MoU Włochy-Libia ws. migrantów

Rządy Jedności Narodowej Libii oraz Republiki Włoskiej podpisały Memorandum Porozumienia o współpracy w zakresie rozwoju, walki z nielegalną imigracją, przemytem ludzi, kontrabandą oraz o wzmocnieniu bezpieczeństwa granicy między oboma państwami (Governo, Memorandum d'intesa).

Strony przywołując wspólne dziedzictwo historyczne i kulturalne, oraz ścisłe więzy współpracy, powołały się w szczególności na Traktat o przyjaźni, partnerstwie i współpracy z 2008 r. (Il trattato Italia-Libia di amicizia, partenariato e cooperazione oraz komentarz Senatu) oraz późniejsze wspólne deklaracje w tym zakresie. Na mocy, budzącego wówczas kontrowersje, traktatu Berlusconi-Kadafi, Włochy (i UE) zobowiązały się do sfinansowania systemu teledetekcji lądowej granicy Libii dla zapobieżenia nielegalnemu przepływowi migrantów.

Podpisane właśnie Memorandum przewiduje w szczególności:

• Dla realizacji wspólnych zamierzeń, które mają dopomóc w transformacji systemowej i odbudowie struktur państwowych Libii, strony mają podjąć współpracę w szczególności ramach nowego Funduszu dla Afryki (Preambuła, art. 2(1), 2(4)). 
• Istotnym instrumentem współpracy ma być wykorzystanie tymczasowych ośrodków dla uchodźców na terenie Libii (Preambuła, art. 2(2). Jako że w Libii działa obecnie 20 takich centrów, z jednej strony, Włochy mają pomóc w ich finansowaniu, a z drugiej, wzmocnić południowych granic lądowych Libii (La Stampa, Firmato il patto fra Libia e Italia: “Fermeremo i flussi dei migranti”). Istotne znacznie dla państwa goszczącego uchodźców będzie miała m.in. pomoc medyczna i sanitarna w takich ośrodkach.
• Dla zapewnienia realizacji celów MoU strony powołają komitet dwustronny właściwy m.in. w kwestiach nadzoru nad przebiegiem współpracy (art. 3).
• Finansowanie realizacji Memorandum zapewni strona włoska (art. 1(B), art. 4). 
• Włochy udzielą również libijskiemu Ministerstwu Obrony oraz stosownym jednostkom MSW wsparcia technicznego i technologicznego w zakresie walki z nielegalną migracją (art. 1(C)). Pomoc ma obejmować m.in. szkolenie, wyposażenie i wsparcie dla libijski straży wybrzeża, przekazanie dronów oraz 12 kutrów patrolowych (La Stampa, Firmato, op. cit.).

Memorandum obowiązuje 3 lata od momentu podpisania, 2 lutego 2017, i podlega automatycznemu przedłużeniu na zasadzie contracting out. 

Strona libijska podkreśliła, że wszelka współpraca musi jednak uwzględniać nienaruszalność jej suwerenności. Już teraz okręty realizujące morską operację UE, Sophia, nie mają prawa wstępu na libijskie wody terytorialne. Rząd Jedności Narodowej zasugerował jednak możliwość uelastycznienia stanowiska w tej kwestii, w razie otrzymania wsparcia w budowie marynarki (EU Observer, Italy and Libya cut migrant busting deal).

Zarazem obie strony podkreśliły, że rozwiązanie problemu uchodźców będzie wymagać szerszego zaangażowania ze strony regionalnych organizacji międzynarodowych. Jak podkreśliła Wysoka przedstawiciel UE do spraw zagranicznych i polityki bezpieczeństwa, Federica Mogherini, oznacza to nie tylko współpracę z Libią, jako "państwem tranzytowym", ale u źródeł problemów, jak choćby w Nigrze, gdzie liczbę migrantów zdołano ograniczyć z 76 tyś. do 11 tyś. Jednocześnie wymaga to akceptacji faktu, że ani zatrzymanie fali migracji u wrót Europy nie jest możliwe, ani z punktu widzenia demografii i ekonomii UE całkowite uniemożliwienie napływu osób nie jest pożądane (Corriere della Sera, Mogherini e i migranti: «Fermare gli arrivi è solo un’illusione. Vanno gestiti i flussi dai Paesi di partenza»).

W tym kontekście nie sposób wreszcie pominąć wątpliwości, kto w ogóle jest w stanie zostać partnerem takiej współpracy. O ile bowiem Włochy nawiązały relacje z Rządem Jedności Narodowej Fayeza Sarraja w Trypolisie, o tyle już Francja stara się współpracować z Chalidem Haftarem w Bengazi, który miał zawrzeć porozumienie z Rosją ws. budowy baz wojskowych (Trybuna.eu, Libia kolejnym miejscem rywalizacji Rosja – Zachód?).

Porozumienie podpisano w przeddzień szczytu Rady Europejskiej na Malcie, poświęconemu właśnie temu zagadnieniu (Dziennik, Szydło zadowolona po szczycie UE. "Deklaracja jest satysfakcjonująca dla Polski").