Źródło: http://www.tellerreport.com/news/--restitution-of-cultural-property--the-savoy-sarr-report--a-controversy-in-sight---rfi-.SJebZunbRX.html
W piątek 23
listopada przedstawiono w siedzibie Prezydenta Francji, w Pałacu Elizejskim,
obszerny dokument, pt. „Rapport sur la restitution du patrimoine
culturel africain. Vers une nouvelle éthique relationnelle” (dalej: Raport
Sarr-Savoy). Stanowi on efekt wielomiesięcznych badań przeprowadzonych przez
znaną historyczkę sztuki, Bénédicte Savoy, oraz senegalskiego ekonomistę
Felwine’a Sarra na zlecenie Prezydenta Emmanuela Macrona, który w zeszłym roku
podczas wizyty na Uniwersytecie w Wagadugu (Burkina Faso) zapowiedział, że
restytucja afrykańskiego dziedzictwa kulturowego będzie jego celem w ciągu
najbliższych pięciu lat. Obiecał wtedy, że jego administracji będzie dążyć do
ustalenia warunków, które należy spełnić, aby tymczasowo lub na stałe
przywrócić dziedzictwo kulturowe Afryce (zob. tu). Raport Sarr-Savoy postuluje, aby dobra
kultury, które zostały wywiezione do Francji w dobie kolonialnej bez zgody ich
kraju pochodzenia, zostały trwale zwrócone - jeżeli kraj pochodzenia ich
zażąda. Zwrot ten powinien być częścią wspólnego procesu gromadzenia
informacji, wspólnych badań, wymiany naukowej i szkolenia w ciągu najbliższych
pięciu lat. Jeśli zalecenia Raportu Sarr-Savoy zostaną wprowadzone w życie
nawet w części, to czeka nas prawdziwa rewolucja w międzynarodowej polityce
muzealnej oraz nowy etap dekolonizacji w dziedzinie kultury. Inicjatywy władz
Francji wskazują także na rosną rolę i pozycję tego państwa w obszarze
globalnego zarządzania sferą kultury i dziedzictwa kulturowego.
Warto
podkreślić, że w Raporcie Sarr-Savoy stosuje się pojęcie „restytucja”,
podkreślając tym samym bezprawny charakter kolonialnych przemieszczeń i
grabieży. Dotychczas w praktyce międzynarodowej do zwrotów dóbr kultury z
dawnych imperiów kolonialnych do nowych państw postkolonialnych używano terminu
„powrót”, który miał odzwierciedlać dobrowolny (ex gratia) charakter
takich zwrotów, niewynikający z obowiązku prawnego. Do tej pory większość
zwrotów w kontekście postkolonialnym odbywała się na gruncie bilateralnych
rozwiązań, opartych o przyjazne stosunki międzypaństwowe.
Raport
przewiduje trójstopniowy proces zwrotu (restytucji).
W pierwszym
etapie zaleca w przyszłym roku "formalną restytucję” części, w dużej
mierze symbolicznych dóbr kultury, których powrót do krajów pochodzenia był od
dawna żądany przez niektóre afrykańskie państwa i społeczności. W grupie tej
znajdują się m.in. bezcenne posągi, drzwi pałacowe i trony, które zostały
splądrowane przez władze francuskie w 1892 r. z królewskiego miasta Abomey w
dzisiejszym Beninie. Stanowią one jedne z najważniejszych afrykańskich dzieł
sztuki wystawionych w paryskim Muzeum Quai Branly. Muzeum to jedna z
najważniejszych instytucji na świecie gromadzących i badających sztukę kultur
pozaeuropejskich. W jego zbiorach znajduję się większość obiektów
przywiezionych do Francji w epoce kolonialnej. Z kolei w Abomey znajduje się
wielki kompleks dziesięciu pałaców dwunastu królów Dahomeju (XVII-XIX w.),
które w 1985 r. zostały wpisane na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO (zob. tu).
O zwrot dóbr kultury zagrabionych z Abomey wystąpił Prezydent Beninu, Patrice
Talon. Administracja francuska odrzuciła wtedy te żądania, wskazując na
niezbywalność zbiorów sztuki stanowiących własność publiczną (fr. domaine public). Inne obiekty, które według Raportu
Sarr-Savoy powinny zostać zwrócone w pierwszej fazie, pochodzą z Senegalu,
Nigerii, Etiopii, Mali i Kamerunu.
W drugiej fazie, od wiosny do listopada 2022 r., francuskie i afrykańskie zespoły miałyby przeprowadzić inwentaryzację francuskich zbiorów i dokonać wymiany zdygitalizowanych zasobów. Autorzy Raportu zalecają ustanowienie wspólnych komisji do rozpatrzenia wniosków o restytucję i doradztwa w zakresie ochrony, edukacji kuratorskiej i szkoleń. Na tym etapie zostaną zidentyfikowane podmioty zainteresowane zwrotem.
W drugiej fazie, od wiosny do listopada 2022 r., francuskie i afrykańskie zespoły miałyby przeprowadzić inwentaryzację francuskich zbiorów i dokonać wymiany zdygitalizowanych zasobów. Autorzy Raportu zalecają ustanowienie wspólnych komisji do rozpatrzenia wniosków o restytucję i doradztwa w zakresie ochrony, edukacji kuratorskiej i szkoleń. Na tym etapie zostaną zidentyfikowane podmioty zainteresowane zwrotem.
W trzeciej i ostatniej fazie, kraje i społeczności afrykańskie, które nie wniosły jeszcze roszczeń restytucyjnych, będą mogły to uczynić. Faza ta nie jest ograniczona w czasie, pozostawiając przestrzeń dla przyszłych negocjacji.
Wydaje się,
że inicjatywa francuskich władz już wpłynęła na działania Benin Dialogue Group,
zrzeszenia instytucji muzealnych przechowujących słynne Brązy Beninu (wielki
zespół dzieł sztuki z mosiądzu, powstałych między XV a XIX w., i zagrabionych
przez brytyjską ekspedycję karną w 1897 r.). Niedawno bowiem ogłoszono, że
Muzeum Brytyjskie oraz inne instytucje z tej grupy będą wypożyczać do nowego
Muzeum Królewskiego Beninu, powstającego w Benin City w południowej Nigerii,
zrabowane w XIX w. zabytki (zob. tu i tu).
Pełen tekstu
Raportu Sarr-Savoy tu.
Eksponaty na wystawie w paryskm Muzeum Quai Branly
Fot. Ludovic Marin/Agence France-Presse — Getty Images
Źródło: https://www.nytimes.com/2018/11/21/arts/design/france-museums-africa-savoy-sarr-report.html
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz