Guest Post: Łotwa i Litwa interweniują przed MTS w sprawie Ukraina v. Rosji

 

Łotwa i Litwa interweniują przed MTS w sprawie Ukraina v. Rosji

 

Dnia 26 lutego 2022 r. Ukraina złożyła do Międzynarodowego Trybunału Sprawiedliwości skargę przeciwko Rosji w sprawie wynikłego między tymi państwami sporu na tle Konwencji w sprawie zapobiegania i karania zbrodni ludobójstwa. Istotą sporu jest to, że Rosja twierdzi, że na terytorium Ukrainy miały miejsce akty ludobójstwa i te oskarżenia wykorzystuje jako pretekst do agresji przeciwko Ukrainie. Ukraina stanowczo zaprzecza, że takie ludobójstwo miało miejsce. Tym samym podważa rosyjską legitymację inwazji dokonanej w deklarowanym celu zapobiegania i karania ludobójstwa.

Jak już informowaliśmy, dnia 16 marca 2022 r. MTS wydał w tej sprawie zarządzenie tymczasowe, w którym nakazał Rosji niezwłoczne zawieszenie „specjalnej operacji wojskowej" rozpoczętej w dniu 24 lutego 2022 r. oraz niezwłoczne zapewnienie, że wszelkie jednostki zbrojne, które mogą być przez nią kierowane lub wspierane, jak również wszelkie organizacje i osoby, które mogą podlegać jej kontroli, kierownictwu lub wpływom, nie podejmą żadnych kroków w celu wsparcia powyższej operacji. Nadto MTS nakazał obu stronom konfliktu zbrojnego powstrzymanie się od dalszych działań skutkiem których byłoby jego zaognienie lub rozszerzenie.

Stosownie do art. 63 Statutu MTS, w razie wysunięcia sprawy interpretacji jakiejś konwencji, w której stronami są inne państwa niż będące w sporze, Pisarz Trybunału zawiadomi je o tym natychmiast. Każde państwo, które otrzymało takie zawiadomienie, ma prawo interwencji w procesie i jeżeli z tego prawa skorzysta, to interpretacja zawarta w wyroku będzie dlań w równej mierze wiążąca. Dnia 21 lipca 2022 r. Łotwa, a dnia 22 lipca Litwa jako strony Konwencji ws. ludobójstwa, skorzystały z prawa do interwencji w tej sprawie.

Ich stanowiska procesowe skonstruowane są podobnie. Zaczynają się od krótkiego wprowadzenia, w których przywołane zostały podstawy prawne interwencji. Następnie każde z państw omawia historię proceduralną sprawy, jej znaczenie dla społeczności międzynarodowej jako całości oraz uzasadnia swoje prawo do interwencji. W części merytorycznej  każde z państw przedstawia swoje poglądy na wykładnię Konwencji.

Łotwa wskazuje, że jej zdaniem:

·       Klauzula sądowa Konwencji (art. IX) odnosząca się do sporów o jej „wykonanie” rozciąga się również na spory w których wnosi się o stwierdzenie, że Konwencja nie została naruszona. Jeśli więc jedno państwo zarzuca drugiemu ludobójstwo to ostatnie może zwrócić się do MTS o stwierdzenie bezpodstawności tych zarzutów pod względem faktycznym i prawnym.

·       Art. I Konwencji interpretowany łącznie z jej innymi częściami, w tym art. I, VIII, IX i preambułą zakazuje jej wykorzystania w sposób stanowiący nadużycie prawa. Dopuszczenie nadużycia byłoby sprzeczne z przedmiotem i celem Konwencji, która dotyczy zbrodni o szczególnie poważnym charakterze, naruszającej najbardziej podstawowe zasady moralności. W tym kontekście Łotwa wskazuje, że Konwencja musi być interpretowana w dobrej wierze, że jednostronne i bezpodstawne oskarżenia o ludobójstwo stanowią nadużycie przez co są sprzeczne z literą i duchem Konwencji, oraz że Konwencja wskazuje w jaki sposób zapobiegać i karać ludobójstwo zgodnie z prawem.

·       Konwencja nie tylko nie legalizuje bezprawnego jednostronnego użycia siły jako środka zapobiegania i karania ludobójstwa (zapobieganie i karanie ludobójstwu nie może polegać na bezprawnym użyciu siły) ale wręcz takiego użycia zakazuje. O tym kiedy użycie siły jest bezprawne decydują właściwe normy prawa międzynarodowego, a mianowicie Karty Narodów Zjednoczonych i zwyczajowego prawa międzynarodowego.

Litwa wskazuje, że jej zdaniem:

·       Art. I Konwencji nakłada na wszystkie Państwa-Strony obowiązek zapobiegania ludobójstwu. Wypełniając obowiązek zapobiegania ludobójstwu Umawiające się Strony muszą działać w granicach dozwolonych przez prawo międzynarodowe. Litwa uważa, że ​​prawidłowa wykładnia powołanego przepisu wskazuje, że wszelkie jednostronne działania zapobiegawcze muszą być uzasadnione istotnymi dowodami, a państwo, które zamierza działać, jest zobowiązane do zachowania należytej staranności, aby zebrać takie dowody z niezależnych źródeł przed podjęciem jakichkolwiek dalszych działań w wykonaniu art. I. Litwa ponadto stwierdza, że obowiązek karania ludobójstwa na podstawie art. I jest ograniczony do środków o charakterze karnym skierowanych przeciwko jednostkom.

·       Art. VIII Konwencji stanowi, że Państwa-Strony mogą wezwać właściwe organy Narodów Zjednoczonych do podjęcia działań na podstawie Karty Narodów Zjednoczonych w celu zapobiegania i zwalczania aktów ludobójstwa. Litwa twierdzi, że prawidłowa wykładnia art. VIII wymaga, aby wspomniany przepis był odczytywany łącznie z art. I, a więc legalność wszelkich ekstraterytorialnych jednostronnych środków zapobiegawczych jest uzależniona od uprzedniego zwrócenia się do właściwych organów ONZ oraz niepodejmowania przez takie organy działań zgodnie z Kartą NZ.

·       Artykuł IX. Konwencji zezwala na wnoszenie do MTS sporów „dotyczących wykładni, stosowania lub wykonywania” Konwencji przez każde Państwo będące stroną takiego sporu. Litwa twierdzi, że art. IX powinien być interpretowany szeroko, jako dający MTS jurysdykcję w sporach dotyczących rzekomego spełnienia przez Umawiającą się Stronę jej zobowiązań wynikających z Konwencji. W szczególności Litwa twierdzi, że jurysdykcja MTS na podstawie art. IX rozciąga się na spory dotyczące jednostronnego użycia siły zbrojnej w podawanym celu zapobieżenia i ukarania domniemanego ludobójstwa.

 

dr Przemysław Domagała (UKSW)