Polska zobowiązana do niezwłocznego przerwania wycinki drzew w Puszczy Białowieskiej

Trybunał Sprawiedliwości UE wydał wczoraj (20 listopada) postanowienie w sprawie środków tymczasowych w sprawie C-441/17 Komisja przeciwko Polsce w sprawie wycinki drzew w Puszczy Białowieskiej. W postanowieniu nakazał natychmiastowe przerwanie wycinki. Jest to kolejna odsłona sprawy (o której pisaliśmy tu) dotyczącej na razie nie meritum, ale środków tymczasowych. Pierwotne postanowienie wydane w lipcu przez Wiceprzewodniczącego ETS sędziego Tizzano zostało zakwestionowane przez Polskę. Po dwóch posiedzeniach i znacznym opóźnieniu Trybunał zdecydował się przychylić do argumentów Komisji Europejskiej, że kontynuowanie usuwania drzew z terenu Puszczy może stanowić "poważną i nieodwracalną szkodę dla interesów Unii i wspólnego dziedzictwa". Trybunał nie podzielił natomiast dość zaskakującego wniosku Polski o ustanowienie zabezpieczenia na kwotę 3 240 000 000 PLN, wskazując, że po pierwsze została ona obliczona wyłącznie w oparciu o Polskie przepisy dotyczące pozbawienia gruntu charakteru leśnego, po drugie nic nie wskazuje na to, aby UE miała nie dotrzymać swoich zobowiązań finansowych w razie, gdyby zasądzone zostało odszkodowania. 

Na razie nie jest dostępny pełny tekst postanowienia. Z komunikatu prasowego wynika, że postanowienie ma dwa szczególnie interesujące aspekty. Po pierwsze jest to kwestia interpretacji wyjątku dotyczącego "bezpieczeństwa publicznego" przy zakazie kontynuowania wycinki. W pierwszym postanowieniu jest ono użyte bez sprecyzowania jak ma być interpretowane. Z ogólnych zasad prawa wynika oczywiście obowiązek wąskiej interpretacji wyjątków. Tymczasem polskie władze przyjęły raczej szeroko. Zmusiło to ETS do  doprecyzowania tego wyjątku. Mogą być zatem prowadzone działania "bezwzględnie konieczne i proporcjonalne dla zapewnienia w sposób bezpośredni i natychmiastowy bezpieczeństwa publicznego osób". ETS podkreślił zatem, że chodzi po pierwsze o bezpieczeństwo osób, po drugie odwołał się do stale używanych przy wyjątkach kryteriów jakimi są konieczność i proporcjonalność. Możliwa jest w związku z tym wycinka jedynie w bezpośrednim otoczeniu dróg komunikacyjnych lub innej ważnej infrastruktury jedynie wtedy, gdy nie da się zastosować innych środków, np. zakazu wstępu. 

Odrębną kwestią jest problem kar finansowych za złamanie postanowienia ETS w sprawie środków tymczasowych. Polska przez fakt zignorowania (zbyt szerokiej interpretacji wyjątku bezpieczeństw publicznego) przyczyniła się do rozwoju prawa UE - nigdy bowiem nie pojawił się dotychczas problem niewykonania postanowienia w sprawie środków tymczasowych. Stąd zapewne problemy w sformułowaniu podstawy prawnej takich kar podczas wrześniowego wysłuchania w tej sprawie i wskazówki sędziego Tizzano dla pełnomocniczki Komisji Europejskiej, o których donosiły media. Pierwszy raz bowiem pojawiła się potrzeba zastosowania środków dyscyplinujących dla państwa członkowskiego w związku z niewykonaniem postanowienia o środkach tymczasowych. Procedura nie była w związku z tym jeszcze opracowana.

Ostatecznie sprawa została rozstrzygnięta w ten sposób, że na podstawie art 279 TFUE została wskazana możliwość nałożenia kary i jej wysokość - 100 000 EUR za każdy dzień niewykonania postanowienia. Trybunał dokonał tutaj istotnej interpretacji art 279, który przewiduje jedynie możliwość zarządzenia niezbędnych środków tymczasowych w każdym postępowaniu. ETS zinterpretował tę kompetencję szeroko, wskazując, że elementem środka tymczasowego mogą być także kary za jego niewykonanie. Stąd od razu w tym postanowieniu możliwość nałożenia kar została przewidziana. Nie ma tutaj jednak automatyzmu. W ciągu 15 dni Polska ma przedstawić Komisji środki, które zostały podjęte w celu realizacji zarządzonych środków tymczasowych. Jeśli Komisja uzna, że nie są one wystarczające i nie realizują postanowienia ETS może zwrócić się ponownie do Trybunału o nałożenie kary. To jednak w ETS w kolejnym postanowieniu, a nie Komisja zdecyduje o nałożeniu kary. Bardzo smutnym fragmentem komunikatu prasowego (a też zapewne postanowienia) jest ten, w którym ETS uzasadnia powody, dla których konieczne jest nałożenie tej kary. Trybunał stwierdził bowiem wprost, że " akta sprawy zawierają zbiór poszlak wystarczających do tego, by Trybunał powziął wątpliwości co do tego, że Polska zastosowała się do postanowienia wiceprezesa Trybunału z dnia 27 lipca 2017 r. i że jest ona skłonna do przestrzegania dzisiejszego postanowienia do chwili ogłoszenia wyroku co do istoty sprawy", stąd konieczność zastosowania środka tymczasowego z wbudowanym mechanizmem dyscyplinującym.