DRODZY PRZYJACIELE,
DRODZY PAŃSTWO,
chcieliśmy życzyć Państwu wiele dobrej wiary i entuzjazmu, optymizmu, zdrowia i dobrego samopoczucia, a także złapania oddechu od codziennych, domowych, ale i politycznych frustracji.
REDAKCJA Bloga
DRODZY PRZYJACIELE,
DRODZY PAŃSTWO,
chcieliśmy życzyć Państwu wiele dobrej wiary i entuzjazmu, optymizmu, zdrowia i dobrego samopoczucia, a także złapania oddechu od codziennych, domowych, ale i politycznych frustracji.
REDAKCJA Bloga
Autorka: mgr Barbara Pauli - uczestniczka seminarium doktorskiego w INP PAN
[1]
Ofiara i osoba pokrzywdzona
to terminy używane w języku prawnym (międzynarodowym- ofiara i polskim – osoba
pokrzywdzona), natomiast w języku prawniczym coraz częściej wprowadza się
pojęcie „ocalałych”. Termin ten został zaproponowany przez osoby, które
doświadczyły przemocy w kontekście konfliktów zbrojnych, takich jak tortury,
przemoc seksualna czy niewolnictwo. „Ocalali” to pojęcie, które podkreśla
podmiotowość i godność tych osób. W związku z tym, terminy „ofiara” i „osoba
pokrzywdzona” stosuję wyłącznie w kontekście tekstów prawa i oficjalnych nazw. W
każdym innym przypadku termin „osoba ocalała”.
[2]
Tłumaczenie własne. Tytuł oryginalny: Law on Legal and Social Protection of
Victims of Sexual Violence Related to the Aggression of the Russian Federation
against Ukraine, and Urgent Interim Reparations (No. 10132)
[3] Nazwa została nadana na cześć
posłanki Maryny Bardiny za jej zaangażowanie we wprowadzenie tej ustawy.
[4] Global Survivors Fund (GSF) został
uruchomiony w październiku 2019 r. przez dr Denisa Mukwege i Nadię Murad,
laureatów Pokojowej Nagrody Nobla 2018. Ich misją jest zwiększenie dostępu do
odszkodowań dla osób, które przeżyły przemoc seksualną związaną z konfliktami
na całym świecie.
[5] Podejście skoncentrowane na
ocalałych (ang. survivor-centered approach) to podejście, które kładzie
szczególny nacisk na potrzeby, prawa i dobrostan osób, które przeżyły
traumatyczne wydarzenia, takie jak przemoc seksualna. Kluczową zasadą tego
podejścia jest umożliwienie ocalałym pełnego udziału w procesie przywracania
sprawiedliwości i rehabilitacji, uwzględniając ich indywidualne doświadczenia i
potrzeby.
[6]Fundacja Sunflowers, Helsińska
Fundacja Praw Człowieka, & Ministerstwo Sprawiedliwości. (2024). Accountability for international
crimes in Ukraine.
Warszawa.
[7] Osoby cispłciowe to te, które
posiadają spójność pomiędzy płcią przypisaną przy narodzinach a tożsamością
płciową.
[8] Rebecka, W. (2024). Doctorate in human and organizational
psychology (Doctoral dissertation, Touro University Worldwide). ProQuest Dissertations Publishing.
[9] Teorii dotyczących zmiany
ekspresji genów (odczytania informacji genetycznej i wytworzenia produktu) niezwiązanych
ze zmianami sekwencji nukleotydów w DNA. Ekspresja może być modyfikowana przez
czynniki zewnętrzne i podlegać dziedziczeniu.
[10] Schier, K. (2024). Wprowadzenie.
W: W. Rabecka (Red.), Gwałt: Historia wstydu. Pamiętnik ocalałych (s.
15–19). Gdańsk: Polskie Towarzystwo Psychotraumatologii.
Dzisiejszy wpis będzie miał wyjątkowy charakter. Zamiast skupiać się na jednym, konkretnym zagadnieniu z zakresu prawa międzynarodowego, postanowiłam podzielić się swoimi doświadczeniami z 23. sesji Zgromadzenia Państw-Stron (ASP) Statutu Rzymskiego Międzynarodowego Trybunału Karnego (MTK). Nie będzie to jednak sucha relacja, a raczej praktyczny przewodnik, który – mam nadzieję – przyda się tym, którzy planują uczestnictwo w tego typu wydarzeniach.
W ubiegłym tygodniu miałam okazję uczestniczyć w tym wyjątkowym spotkaniu, które trwało od poniedziałku do piątku – codziennie od 8:30 do 20:00. Pomimo całkowitego wyczerpania baterii i niesprzyjającej pogody, uznałam, że warto podzielić się swoimi refleksjami i spostrzeżeniami. Może pomogą one osobom zainteresowanym międzynarodowym prawem karnym, a zwłaszcza tym, którzy chcą lepiej zrozumieć funkcjonowanie MTK oraz innych sądów międzynarodowych.
Logistyka
23 ASP odbyła się w Hadze, w dniach 2-6 grudnia 2024 r. – cała dokumentacja znajduje się tu. Miejscem obrad było World Forum – przestrzeń doskonale dopasowana do charakteru tego wydarzenia. Główna sala plenarna pomieściła setki uczestników, a do dyspozycji były także liczne mniejsze sale przeznaczone na tzw. side eventy oraz spotkania bilateralne.
Szczególną rolę odegrało przestronne lobby, które stało się miejscem nieformalnych rozmów. W większości przestrzeni obowiązywał zakaz wykonywania zdjęć i nagrywania w trosce o bezpieczeństwo uczestników. Trudno precyzyjnie określić liczbę obecnych osób, ale bez wątpienia były to setki uczestników – dominowali przedstawiciele społeczeństwa obywatelskiego skupieni w Coalition for the ICC (CICC), obok nich pojawili się delegaci państw oraz eksperci akademiccy związani z międzynarodowym prawem karnym.
Dostęp do budynku wymagał każdorazowego przejścia przez kontrolę bezpieczeństwa i okazania akredytacji. Przed wejściem do World Forum odbywały się manifestacje i protesty, dotyczące zarówno działalności MTK, jak i jego zaniechań w niektórych sprawach.
Warto zaznaczyć, że na miejscu nie zapewniono uczestnikom posiłków (poza wodą, kawą i herbatą), co z każdym dniem stawało się coraz bardziej odczuwalne. Długie godziny obrad bez możliwości pełnego posiłku mogą wyczerpać każdego. W pewnym momencie zaczęłam rozumieć, co naprawdę oznacza stwierdzenie, że „negocjacje (szczególnie nad budżetem) były długie i męczące”.
Poznańskie Centrum Praw Człowieka INP PAN zaprasza do
wzięcia udziału w kolejnym seminarium online. Prelegentkami będą dr hab.
Aleksandra Mężykowska, prof. INP PAN i prof. dr hab. Anna
Młynarska-Sobaczewska z Zakładu Prawa Konstytucyjnego i Badań Europejskich INP PAN, które przedstawią wyniki badań zawarte w monografii „Persuasion and Legal Reasoning in the ECtHR Rulings. Balancing Impossible Demands” (Routledge 2023).
Spotkanie odbędzie się 2 grudnia (poniedziałek) o godz. 13.00 na platformie MS Teams.
Link do spotkania: https://teams.microsoft.com/l/meetup-join/19%3ameeting_Mzk2ZTAwYjctNTliOS00NWE4LTg5ZDQtNDJmN2E3Y2RiYTAy%40thread.v2/0?context=%7b%22Tid%22%3a%22da4c387e-777d-4123-b9dd-6fcb4fd24612%22%2c%22Oid%22%3a%22a650147f-2f41-4d7e-b72c-e4f311add688%22%7d
Link do monografii (OA): https://e-bp.inp.pan.pl/server/api/core/bitstreams/0ddd1274-a833-458c-b31a-dc9f386c1747/content?fbclid=IwY2xjawGpHIlleHRuA2FlbQIxMAABHbNdZkEP6WlFDBItQPix6vew9zHST7DI9trPmNJGUPlT6k9w-BQdWRrMTQ_aem_YAmoWsvn0WU58Idkxnrrng
Link do wydarzenia na FB: https://www.facebook.com/events/1647316289494702/
Szanowni Państwo,
Z wielką przyjemnością zapraszamy na warsztaty, które mają pogłębić wiedzę na temat teoretycznych i praktycznych aspektów jurysdykcji uniwersalnej (JU). Warsztaty są organizowane przez Centrum Badań nad Międzynarodowym Prawem Karnym INP PAN (we współpracy z Helsińską Fundacją Praw Człowieka i Projektem Sunflowers). Warsztaty odbędą się 14 listopada 2024 r. w INP PAN. Celem warsztatów nie jest jedynie przekazanie wiedzy, ale również zainicjowanie dyskusji na temat przeszkód i możliwości wykorzystania JU w Polsce, z myślą o umożliwieniu pociągnięcia do odpowiedzialności sprawców za zbrodnie międzynarodowe przed sądami polskimi. Zachęcamy do rozpowszechniania zaproszenia Państwa kanałami wśród innych przedstawicieli społeczeństwa obywatelskiego, którzy mogliby być zainteresowani wzięciem udziału w tym wydarzeniu.
Dlaczego warto wziąć udział?
W marcu 2023 r. Izba Przygotowawcza Międzynarodowego Trybunału Karnego (MTK) wydała dwa nakazy aresztowania w śledztwie dotyczącym sytuacji w Ukrainie, w tym względem prezydenta Federacji Rosyjskiej Władimira Putina [1]. Na podstawie wniosków Prokuratora MTK Izba ustaliła, że istnieją wystarczające podstawy (reasonable grounds), aby sądzić, że Władimir Putin jest odpowiedzialny za zbrodnie wojenne polegające na bezprawnej deportacji i transferze ludności z okupowanych obszarów Ukrainy do Federacji Rosyjskiej, co odnosiło się do ukraińskich dzieci. Izba ustaliła, że chociaż nakazy aresztowania są tajne, co wynika z potrzeby zapewnienia ochrony pokrzywdzonym i świadkom oraz zabezpieczenia prawidłowego toku śledztwa, publiczne ujawnienie ich istnienia, nazwisk podejrzanych, domniemanych przestępstw i odpowiedzialności może pomóc w zapobieganiu dalszym przestępstwom i służy interesom wymiaru sprawiedliwości. Zatem społeczność międzynarodowa oraz poszczególne państwa-strony Statutu Rzymskiego miały dostęp do tej informacji. Państwa zaś powinny zgodnie z art. 86 Statutu Rzymskiego współpracować z MTK, w tym przypadku w kwestii aresztowania osoby ściganej nakazem aresztowania. Wynika z tego więc nakaz skierowany względem państw-stron Statutu Rzymskiego, polegający na tym, że jeśli prezydent Rosji Władimir Putin pojawi się na ich terytorium, należy go aresztowań i przekazać do dyspozycji MTK.
Polityka a skuteczność międzynarodowego sądownictwa karnego
Hipotetycznie pierwsza okazja na wyegzekwowanie nakazu aresztowania wydanego względem Władimira Putina pojawiła się już w 2023 r. Prezydent Rosji miał odwiedzić Republikę Południowej Afryki (RPA), choć potencjalnej wizycie towarzyszyła niepewność związana z możliwością jego aresztowania[2]. Ostatecznie Władimir Putin nie udał się do RPA i uczestniczył w zorganizowanym tam szczycie zdalnie[3]. Zatem mimo kontrowersji i sprzecznych sygnałów klasy politycznej RPA nie doszło do rzeczywistego testu ich deklaracji związanych z możliwym aresztowaniem.
We wrześniu 2024 r. pojawiła się pierwsza realna możliwość wyegzekwowania nakazu aresztowania względem Władimira Putina. W mediach pojawiła się wtedy informacja, że ma on odwiedzić Mongolię, czyli państwo będące stroną Statutu Rzymskiego. Jak się okazało, prezydent Federacji Rosyjskiej otrzymał zaproszenie od prezydenta Mongolii wraz z gwarancjami, że nie zostanie on aresztowany podczas wizyty[4]. W międzyczasie m.in. Ukraina i Komisja Europejska postulowały, aby Mongolia spełniła zobowiązania wynikające ze Statutu Rzymskiego i aresztowała prezydenta Federacji Rosyjskiej. Następnie wizyta odbyła się, ale do aresztowania nie doszło. Taka sytuacja miała miejsce mimo tego, że Sekretarz MTK wysłał dwie noty werbalne do Mongolii, prosząc o informacje na temat wizyty i ponawiając prośbę MTK o współpracę w aresztowaniu i wydaniu Władimira Putina.
W tle tej dyskusji media poinformowały, że Federacja Rosyjska planuje budowę gazociągu ‘Power of Siberia 2’ przez Mongolię w celu dostarczania gazu do Chin, z możliwymi dostawami do Mongolii[5]. Ilustruje to jednoznacznie, w jaki sposób interesy geopolityczne mogą wpływać na egzekwowanie zobowiązań wynikających ze Statutu Rzymskiego. Jasno wybrzmiewa bowiem w tej sprawie, że dyplomatyczne działania doprowadziły do tego, że Mongolia nie wypełniła swoich zobowiązań i nie wykonała nakazu aresztowania. Rola polityki jest więc niezwykle istotna w dyskusji nad egzekwowaniem przepisów Statutu Rzymskiego i możliwości oddziaływania MTK. Większość kwestii zależy od państw i ich woli, a co więcej nie zostały zaprezentowane do tej pory alternatywy, które zapewniałyby MTK możliwość realnego wpływu na wywarcie presji na państwo celem podjęcia współpracy.
Czy
Mongolia poniesie odpowiedzialność?
Podobna sytuacja miała miejsce w
2015 r., kiedy poszukiwany nakazem aresztowania MTK Omar Al-Bashir udał się na
wizytę do RPA, czyli państwa-strony Statutu Rzymskiego. Izba Przygotowawcza MTK
orzekła co prawda, że RPA nie wypełniła swoich zobowiązań, nie aresztując Omara
Al-Bashira podczas jego wizyty[6].
Izba postanowiła jednak nie kierować sprawy braku współpracy RPA do
Zgromadzenia państw-stron lub Rady Bezpieczeństwa Organizacji Narodów
Zjednoczonych. RPA nie poniosło więc żadnych dotkliwych konsekwencji ze strony
MTK.
W sprawie Mongolii MTK postanowił podjąć bardziej radykalne kroki. Przy tym, wzięto pod uwagę wyjaśnienia tego państwa, które stwierdziło, że prezydent Władimir Putin, jako urzędująca głowa państwa, posiada immunitet na mocy zwyczajowego prawa międzynarodowego, stwierdzając, że uhonorowanie wniosku MTK o jego aresztowanie naruszyłoby istniejące zobowiązania prawne Mongolii. Izba Przygotowawcza MTK nie podzieliła jednak tej argumentacji i podjęła decyzję o zgłoszeniu tej sprawy do Zgromadzenia Państw-Stron[7].
Izba Przygotowawcza MTK ustaliła, że brak aresztowania i wydania Władimira Putina przez Mongolię, pomimo wniosku MTK, stanowi naruszenie Statutu Rzymskiego, utrudniając MTK wykonywanie jego uprawnień na mocy art. 87 ust. 7 Statutu Rzymskiego[8]. Biorąc pod uwagę powagę tego braku współpracy, Izba postanowiła skierować sprawę do Zgromadzenia Państw-Stron. Potwierdzając niezależność MTK, Izba podkreśliła, że immunitet osobisty, w tym głów państw, nie ma zastosowania przed MTK, a państwa-strony muszą w pełni współpracować, aby utrzymać jego mandat do zajmowania się poważnymi zbrodniami międzynarodowymi.
Zatem teraz kwestia odpowiedzialności Mongolii za brak podjęcia określonych działań wynikających ze zobowiązań wobec MTK przeniosła się z Izby Przygotowawczej MTK na Zgromadzenie Państw-Stron. Otwartym pytaniem pozostaje to, jakie działania podejmą państwa i czy postanowią ukarać Mongolię, a jeśli tak, to w jaki sposób. Bez wątpienia podjęte kroki będą podstawą do dalszej dyskusji i ustanowią standardy działania w podobnej sytuacji w przyszłości. Wiele będzie zależało od woli politycznej, która ma szczególne znaczenie w międzynarodowym sądownictwie karnym i często determinuje podejmowane w ramach niego działania. Przy tym, potencjalne działania państw mogą doprowadzić do wzmocnienia procedur egzekwowania nakazów aresztowania MTK. Jednakże przy braku jakiejkolwiek reakcji możliwe jest dalsze osłabianie systemu egzekwowania decyzji podejmowanych przez MTK.
Podsumowanie
W swojej decyzji Izba MTK podkreśliła, że terminowa i staranna współpraca w zakresie aresztowania i wydawania podejrzanych ma zasadnicze znaczenie dla funkcjonowania MTK, wymagając od państw wykorzystania wszelkich rozsądnych środków w celu wypełnienia ich zobowiązania do wymierzenia sprawiedliwości, zgodnie z Preambułą Statutu Rzymskiego[9]. Oczywiste jest więc, że możliwość egzekwowania nakazów aresztowania wydawanych przez MTK jest podstawowym elementem składającym się na jego skuteczność. Jest to jednak utrudnione ze względu na brak innych sposobów na podjęcie działań zachęcających do realizacji zobowiązań niż presja polityczna. Jako jej przejaw można uznać przecież skierowanie sprawy do Zgromadzenia Państw-Stron, gdzie reprezentacje polityczne poszczególnych państw będą podejmowały decyzje w zakresie ewentualnej odpowiedzialności Mongolii. Pozostaje więc z uwagą przyglądać się działaniom Zgromadzenia Państw-Stron i potencjalnemu powstaniu nowych standardów dotyczących egzekwowania nakazów aresztowania i w szerszym zakresie innych decyzji MTK.
Autor:
Kamil Sobański, doktorant w Centrum Digital Justice działającym na Wydziale
Prawa, Administracji i Ekonomii Uniwersytetu Wrocławskiego
[1] Situation in Ukraine: ICC
judges issue arrest warrants against Vladimir Vladimirovich Putin and Maria
Alekseyevna Lvova-Belova
<https://www.icc-cpi.int/news/situation-ukraine-icc-judges-issue-arrest-warrants-against-vladimir-vladimirovich-putin-and>.
[2] Zob. Natasha Booty & Will
Ross, Arresting Vladimir Putin in South Africa would be 'declaration of
war', says Ramaphosa,
<https://www.bbc.com/news/world-africa-66238766>.
[3] Putin remotely attends BRICS
summit in South Africa while facing war crimes warrant <https://www.pbs.org/newshour/world/putin-remotely-attends-brics-summit-in-south-africa-while-facing-war-crimes-warrant>.
[4] Kremlin says it has ‘no
worries’ about Putin visit to Mongolia despite an ICC warrant for his arrest,
<https://apnews.com/article/putin-mongolia-visit-icc-arrest-warran-b7676313dfb9d1933256bcce37d32752>.
[5] Terrence Edwards, Putin
Boosts Russia-Mongolia Economic Ties in Contentious Visit <https://www.bloomberg.com/news/articles/2024-09-03/putin-set-to-meet-top-mongolian-leaders-despite-calls-for-arrest>.
[6] Al-Bashir case: ICC
Pre-Trial Chamber II decides not to refer South Africa’s non-cooperation to the
ASP or the UNSC <https://www.icc-cpi.int/news/al-bashir-case-icc-pre-trial-chamber-ii-decides-not-refer-south-africas-non-cooperation-asp-or#:~:text=Today%2C%206%20July%202017%2C%20Pre,failed%20to%20comply%20with%20its>.
[7] Ukraine situation: ICC
Pre-Trial Chamber II finds that Mongolia failed to cooperate in the arrest and
surrender of Vladimir Vladimirovich Putin and refers the matter to the Assembly
of States Parties <https://www.icc-cpi.int/news/ukraine-situation-icc-pre-trial-chamber-ii-finds-mongolia-failed-cooperate-arrest-and>.
[8] Zob. Finding under article
87(7) of the Rome Statute on the non-compliance by Mongolia with the request by
the Court to cooperate in the arrest and surrender of Vladimir Vladimirovich
Putin and referral to the Assembly of States Parties, ICC-01/22 <https://www.icc-cpi.int/sites/default/files/CourtRecords/0902ebd1809d1971.pdf>.
[9] Tamże, § 41.
Poznańskie Centrum Praw Człowieka INP PAN serdecznie zaprasza do wzięcia udziału w seminarium online. Będzie ono poświęcone niedawno opublikowanej przez Edward Elgar Publishing monografii "Artificial Intelligence and International Human Rights Law" przygotowanej pod redakcją prof. Michała Balcerzaka i dr Julii Kapelańskiej-Pręgowskiej.
Spotkanie odbędzie się 28 października (poniedziałek) o godz. 18.00 na platformie MS Teams
Link do spotkania: tu.
Link do monografii: open access
Link do wydarzenia: FB