Repatriacja dóbr kulturalnych ludów tubylczych

 

Źródło: http://www.la-croix.com/Religion/Actualite/Vente-de-masques-religieux-indiens-et-apaches-a-Drouot-malgre-les-protestations-2013-12-10-1073910

Źródło: http://www.nativenewstoday.com/page/2

9 grudnia 2013 r. Dom Aukcyjny Hôtel Drouot wystawił w Paryżu na sprzedaż ponad 20 świętych masek Indian plemion Hopi i Apacze, datowanych na przełom XIX i XX w. Była to już druga w tym roku aukcja świętych artefaktów rdzennych mieszkańców Ameryki Północnej. Decyzja Hôtel Drouot spotkała się z protestami przedstawicieli obu grup plemiennych oraz ambasady USA, powołujących się m.in. na postanowienia konwencji UNESCO dotyczącej środków zmierzających do zakazu i zapobiegania nielegalnemu przywozowi, wywozowi i przenoszeniu własności dóbr kultury z 1970, której stronami są zarówno USA, jak i Francja. Próba powstrzymania sprzedaży przez oba zainteresowane plemiona przez francuskim sądem powszechnym (tribunal de grande instance de Paris) zakończyła się jednak niepowodzeniem. W postanowieniu z 6 grudnia, sędzia Claire David stwierdziła, iż choć argumenty moralne przemawiają na korzyść powodów, to aktualnie obowiązujące we Francji przepisy nie zapewniają im ochrony w tym zakresie. Ostatecznie sporne przedmioty zostały zakupione przez Annenberg Foundation – charytatywną fundację zarejestrowaną w Los Angeles, która zobowiązała się do ich przekazania plemionom Hopi i Apacze.

Omawiana sprawa dotyczy problematyki ochrony praw kulturalnych wspólnot plemiennych i ludów tubylczych (ang. indigenous peoples) w prawie międzynarodowym. W wielu państwach zamieszkiwanych przez takie wspólnoty przyjęto bowiem specjalne przepisy określające zasady obrotu, przechowywania oraz dostępu do przedmiotów uznanych za święte lub służące celom kultu religijnego tych grup. Obowiązujące od 1990 r. na terytorium USA regulacje zakazują m.in. sprzedaży świętych artefaktów rdzennych mieszkańców Ameryki Północnej. W większości państw europejskich, w tym we Francji, brakuje jednak analogicznych przepisów. Podobnie, regulacje o charakterze międzynarodowym nie zapewniają skutecznego instrumentarium prawnego w odniesieniu do ochrony dziedzictwa kulturalnego wspólnot plemiennych i ludów tubylczych przed niekontrolowanym obrotem. Postanowienia Deklaracji Praw Ludów Tubylczych przyjętej przez Zgromadzenie Ogólne ONZ w 2007 r. w tym obszarze mają bowiem obecnie charakter wyłącznie postulatywny, zaś mechanizmy wprowadzone przez konwencję UNESCO z 1970 r. nie zawierają instrumentarium proceduralnego, ograniczając się przede wszystkim do współpracy dyplomatycznej. Należy jednak podkreślić, iż coraz częściej repatriacje świętych artefaktów oraz szczątek ludzkich dokonywane są w formule ex gratia, zarówno przez podmioty państwowe, jak i prywatne.

Zob. np.: blog Contentieux et résolution de litiges, a także anglojęzyczne artykuły na Il Ghirlandaio (tu i tu).