezultacie perspektywa przyjmowana przez MTK koncentruje się na udowodnieniu popełnienia przestępstwa, a następnie – po potwierdzeniu winy – na naprawieniu skutków tego czynu. System ten nie uwzględnia jednak samego faktu doznania krzywdy przez osoby ocalałe i ich potrzeby uzyskania pomocy, niezależnie od wyniku postępowania. Przykładem tego podejścia jest sprawa Dominica Ongwena, w której nakaz reparacyjny został wydany niemal dwie dekady po interwencji MTK w północnej Ugandzie i trzy lata po uznaniu Ongwena za winnego popełnienia 61 przestępstw, w tym przestępstw seksualnych.

Krajowe systemy wypłacania reparacji również opierają się na powiązaniu udowodnienia winy z wypłatą odszkodowań, zamiast skupiać się na samym fakcie doznania krzywdy. Dodatkowo, choć różnią się od siebie szczegółami i formą udzielanego wsparcia, zazwyczaj zostają ustanowione dopiero kilka lat po zakończeniu konfliktu. Na przykład w Demokratycznej Republice Konga fundusze odszkodowawcze ustanowiono dopiero po ratyfikowaniu w 2009 roku Protokołu Unii Afrykańskiej w sprawie Praw Kobiet w Afryce, mimo że konflikt zbrojny zakończył się w 2003 roku. Podobnie jak w przypadku Międzynarodowego Trybunału Karnego, odszkodowania są tam wypłacane dopiero po zakończeniu postępowania i uznaniu winy oskarżonego. Za jednego z liderów w zakresie pomocy ocalałym z przemocy seksualnej w czasie konfliktów uznawane jest Kosowo. Niemniej jednak, Komisję ds. Weryfikacji i Uznawania Statusu Ofiar Przemocy Seksualnej (Commission for the Verification and Recognition of Sexual Violence Victim Status in Kosovo) powołano niemal dopiero dwie dekady po zakończeniu konfliktu zbrojnego. Komisja zajmuje się przyznawaniem odszkodowań za urazy fizyczne, psychiczne, ekonomiczne i społeczne związane z przemocą seksualną. Osoby, które uzyskają status ofiary, mają prawo do miesięcznego świadczenia w wysokości 230 euro.

„Bardina Law” jest ucieleśnieniem nowego podejścia Ukrainy do dotychczasowych modeli. Prawo współtworzone z ocalałymi i wspierane przez Global Survivors Fund[4], zmienia podejście do odszkodowań koncentrując się na potrzebach osób ocalałych[5]. Jest to szczególnie istotne w warunkach wojennych, gdy identyfikacja sprawców bywa niemożliwa, a szanse na przeprowadzenie postępowania sądowego, a przede wszystkim skazanie sprawcy i wyegzekwowanie zadośćuczynienia, są niewielkie. Nowe rozwiązania nie tylko stawiają potrzeby ocalałych na pierwszym miejscu, niezależnie od winy osoby oskarżonej, ale także umożliwiają wypłatę odszkodowań bezpośrednio po zdarzeniu.

 Dlaczego ta pomoc jest potrzebna?

Według prokuratury ukraińskiej, do tej pory zarejestrowano 327 przypadków wojennej przemocy seksualnej, wobec 209 kobiet, 108 mężczyzn, 1 chłopca i 15 dziewczynek[6].

 

Z kolei Misja monitorująca prawa człowieka ONZ w Ukrainie (The UN Human Rights Monitoring Mission in Ukraine) w okresie od 24 lutego 2022 r. do 31 sierpnia 2024 r. udokumentowała 376 przypadków przemocy seksualnej wobec 262 mężczyzn, 102 kobiet, 10 dziewcząt i 2 chłopców. Osoby inne niż cispłciowe[7] nie zostały ujęte w statystykach.

Każda z osób ocalałych doświadczyła traumatycznego zdarzenia, które może prowadzić do trwałych zmian w funkcjonowaniu psychicznym i fizycznym człowieka. Tego rodzaju doświadczenia często wiążą się z trudnościami w powrocie do wcześniejszego stanu i wymagają specjalistycznej, długoterminowej pomocy. Kluczowe znaczenie ma natychmiastowa pomoc medyczna, psychologiczna, społeczna i prawna, której zapewnienie wymaga znacznych środków finansowych. Brak dostępu do opieki medycznej w ciągu pierwszych 48 godzin po doświadczeniu gwałtu wojennego może prowadzić do poważnych, długotrwałych konsekwencji zarówno dla zdrowia fizycznego, jak i psychicznego osoby ocalałej[8]. Opóźnienie w udzieleniu wsparcia dodatkowo zwiększa ryzyko wystąpienia negatywnych skutków wynikających z traumatycznego zdarzenia. Jak wspomniano wcześniej, system reakcji na przestępstwa seksualne często przewiduje wypłatę odszkodowań dla ocalałych dopiero po zakończeniu postępowania sądowego  lub wiele lat po zdarzeniu. Choć otrzymanie wsparcia finansowego w późniejszym czasie może pomóc w łagodzeniu długoterminowych skutków traumy, jest ono zazwyczaj niewystarczające i z reguły pojawia się zbyt późno, by w pełni zaspokoić potrzeby osób ocalałych. Podejście koncentrowanie na traumie (ang. trauma-centred approach) jest esencją wspominanego podejścia skoncentrowanego na ocalałych (victim-centred approach), ponieważ skupia się na zrozumieniu, a przede wszystkim odpowiednim reagowaniu na traumatyczne doświadczenia jednostki, które są centralnym elementem bycia osobą ocalałą.

Dodatkowo trauma nie jest zjawiskiem, które dotyka wyłącznie jednostki – stanowi również poważny problem społeczny. Najnowsze badania wskazują, że trauma może być przekazywana z pokolenia na pokolenie. Zjawisko to można tłumaczyć za pomocą różnych teorii: psychiatrycznych, epigenetycznych[9], psychologicznych (dotyczących więzi dziecka z pierwszoplanową osobą sprawującą opiekę) oraz neuronaukowych. Skutkiem przekazywania traumy jest wyższy poziom PTSD w kolejnych pokoleniach mieszkańców krajów dotkniętych traumą wojenną w porównaniu z krajami, które nie doświadczyły konfliktu zbrojnego[10]. Wysoki poziom PTSD prowadzi do problemów zdrowotnych, interpersonalnych, relacyjnych, społecznych oraz ekonomicznych. Tego rodzaju zdarzenia wpływają na funkcjonowanie całych społeczeństw na wiele lat, utrudniając ich rozwój oraz odbudowę po traumatycznych doświadczeniach.

Wnioski

Trauma ma wymiar nie tylko jednostkowy, ale także społeczny. Aby zminimalizować negatywne skutki wynikające z traumatycznych doświadczeń, konieczne są nie tylko wsparcie społeczne, empatia, otwartość i uznanie, lecz również dostęp do pomocy medycznej, psychologicznej i prawnej. Uzyskanie takiego wsparcia wymaga jednak odpowiednich środków finansowych. Z tych powodów nowe prawo Ukrainy jest kamieniem milowym dla ochrony praw ocalałych i ograniczenia efektów działań wojennych na społeczeństwo. Szybsze wypłacanie wsparcia finansowego może również przynieść pozytywne skutki prawne, zwiększając liczbę osób raportujących doświadczenia przemocy seksualnej, co z kolei ułatwi proces osądzania sprawców. Z zainteresowaniem można więc śledzić implementację „Bardina Law” i jej na rzeczywistość. 

Autorka: mgr Barbara Pauli - uczestniczka seminarium doktorskiego w INP PAN

---

[1] Ofiara i osoba pokrzywdzona to terminy używane w języku prawnym (międzynarodowym- ofiara i polskim – osoba pokrzywdzona), natomiast w języku prawniczym coraz częściej wprowadza się pojęcie „ocalałych”. Termin ten został zaproponowany przez osoby, które doświadczyły przemocy w kontekście konfliktów zbrojnych, takich jak tortury, przemoc seksualna czy niewolnictwo. „Ocalali” to pojęcie, które podkreśla podmiotowość i godność tych osób. W związku z tym, terminy „ofiara” i „osoba pokrzywdzona” stosuję wyłącznie w kontekście tekstów prawa i oficjalnych nazw. W każdym innym przypadku termin „osoba ocalała”.

[2] Tłumaczenie własne. Tytuł oryginalny: Law on Legal and Social Protection of Victims of Sexual Violence Related to the Aggression of the Russian Federation against Ukraine, and Urgent Interim Reparations (No. 10132)

[3] Nazwa została nadana na cześć posłanki Maryny Bardiny za jej zaangażowanie we wprowadzenie tej ustawy.

[4] Global Survivors Fund (GSF) został uruchomiony w październiku 2019 r. przez dr Denisa Mukwege i Nadię Murad, laureatów Pokojowej Nagrody Nobla 2018. Ich misją jest zwiększenie dostępu do odszkodowań dla osób, które przeżyły przemoc seksualną związaną z konfliktami na całym świecie.

[5] Podejście skoncentrowane na ocalałych (ang. survivor-centered approach) to podejście, które kładzie szczególny nacisk na potrzeby, prawa i dobrostan osób, które przeżyły traumatyczne wydarzenia, takie jak przemoc seksualna. Kluczową zasadą tego podejścia jest umożliwienie ocalałym pełnego udziału w procesie przywracania sprawiedliwości i rehabilitacji, uwzględniając ich indywidualne doświadczenia i potrzeby.

[6]Fundacja Sunflowers, Helsińska Fundacja Praw Człowieka, & Ministerstwo Sprawiedliwości. (2024).  Accountability for international crimes in Ukraine. Warszawa.

[7] Osoby cispłciowe to te, które posiadają spójność pomiędzy płcią przypisaną przy narodzinach a tożsamością płciową.

[8] Rebecka, W. (2024). Doctorate in human and organizational psychology (Doctoral dissertation, Touro University Worldwide). ProQuest Dissertations Publishing.

[9] Teorii dotyczących zmiany ekspresji genów (odczytania informacji genetycznej i wytworzenia produktu) niezwiązanych ze zmianami sekwencji nukleotydów w DNA. Ekspresja może być modyfikowana przez czynniki zewnętrzne i podlegać dziedziczeniu.

[10] Schier, K. (2024). Wprowadzenie. W: W. Rabecka (Red.), Gwałt: Historia wstydu. Pamiętnik ocalałych (s. 15–19). Gdańsk: Polskie Towarzystwo Psychotraumatologii.

Relacja z 23. sesji Zgromadzenia Państw-Stron Statutu Rzymskiego MTK – logistyka, refleksje i najważniejsze momenty

Dzisiejszy wpis będzie miał wyjątkowy charakter. Zamiast skupiać się na jednym, konkretnym zagadnieniu z zakresu prawa międzynarodowego, postanowiłam podzielić się swoimi doświadczeniami z 23. sesji Zgromadzenia Państw-Stron (ASP) Statutu Rzymskiego Międzynarodowego Trybunału Karnego (MTK). Nie będzie to jednak sucha relacja, a raczej praktyczny przewodnik, który – mam nadzieję – przyda się tym, którzy planują uczestnictwo w tego typu wydarzeniach.

W ubiegłym tygodniu miałam okazję uczestniczyć w tym wyjątkowym spotkaniu, które trwało od poniedziałku do piątku – codziennie od 8:30 do 20:00. Pomimo całkowitego wyczerpania baterii i niesprzyjającej pogody, uznałam, że warto podzielić się swoimi refleksjami i spostrzeżeniami. Może pomogą one osobom zainteresowanym międzynarodowym prawem karnym, a zwłaszcza tym, którzy chcą lepiej zrozumieć funkcjonowanie MTK oraz innych sądów międzynarodowych.

Logistyka

23 ASP odbyła się w Hadze, w dniach 2-6 grudnia 2024 r. – cała dokumentacja znajduje się tu.   Miejscem obrad było World Forum – przestrzeń doskonale dopasowana do charakteru tego wydarzenia. Główna sala plenarna pomieściła setki uczestników, a do dyspozycji były także liczne mniejsze sale przeznaczone na tzw. side eventy oraz spotkania bilateralne.

Szczególną rolę odegrało przestronne lobby, które stało się miejscem nieformalnych rozmów. W większości przestrzeni obowiązywał zakaz wykonywania zdjęć i nagrywania w trosce o bezpieczeństwo uczestników. Trudno precyzyjnie określić liczbę obecnych osób, ale bez wątpienia były to setki uczestników – dominowali przedstawiciele społeczeństwa obywatelskiego skupieni w Coalition for the ICC (CICC), obok nich pojawili się delegaci państw oraz eksperci akademiccy związani z międzynarodowym prawem karnym.

Dostęp do budynku wymagał każdorazowego przejścia przez kontrolę bezpieczeństwa i okazania akredytacji. Przed wejściem do World Forum odbywały się manifestacje i protesty, dotyczące zarówno działalności MTK, jak i jego zaniechań w niektórych sprawach.

Warto zaznaczyć, że na miejscu nie zapewniono uczestnikom posiłków (poza wodą, kawą i herbatą), co z każdym dniem stawało się coraz bardziej odczuwalne. Długie godziny obrad bez możliwości pełnego posiłku mogą wyczerpać każdego. W pewnym momencie zaczęłam rozumieć, co naprawdę oznacza stwierdzenie, że „negocjacje (szczególnie nad budżetem) były długie i męczące”.

I Międzynarodowa Konferencja Naukowa pt. Prawnomiędzynarodowe aspekty zmian klimatycznych (online, 24 stycznia 2025)

„(…) dopóki zagrożenia powodowane przez globalne ocieplenie nie są namacalne, bezpośrednie lub widoczne w codziennym życiu, to bez względu na to, jak poważne mogą się wydawać, ludzie będą siedzieć z założonymi rękami i nie zrobią z nimi nic konkretnego.[1]” 

[1] A. Giddens, Klimatyczna katastrofa, Warszawa 2010, s. 10. 

Trudno nie przyznać racji wybitnemu brytyjskiemu socjologowi. Ale zmiany klimatyczne stwarzają również wiele wyzwań dla prawa międzynarodowego, stosunków międzynarodowych, organizacji międzynarodowych, światowej gospodarki i całej społeczności międzynarodowej. Dlatego tak istotna jest naukowa i ekspercka debata nad ich prawnomiędzynarodowymi konsekwencjami w ujęciu interdyscyplinarnym. Stąd też pomysł na konferencję, w której głos będą mogli zabierać prawnicy, politolodzy, ekonomiści, socjolodzy i nie tylko. Zaproszenia do Komitetu Naukowego Konferencji przyjęło wielu naukowców z Polski i zagranicy. Wydarzenie organizuje stowarzyszenie Instytut na rzecz Nauk o Życiu, Środowisku i Klimacie.

Data konferencji: 24 stycznia 2025 r.

Formularz zgłoszeniowy: https://forms.gle/WgeZEFNjyYWCeHWp7

Data przesyłania zgłoszeń: 17 stycznia 2025 r.

Udział w konferencji jest bezpłatny. Konferencja odbędzie się w formule on-line (MS TEAMS). Każdy z Uczestników otrzyma nieodpłatnie certyfikat uczestnictwa w konferencji w wersji elektronicznej. 

Instytut przewiduje możliwość wydania publikacji pokonferencyjnej w zależności od liczby Uczestników chętnych do opublikowania referatu w monografii naukowej. 

Pytania odnośnie uczestnictwa w konferencji prosimy kierować na adres e-mail: instytut@ilecs.pl.

Ogłoszenia 6.12.2024 r.

1. Call for papers: Journal of International Law of Peace and Armed Conflict

Redakcja Journal of International Law of Peace and Armed Conflict zaprasza do przesyłania zgłoszeń do kolejnego numeru czasopisma. Tematem przewodnim tego wydania będzie "International Courts on Armed Conflict Issues”. Teksty mogą dotyczyć zwłaszcza następujących zagadnień:

• The evolving jurisprudence of the ICJ on armed conflict issues; 
• The role of the ICC in prosecuting war crimes; 
• The role of regional courts in the protection of human rights during armed conflict; 
• The missed opportunities in international courts’ jurisprudence on armed conflict; 
• The challenges of enforcing international court judgements in conflict zones;

Artykuły należy przesyłać do 15 stycznia 2025 r. Więcej informacji można znaleźć tutaj.